Ram uktu bawi kha an nawl va ngai hna u, zeicatiah Pathian hnatlaknak tel lo in nawl ngeitu ahohmanh an um lo i nawl a ngei lio mi hna hi Pathian nih a chiah mi hna an si. Nawl a ngei lio mi hna a dohtu cu Pathian nih si seh tiah a ti mi a dohtu an si i cu bantuk in a tuah mi nih cun an cungah biaceihnak an i tlunter lai (Rom 13:1-2).2007 saffron revolution nih Kawlram sining kha vawlei pi theih in a vun langhter. A bikin uktu an sual tuk ning le mipi kan tuarnak kha vawlei nih a vun theih. Mandalay ka um lio a rak si. Mandalay hi Kawlram khualipi asi lo, nain Kawl pawl thinlung ah hmunhma a ngei bik mi khua a si kan ti ko lai. Zeicatiah a hmanung bik an siangpahrang a rak umnak khua a si lengah Buddhist khualipi a si. Mandalay ah Buddhist phungki an tam hrim ko ti kha saffron revolution lio ah theih a si fawn. Mipi nakin phungki tam deuh hna seh law a lo. Kawlram tuanbia ah phungki hi an rak biapi, an biapi rih lai. Ram le miphun tuanbia a rak thlengtu an si. An thlen rih lai. Kawlram tuanbia ah an pipa rih ko lai. 2007 lio saffron revolution kha anmah nih hruaimi revolution a si. An hruaitu hi U Cambia a si. Ram le miphun caah a si.
Saffron revolution lio ah biahalnak pahnih nih Mandalay um Khrihfa zumtu pawl a rak kan tuaitam ve. Pakhatnak cu biaknak lei hruaitu pawl nih ram rian ah i tel ding a si maw? Buddhist phungki nih ram rian ah an i tel hi a dik maw? Pahnihnak cu Khrihfa nih tah saffron revolution hi thazaang kan pek lai maw kan hrial lai dah? Biadang in chim ahcun, biaknak le uknak hi kan then lai maw kan komh lai dah? Uktu bawi hna nawl buar hi a sual maw? Bible nih tah zeidah a chim?
Bible kan rel tikah al awk tha loin kan hmuhmi pakhat cu Pathian cu chuahnak petu a si. Israel miphun kha an miphun bakin Egypt sal ah an taan lio ah, an tap, an hram, an tuar zia kha Pathian nih a theih. Pathian nih a rak sermi ciocio miphun phunkhat le phunkhat an i hrem i, dinnak le dawtnak tel loin, a thawng deuh nih a der deuh, a tam deuh nih a tlawm deuh pawl an rak serhset hna kha Pathian nih a duh lo. Cucaah, Mosel kal law ka miphun Israelmi kha Egypt ram in chuah pi hna law, Canaan ram ah va kal pi hna tiah a fial. Cuticun, Moses hmang in Pathian nih Israel miphun cu hremnak chungin chuahnak a pek hna nak kha Exodus ah kan hmuh. A tawinak in chim ahcun, Exodus hi Pathian nih Israel miphun kha Moses hmang in political liberation a rak pek hnanak tuanbia a si. Pathian hi political liberator tiah kan ti khawh.
Israel miphun hi Pathian thimmi miphun an si. Nain, an tuanbia rel tikah zatlaknak le puicimhnak in a khat. Miphun dang sal rumro an tla peng ko. An ram ah him tein an um caan hi a um lo tluk in a tlawm. Vawlei an chuah chan hi saltan a si ko rua ti awk in a um. An tuanbia ah teinak tuanbia a um tuk lo. Kum zabu pakhatnak BC in Rom uknak tangah an tla than. Rom uknak tang an um lio ah a kenkip in hremnak an rak tong. Cutikah, miphun dawtnak a ngei deuh pawl nih Rom uktu bawi hna nawlbuar in an miphun zalonnak caah rian an rak tuan. Cu nationalist pawl hna lak ah Jesuh le a hnu zultu tam u an i tel. Israel miphun zalonnak hmuh awk ah Rom uktu pawl kha an rak doh hna. Biaknak lei mit in zoh ahcun, Jesuh hi Pathian fapa, vawlei sualnak kalpitu kan ti ko lai. Nain, political mit in zoh ahcun, political revolutionist kan ti khawh, zeicatiah a miphun caah Rom uktu pawl kha thih tiangin a dohtu pa a si.
Paul nunnak kan zoh hnik lai. Paul hi a thihnak theih a si lo, nain Rom thong ah a thi lai tiah ruah a si. Amah zong hi Rom uknak tangah Israel miphun sal an taan lio ah a rak nungmi a si tikah, a miphun sal ah an um hi a lung a rak fak tuk ti a si. Paul nih biaknak le zatlang nun hi then awk a tha lo tiah a ruah. Zumhnak lei hruaitu asi ko, nain zatlang nun hi a hrial bal lo. A miphun caah Rom uknak kha a rak doh ve. Cuticun, Rom uktu pawl nih thong an thlak. A hnu bik, Rom thonginn ah a nunnak a liam. Phundang in chim ahcun, Israel miphun kha Rom uknak tangin chuah dingah thih tiangin ram rian a rak tuan mi national revolutionist kan ti ko lai.
Asinain, zumtu cheukhat nih Rom 13:1-2 hi Paul tialmi asi, cucaah uktu bawi tihzah hi Paul nih a kan fial tiah an ruah. Uktu bawi paohpaoh hi tihzah ding, an nawl al lo dingin ruah a si. Nain, Paul nih a chim duhmi taktak cu dawtnak le dinnak in ram a uktu bawi nawlngaih ding kha a kan fialmi a si zungzal. “Zeicatiah amah cu Pathian sal, na ca thatnak a tuahtu a si” (Rom 13:4). Uktu tha lo pawl kha an nawl buar awk asi ko ti kha Paul nih indirect in a rak chim kan ti ko lai. Uktu bawi poahpoah hi Pathian nih nawl a pekmi an si dih lo. Tahchunhnak ah, Hitler le Stalin te pawl kha uktu bawi an si ve ko, nain Pathian nawl pekmi an si ruam lo.
Khrihfa tuanbia kan zoh tikah fiang ko in kan hmuhmi cu biaknak lei hruaitu pawl nih mipi le ram luatnak caah uktu bawi tha lo pawl kha an rak doh. Hitler kha Dietrich Bonhoeffer, Martin Niemoller le a dang Khrihfa hruaitu pawl nih an rak doh. Judahmi million 6 an rak thih hi vawlei tuanbia nih philh awk a tha lai lo. Nain, Niemoller le Bonhoeffer rak um hna hlah sehlaw, hi nak tam an thi rih lai. El Savada in mipi a rak hremtu pa kha Oscar Romero nih a nunnak pek in a rak doh ve. "Ka pum cu na thah ko hmanh ah, El Savada mipi nunnak ah ka thlarau a tho than lai," tiah Romero nih a rak chim bal. Romero thisen nih an ram a thlen taktak ve. Martin Luther King, Jr le a dang tampi an um len rih ko.
World War II lio Judahmi million 6 leng Europe, a bik in Hungary le Germany, ah an tlaih i mei in an khangh hna lio ah Jew mino pakhat (Elie Wiesel) nih a rak chim balmi cu, "Nu, pa, ngakchia tiah mei in an khangh hna lio ah vawlei mipi an rak dai ziar ko, zeitin dah hi thil hi a rak si khawh." A peh rihmi cu, "Ka mang siseh law a tha tuk hnga." Kan minung hawi caah dawtnak ngan bik kan tuah khawhmi cu an caah nunnak pek a si. Judahmi pawl saram bangin an thah cuahmah lio ah biaknak lei hruaitu pawl tam deuh nih an rak tlangtlak hna lo. Biaknak rian a si lo an rak ti. Cain bantuk a simi Khrihfa hruaitu an si.
A ngaingai tiah biaknak le kan nunnak hi then awk an tha bal lo. Biadang in chim ahcun, biaknak le politics hi then awk an tha lo kan ti ko lai. Zeicatiah minung cu thlarau minung kan si. Tuluk ram khi kan zoh hnik tuah lai. Communist ram a si. Biaknak hremnak kha kum 50 leng an tuah cang. Nain, biaknak a ngeimi an karh chinchin ko. Chinese Communist Party chungtel khi million 70 hrawng an si lio ah, Khrihfa hi a tlawm bik million 100 nak an tam lai ti a si. Communist ram pawl nih biaknak a herh lo an ti. Eastern Europe ah Communist Kingdom an rak ser, nain sau a nguh lo. Biaknak an hlam than ko. Soviet Union zong Pathian le Bible lei ah an kir than ve.
UNO hmanh khi biaknak in aa thawh kan ti khawh, zeicatiah an tlangtar khi Isaiah 2:4 a si. Cun, General Assmebly meeting paoh ah silent prayer in an thawk i, silent prayer in meeting an donghter. Pathian an sawm kan ti ko lai. Soviet nih a veto hnu lawngah thlacam zong a um ti lo. Pathian an sawm ti lo hnu ah UN hi hlan bantuk in a pipa kho tuk ti lo an ti. Vawlei ram rian tuannak a si mi UN hmanh hi biaknak he then awk a rak tha thiam thiam lo kan ti ko lai.
Tahchunhnak ah, Kawlram pi thlen khawh dingah biaknak hi a pipa ko lai. Ram rian tuantu pawl nih biaknak le politics kha an fonh a herh ko. Cun, biaknak lei hruaitu pawl le ram rian tuantu pawl an tan ti a herh lai. Kawlram cu Buddhist ram a si caah phungki pawl le ram rian tuantu pawl hi rian an tuan ti a herh ko lai. Buddhism le phungki pawl tel loin ram riantuantu pawl lawng nih Kawlram thlen ding cu a har ko lai. A tawi nakin chim ahcun, NLD le Sangha pawl an dir ti a rak herh, atu zong ah a herh i, hmailei zong ah a herh rih lai. Buddhist politics a herh ko. Cun, Metta politics a herh ko. Nain, Kawlram um Muslim, Hindu le Khrihfa zong an biapi ve ko. Buddhist an unau pawl he an tanh ti a herh ko lai.
Laimi le Laitlang kong kan zoh rih lai. Kawlrawn um ka si tikah, Laitlang lei hi ka duh caan poah ah ka tlung kho tawn lo. Nain, kum hnih thum tal ah voikhat tlun khawh kaa zuam tawn. Laitlang lei ka kal ah siseh, Laitlang lei in ka kir lei siseh, thil pakhat nih ka lung a ka fah ter tuk tawn. Mahcucu, Magwee Division le Laitlang ramri ka phanh caan khi a si. Ka ruah deuhdeuh ka lungfah a zual chin. 1998 hnu ah Laitlang a bi deuh i, Magwee Division a vun kau deuh. Cun, Paletwa peng khi ka hei ruat theu tawn ve. Rakhine lei nih uknak vialte an tlaih tikah, nikhat khat ah thil pakhat a cang sual hnga maw tiah ka ruah tawn. Laimi nih kan ram, kan vawlei, kanmah ta tiah kan chim khawh mi cu Laitlang lawnglawng a si. Minung cu kan chuak lai, kan thi than te ko lai, nain ram cu a rak hmun zungzal ding a si.
Lai ram a him zungal nak lai pastor pawl le ramrian tuantu pawl kan dir ti a herh ko lai. Kan miphun tuanbia tialnak ah ramrian tuantu lawng nih an tial kho lai lo. Ramrian tuantu pawl nih an theih zungzal ding cu biaknak hnulei an chit tak ahcun, an rian hmai ah a kal kho lai lo. Laimi biaknak a simi Khrihfa biaknak le politics kha hmunkhat ah kalpi a herh ko. Church politics a herh ko. Lai ram, Lai miphun, Lai nunphung, Lai ca, Lai tuanbia, Lai biaknak, le Laimi zalonnak caah biaknak lei hruaitu pawl le ramrian tuantu pawl kutsih in riantuan ti hna usih.
Biakilhnak: Biaknak le ramrian tuannak then awk a tha lo. Uktu bawi tha lo pawl nih mipi an hrem asiloah mibu pakhat an hrem ahcun biaknak lei hruaitu pawl nih hremmi lei tanh in hremtu pawl kha doh awk a si. Kha bantuk caan lio ah neutrality asiloah silence cu hremtu pawl sinah tan he aa khat. Uktu sual a um ahcun opposition lei hruaitu pawl le biaknak hruaitu pawl tan ti in uknak tha lo kha doh ding a si ko. Kan ram le kan miphun zalonnak caah ram hruaitu lawng nih an tuan kho lai lo. Cun, biaknak lei hruaitu pawl lawng nih miphun tuanbia an tial kho ve fawn lai lo. Mipi le Pathian duhnak in ram a hruaitu bawi hna an nawl kan ngaih hna awk a si ko. Nain, mipi le Pathian duhnak aa tel lo mi uktu bawi kha cu kan thih tiangin kan doh hna awk a si ko.
Pathian nih a thami a um ahcun thluachuah kan pekpiak ko seh.
Salai Pum Za Mang
Princeton, NJ
Theihternak: Saya Pum Za Mang nih CIM ah January 4, 2009 ah a chimmi a si.
No comments:
Post a Comment