Fale Nih Mithmai Tha An Hmuh Nakhnga Nulepa Tuanvo

Genesis 1 le BIA

Pathian cu sertu a si. Pathian dah ti lo cu a dang thil tih ding an um lo, ti kong kan tial cang. Atu tan ah hin Pathian nih van le vawlei a sernak ah a hmanmi “Bia” (logos – Gk; dabar – Heb; Word – Eng) he pehtlai in tlawmpal kan hun tial lai.

Genesis 1 kan zoh tikah Pathian nih a Bia in zeizong vialte a ser ti kha kan hmuh. Phundang in kan chim ahcun, Pathian Bia ah thawnnak a um. Sernak vialte hi Pathian thawngin a cangmi an si. Bia hi Krikholh cun logos ti a si. Krikmi hna an ruahnak zongah hin bia hi a rak biapi tuk ve. Bia (logos) thawngin zeizong thil hi a cangmi an si tiah an zumh. Cu ruangah cun pei Krikmi nak ruahnak hmangin Johan Thawngtha tialtu pa nih a hramthawk ah Bia a um, cu Bia cu Pathian he an um ti, cu Bia cu Pathian a si i hi vawlei ah pumsa in a hung lang (titsa a cang) tiah a ti (John 1:1).

Pathian nih a mi hna he pehtlaihnak zongah a bia a hman. Biakam Thar kan zoh tik zongah Jesuh Khrih nih bia hmangin thlichia a daihter, khuachia a thawl, mizaw a damh hna, thil khuaruah tampi a tuah. Bawi Jesuh Khrih kha sual an phawt lio ah khan “Messiah ka si aa ti” tiah an puh. Mipi bia ruangah (a bik in, Judah hruaitu hna bia ruangah) kan Bawipa Jesuh Khrih zong an thahnak. Cucaah bia hi a biapi tuk. Bia ah hin thawnnak a um. Kan chimcangmi bia lak than awk a tha ti lo.

Pathian le Jesuh Khrih nih cun an bia kha vawlei sernak, mipi thatnak caah an hman. Joseph Stalin nih cun, “Bia cu hriamnam a si,” tiah a rak ti. A hman ngai. Pathian nih van le vawlei zeizong vialte sernak ah a hmanmi hriamnam cu a Bia a si. Jesuh Khrih zong nih thawngtha chimnak ah siseh, mizaw damternak ah siseh, khuaruahhar thil sernak ah siseh a bia a hman ve. Hriamnam tha tukmi a si caah a hman thiam ahcun bawmtu tha ngai a si i a hman thiam lo ahcun rawhralhnak a chuahter khawh. Cu a si caah, Laimi nih hawi he kan i pehtlaihnak ah kan bia hman kan i ralrin a hau.

Bia nih thil tamtuk a tuah khawh. A ngaihchiami pa a hnemh khawh bantukin a lung aa lawm komi pa kha a ngaih a chiatter khawh thiamthiam. Midang lung a lawmhter khawh i fahnak zong a pek khawh. Nitin nunnak zongah bia lo cun nun khawh a har. Ni khat ah hin minung pakhat nih holh fang hi tamtuk chim khawh a si. Micheu nih cun bia (holh) cu fimnak hmuhnak ah an hman. A cheu ve nih cun minthannak ah an hman. Cachimhnak ah an hman, ca kong ceihnak zongah an hman. Mifimmi nih cun thanchonak le minthatnak ah an hman. Sir Robindranath Tagore nih cun, “Mifim caah cun bia kaa khat hi a za ko,” tiah a ti.

Laimi nih bia kan hman biknak pawl zoh tikah, a bik in mi kong ceihnak, mi thangchiatnak le mah i chimthiamnak ah kan hman. Bia hi le thawnnak a ngeituk mi a si fawn. Cucaah, fahnak atu le atu a kan peknak hi a si. Kan bia chimmi ah ralrin deuh kan hau. A herh lomi mahca zong a tha hnem lomi le miphun fahnak bia chimnak in kan i sum a hau. Kan bia hman kan thiam ahcun kan ram a ser khawh i kan thiam lo belte ahcun kan miphun kan hrawh sual lai. Cucaah, thiltha sernak ah bia hman i zuam hna u sih.

Genesis 1 Catialtu

Genesis cauk hi aho paoh nih biapi ah chiahmi le rel ngaimi cauk pakhat a si. Hi cauk hi zeitik ah tial a si ti le aho nih dah a tial ti hi nihinni tiangah fiangin hngalh khawh a si lo. A hlanah cun, Phungbia Cauk - Genesis, Exodus, Leviticus, Number, le Deuteronomy- hi Moses nih a tial tiah rak zumh a si. Asinain, nihin ah cun kha ruahnak le hmuhning kha a hmaan lo tiah ti a si cang. Cu kongah, Baibalca lei ah a thiammi hna nih, zeitin dah Moses nih a thihnak kong (Deut 34) cu a tial khawh an ti. Phungbia Cauk hna hi mi pakhat nih caan khat te ah a tialmi an si lo. Mi tampi nih kum tampi chung hmun dang le kaa dang cio in an tialmi tu a si deuh lai an ti. Cu an tialmi cu a hnu ah khawmh le fonh a hung si i nihin kan hmuhmi cauk panga hi an si, an ti.

Baibalca lei thiam sang tampi nih Phungbia Cauk hi catialtu pali kut in a rak chuakmi a si lai tiah an ruah. Cu catialtu pali hna cu min an sak hna: pakhatnak pa kha "J" catialtu (Yahwist Source or Writer(s)) an ti; a pahnih nak pa cu "E" catialtu (Elohist Source or Writer(s)) an ti; a pathumnak pa cu "D" catialtu (Deuteronomy) an ti; i a donghnak pa cu "P" catialtu (Priestly Source or Writer(s)) tiah an ti. Hi ruahnak a chuahnak cu Moses tialmi a si kho lo tinak le Phungbia Cauk chungah kong khat a si ko nain aa nolhmi, Pathian min aa dangmi, Pathian kong hmuhning aa dangmi le catialning aa dangmi tete an um caah a si. Hi pali hi zeitin dah an then hna hnga? Gordon J. Wenham [Genesis 1-15 (Waco, Texas: Word Books, Publisher, 1987), xxvi] nih cun, a tlaangpi in, thil panga cungah zoh in then an si a ti:

1. Pathian kha min dangdang in an kawh (J nih "Yahweh" [Bawipa] tiah a auh; E le P nih "Elohim" [Pathian] tiah an kawh);
2. Konglam pakhat aa thuatmi (tahchunhnak ah, sernak tuanbia pahnih a um [Gen 1 (P) le Gen 2 (J) tialmi]; nolhmi [Buanchukcho kong (Gen 6-9) ah aa nolhmi tete an um.]; an pupa hna kong ah thil pakhat voihnih ummi [Gen 12:10-20 le Gen 20 hi rel ti hna hmanh]);
3. Hmanmi biafang aa dang (biakamnak sernak kong ah J nih "Tan" [J "cuts" covenants] a hman. Nain, P nih cun " Ser" siloah "Dirh" [P "establishes" covenants] a hman);
4. Anning (style) aa dang (J le E nih cun an tialmi kong kha fiang tein an tial. P tu nih cun a tialmi kha a nolh lengmang. Cupinah chuahkehnak [genealogy] kong tial a huam ngai);
5. An thilhmuhning (theology) aa dang ngai (P nih cun Pathian cu lamhlat pi ah a um a ti lio ah, J le E nih cun Pathian cu minung bantukin khua a sa i minung he naih te in a um tiah an zumh).

J, E, D, le P tialmi ca hna hi 400 BCE hrawngah fonh an si lai an ti. Hi catialtu pali kut hin Phungbia Cauk hi kan sinah a phan. Genesis tu cu J, E, le P kut in a si, tiah an zumh. Tial kan duhmi hi Genesis 1 kong a si. Catialtu pali chungin Genesis 1 tialtu hi P a si lai tiah zumh a si. Cucaah, cu kong kan fian deuh nakhnga P catialtu kong, a caan, a hmun le a thil hmuhning tlawmpal in kan hun langhter ta lai.

Amah hi tlangbawi sidawh a si an ti caah P catialtu tiah an auhnak a si. A ca hi Babylon ram ah Saltan lio le Saltannak in an luat ka caan lio hrawngah (kum zabu 6 donghnak lei le 5 thawkka hrawngah) tialmi a si lai tiah an zumh.

Sal ah an taan lio ah hin an hrem hna, an tuk, an velh hna ti hi fiang ngaiin kan hmu kho lo. Nain, miphun dang ram ah an um i miphun pakhat in dir khawh than ding ah an i zuam lio a si ti tu cu a fiangmi a si. Hi lio caan ahhin an pawngkam i a ummi hna i biaknak le nunphung hna cu an caah tihnung le ral a si tiah an rak ruah. Cucaah, Israelmi cu BAWIPA nawlbia cungah dirhmi Pathian Mibu kan si, fek tein dir hna u sih ti kha biatak tein an rak au pi.

An ram he aa hlat ngainak Babylonram i an um lio a si caah le Pathian nih a kan hlat tiah an ruah lio a si caah hi catialtu nih hin Pathian cu a hlatnak pi ah a um tiah a ti. P nih cun chanrelnak, chuahkehnak, biaknak lei phung le phai pawl (Sabbath, Raithawi, Cuarpartan, tbk) kong kha biatak ngaingai in a tial. Cun Pathian hi zeizong vialte cungah a ummi a thawngmi a si tiah a zumh fawn.

CIM Website Leng Hna Usih

CIM (Chin Internet Ministry) nih website a ngeih cang. HIKA ah leng tawn hna usih. Tuzarh thawk cun CIM i thawngtha bia chimmi Biaknak-Hmurka ah kan tar ti lai lo, CIM website ah tar lengmang a si ko lai caah. Nain, a tanglei hmanthlak in theihternak cu kan tuah pah lengmang lai. CIM website i thawngtha rel dingah a tanglei hmanthlak hi hmeh (click) ding a si ko lai.

Thawngthanhnak: CIM nih zarh fatin thawngtha bia chimmi biaruahnak ah a thlah tawn. Cu a thlahmi cu kan hnulei zarh tiang Biaknak-Hmurka ah kan tar tawn. Atu cu CIM website a um cang caah le website ah thawngtha chimmi an tar cang caah hika ah kan tar ti lai lo kan ti nak a si. Email in zarh fatin thawngtha chimmi rel na duh ahcun biaknakhmurka@gmail.com ah aho sinah dah chungtel sinak sok khawh a si ti kan hal ulaw, tuanvo ngeitu email kan in chimh hna lai. Asiloah, chungtel luhnak zong, a duhmi cu, kan in sokpiak hna lai.

Pathian Rian le Minung Rian

CIM Caan hmannak (12th September, 2010)

Zumtu nu le pa hna,

Pathian Dawtnak, Velngeihnak le Daihnak cu nan dihlak cung ah hmuntthan ko seh. Kan nunnak ah nitin te thazaang thar a kan pee tthantu kan Bawipa Jesuh Khrih a min ka thangtthat.

Psalm 84:1, 2 "Maw Lianngan Bik Bawipa, zeitluk in dah na biakinn cu ka duh! Cuka i um cu ka duh hringhran! Bawipa biakinn chung tual cu ka ngai hna. A nungmi Pathian cu ka nunnak dihlak in hla in ka thangtthat".

Psalm 40:1, 2 "Bawipa bawmhnak cu ka hngak lengmang i a donghnak ah ka au nak cu a ngaih i a theih. Ttih a nung mi khor chung khan a ka chuah. nawncek khor chung khan a ka chuah, Him tein lungpi cung ah khan a ka tthutter i fek tein a ka umter."

Thlacam cahnak:

• CIM hruaitu thar hna le Advisory board chungtel thar hna rianttuannak ah Pathian duhning le lamhruai ning in, zapi caah rian an ttuan peng nak lai
• Ram hruaitu upa hna le Ram rianttuan tu hna caah
• Kan Khrihfa bu cio Pastor hna, Khrihfa upa hna caah
• Ngaihchiatnak a tong lio mi hawikom hna caah le a dangdang

Nihin thawngthabia a kan chimtu cu, US um mi Chin Khrihfa bu hna sin ah thawngthabia chimnak in caan a hmang lio mi, Zion Baptist Church, Hakha ah Pastor le atu lio ZBC ah General Secretary a ttuan lio mi Rev. Dennis Ngun Thawng Mang asi. Lunglawmhnak nganpi he kan don.

(Orhlei kam a hriangcem khi Rev. Dennis Ngun Thawng Mang cu asi)

Thawngthabia kan ihrawm hna hlan ah Ka Hmang ko ka Bawipa timi Pathian thangtthatnak hla ngai ta hna usih. (Asennak hi hla a si i hmet ko. Youtube zohkhawhlo nak hmun i na um ah cun, hla hi na ngai kho lai loh. Gmail na hman ah cun, hmanthlak tarmi na hmu lo kho men).

Rev. Dennis Ngun Thawng Mang:

THE MINISTRY OF GOD AND MAN

(PATHIAN RIAN LE MINUNG RIAN)

CAANGTHIM

I Kor. 3:5-8 A ngaingai ti ahcun Apollo cu ahodah a si? Paul cu ahodah a si? Pathian sal pei kan va si ko cu, Pathian an zumhtertu hna kha. Bawipa nih a kan pekmi rian cio kha pei kan hei tuan ko cu; Kei nih a ci ka tuh, Apollo nih a kung kha ti a toih, sihmangsehlaw a thantertu cu Pathian a si. A ci a tuhtu le ti a toihtu thamtham cu biapi an si tung lo. Pathian kha pei biapi cu a si cu, zeicahtiah amah nih khan pei a thanter cu. A tuhtu le a toihtu kha cu zeihmanh an I dannak a um lo; an tuanning cio khan Pathian nih laksawng a pek ko hna lai.

BIAHMAITHI

A tutan khual ka tlawnnak i ka kenmi biatlang pakhat cu PATHIAN RIAN LE MINUNG RIAN ti hi a si. Kan laimi lak i Pathian riantuantu cheukhat nih “ kan rian ngeitu hi Pathian a si ti le keimah ka telnak zawn a si lomi Pathian rian tuantu dang an um ve ko “ ti hngalh le cohlan taktaknak ah kan bau tawn rua tiah ka ruah. Cu nih a chuahpimi cu tantinak silo in, midang nak in keimah le ka riantuanmi hi a hman bik, a tha bik ti in mah lei tang party kawlnak a chuahpi tawn i Khrifabu damnak nak in Khrihfabu zawtnak, miphun thanchonak nak in miphun i thennak le pumpak thathnempinak bantuk lawng ah a dong tawn. Cucaah kan Khrihfabu le kan tuanmi rian ngeitu hi Pathian a si i minung hi a rian i hman sawhsawh menmi lawng kan si ti hi atu lio kan sining ah a biapi tuk ti ka ruah caah hi tlangtar hi ka thim thengnak a si

BAIBAL CAANGTHIM I KORINTH KHRIHFABU CHUNG THIL UMTUNING

Paul nih a rak thokmi Korinth Khrihfabu ah a tlangpi in buainak a um I cu buainak lak ah pakhat cu ithennak a si. Cu ithennak cu lungthin ithennak in a thok. Lai miphun le khrihfabu zawtnak ngan bik pakhat cu ithennak a si ve men lai.

Pumpak uar hlei a ngeimi an si i Pathian rian chung i hmanmi le aa pe taktak mi ciocio chung ah micheu nih Paul, a cheu nih Apollo, Peter ti in an party si an i cuh i Pathian tluk deng in anmah le an uarmi cio kha an hlorh hna. A sinain Pathian fialmi cio an si i an rian ngeitu taktak Pathian pakhat ca i riantuantimi an si kha an rak hngal lo. A caan caan ah laimi micheu zong zapi lak ah cu bantuk cu kan um ve tawn. Riantuantu lungput taktak a si lo na in zapi lak i micheukhat nih riantuantu pakhatkhat kha party ngeih duh ternak lungthin an ngeih ter kho ve. Cu cu iralrin ding pakhat a si ve rua tiah ka ruah.

Paul nih amah a tanh i amah lei a tangmi hna kha nan hmaan tuk, biatak nan tanh caah a si ti sehlaw atu lio i riantuantu cheukhat sining he aa tlak ngai hnga. Paul dirhmun ah hei dir in a kan tanh deuh I nangmah party deuh ka si a kan titu um hna sehlaw, nan hmaan tuk, biatak nan tanh caah a si, keimah hi pei thawngthabia a dirpitu taktak le Pathian rian a tuan taktaktu cu ka si cu kan hei ti men ko hnga. A sinain Paul nihcun amah a tanhtu pawl zong kha keimah hi rak ka uar hlah u, Apollo zong uar hlei hlah u, uar hlei deuh le uar lo deuh hi rak kan ngei hlah u, Pathian rian fialmi ciocio kan si i kan rian ah biatak te in aa pemi ciocio tu kan si, kan i dannak a um lo, Pathian rian chung ah kan i khat ko tiah a ti hna. Cu lungput cu i fonh duhnak lungput le Khrihfabu damnak ca i lam a si kan ti khawh hnga. Kan ram ah a bau ngai rih i kan miphun lak ah a bau ngai rih.

Paul nih a chim rihmi cu kei nih a ci ka tuh a ti A sullam cu kei nih mission rian le thawngthabia chimnak rian ka tuan, a hran rian taktak tuantu ka si , Apollo nih ti a toih a ti. A sullam cu Apollo nih a zohkhenh, a cawm, a cawnpiak, a kilven, a thithruai ti khawh a si hnga. Khatlei holh cun Paul nih Evangelist (Missionary zong ti khawh a si hnga) rian a tuan i Apollo nih Pastor (Pastoral ministry) rian a tuan ti a si hnga. Hi ka ahhin Paul uar deuhtu pawl cu Evangelist uar deuhtu an si ti zong ah a palh lem hnga lo. Cu lio ah Paul nih kei le Apollo cu kan i khat ko a ti tik ah kei Evangelist le Apollo Pastor hi kan I dang lo dahkaw tiah a ti. Nihin ah kan herh ngaingai mi lungput le dirhmun cu a si. Mi tampi nih kan ti kho cio lailo, kan ti khawh hlan chung paoh cu kan ram le kan khrihfabu a dam ve lailo.Riantuantu nih zapi lungthin aa then cia mi kha zual ter chin lo ding a biapi tukmi Paul nih a nun in a kan cawnpiak fawn. Hruaitu, riantuantu lungput a that lo ahcun zapi chungah ithennak a fak chin kho.Kan tuanmi rian ngeitu hi Pathian taktak ko timi le Pathian rian cu kap tampi in tuan a herh cio nak ah Pathian nih a kan hmanmi cio kan si ti lungput he a rian i ipek taktaknak a um lawng ah le riantuantu pakhat le pakhat ipapeknak, icohlan duhnak, keimah lawng hi ka hman bik i ka rian lawng hi rian tak a si, I midang rian cu a tak lo, anmah zong a tak an si lo tinak hna kan hloh khawh lawng ah kan ram a dam lai.

Khatlei holh cun Evangelism rian le Pastoral rian a kal tti i rianttuantu hna an kal tti khawh taktak a hau hnga. Cu ti i a kal khawhnak ding caah mah pumpak thangthat kawlnak le mah pumpak party, zal sanh i mi hman timhnak lungput hna kan thlau a hau. Cu lawng ah kan khrihfabu a dam deuh hnga.

RUAH A HERHMI

A thih tiang Pathian le a ram caah zumhawktlak te i rianttuantu David Livingstone cu Pathian nih a hman i mi tampi Pathian an zum, khrihfabu tampi a hung chuak nain a thih lai ah a chimmi bia cu : -

1. Pathian rianttuantu ka si kaa ti ngam bal lo ti a si.Zeicahtiah Pathian nih Jesuh Khrih in a ttuan ciami dum chung ah ra tel ve tiah a ka sawmmi pa lawng ka si. Keimah tello in Pathian nih a rian a tlolh lailo na in a ka sawm duh hi mi vanttha tuk ka si.
2. Khrihfabu derhtu ka si kaa ti ngam bal lo. Pathian nih Jesuh Khrih in a derh ciami chung tu ah ra tel ve tiah a ka sawmmi pa ka si. Keimah tello in Pathian nih a khrihfabu a derh khawh ko na in tel ve ding in a ka sawm duh caah mi vanttha tuk ka si a ti.

Cu bantuk in kanmah tello in Pathian nihhin a rian a tlolh lai lo na in ra tel ve u tiah a kan sawmmi kan si hi mi vanttha tuk kan si tit u hi thei bu in Pathian riantuantu an Paul cu a nunnak a pek bantuk in riantuantu hna nih kan nunnak kan tthumh ve a hau, Khrihfabu le kan riantuannak ah derhtu (founder) ka si ti zong a um kho lo.I porhlawt ding zei hmanh kan ngei lo.

Asinain a kan sawm bantuk in ee kan ti i kan i tel ko bu in kan i biatak lo le kan daithlan asi tu ahcun kanmah ruangah Khrihfabu a zaw in a rawk kho. Cu caah i biatak zungzal a hau fawn. Paul zong nih cu bantuk rian ahcun biatak chuah in kei le Apollo hi a lut ttimi kan si a ti. Cu rian cu a tthan i a tlam a tlin tikah kanmah kan si lo, tthantertu Pathian ruangah a si i kan i porhlaw ngam bal lo, Pathian tu kan thangthat a ti. Cu nun le cu lungput cu kan ram i Pathian rian a ttuantu hna nih kan herh ngaingaimi a si. Zumhawktlak tein kan ttuan ko nain a tthan lo zong ah kan lung a dong lo, kannih cu tthanternak rianttuantu kan si lo, cucu Pathian rian a si i kannih minung rian cu lung dong lo le thanau lo te in zumhawktlak te i ttuan kha a si a ti. Cu cu kan herhmi lungput le nun a si fawn.

BIA DONGHNAK

Cucaah minung lei i rian cu toidornak lumgthin he a tthan zong tthanlo zong ah zumhawktlak te i rianttuan a si i Pathian rian cu tthaternak le tthanterlonak nawl ngeihnak a si ti thei bu in Bawipa rian chung ah a lut ttimi kan si cio ahcun Pathian ram, kan ram le kan khrihfabu a dam ko hnga. Pathian rian le minung rian kan thleidan a herh bantuk in minung rian ah a dongh tiang zumhawktlak te in dir tti kan herh ko.

God who loves action always wants to see us to live and to die in action.

(Dennis Ngun Thawng Mang)

Theihternak: September 12, 2010 ni CIM caan hmannak kan tarmi a si.

Genesis 1 Biacah

Genesis 1 catialtu hi thiltining a thiam tuk. Babylon saltan lio ah a ca hi tialmi sidawh a si. Ca a tial lio caan hi, an pawngkam ummi hna biaknak le nunphung nih hna a hnawh ngai hna lio a si. An pawngkam ummi (a hlei khun in Babylonmi) hna nih hin pathian a phunphun an biak hna. Tahchunhnak ah, Nika pathian, Thlapa pathian, Arfi pathian, Rili pathian, Non pathian, Ruah pathian, tiin. Cu pathian hna cu an biak tikah, Israelmi zong nih caan tampi ah cun hi pathian hna hi an thawng taktak rua tiah an ruah i an biak sual ve tawn hna. Cu thil cu a hman lo tuk ti kha hi catialtu nih hin a hmuh.

A hlei khun in, Pathian pakhat lawng a um. Amah cu a nungmi le zeizong vialte cungah nawlngeitu a si ti kha chimh a duh hna. Cu kong chimhnak dingah a catialmi hi a hman. Pathian cu zeizong vialte sertu a si, a ti. A chimmi cu:

Pathian nih van le vawlei ser hram aa thawk tikah, vawlei cu mui zong a ngei lo, pungsan zong a ngei lo. Rilipi cu muihnak nih a khuh i ti cungah cun thlipi a hrang. Cun Pathian nih, “Ceunak um seh,” tiah a ti i ceunak cu a hung um. Ceunak cu a zoh i aa lawm. Cun ceunak le muihnak cu a then hna i ceunak cu “Chun” tiah min a sak i muihnak cu “Zan” tiah a ti. Zanlei cu a hung dih i zinglei kha a hung um (1:1-5). Cun aa thawh i, “Vawlei cungah hin thingram a phunphun kho hna seh, thei a phunphun a vuimi rawlkung hna,” tiah a ti i cu bang cun a hung si (1:11). Cun Pathian nih cun, “Chun le zan a thentu ding le ni le kum le caan kha zeitik in dah an i thawk cio ti hngalhtertu dingah van ah khin ceunak um hna seh; cun cu ceunak hna nih cun vawlei hi ceuh hna seh,” tiah a ti i cu bang cun a hung si. Cucaah Pathian nih ceunak nganpipi pahnih hi a ser hna, ni hi chun uktu ding ah a ser i thlapa hi zaan uktu dingah a ser, arfi zong khi a ser hna (1:14-16). Cun Pathian nih cun aa thawh i, “Ti nih hin thilnung phun tampi a hrin hna lai i va hi thli lakah hin an zuang lai,” a ti i cu bang cun a hung si. Cu ti cun Pathian nih rili chung i a ummi sahrang tih nungpipi le ti lak i a tlongmi thilnung a phunphun le va a phunphun kha a ser hna (1:20-21). Cun, Pathian nih cun, “Vawlei nih hin inn zuat satil a phunphun le ramlak saram a phunphun, a hme he a ngan he, hring hna seh,” a ti i cu bang cun a hung si (1:24). Cun, minung kha amah muisam keng in a ser tiah, a tial.

Genesis 1 catialtu nih hin (1) Pathian cu zeizong vialte sertu a si kha a langhter, (2) pathian dang pawl (Nika pathian, Thlapa pathian, Arfi pathian, tibantuk) hi pathian an si lo, serchommi an si ve ti kha a langhter, (3) cucaah, serchommi cu biak tlak an si lo, anmah a sertu Pathian tu hi biak ding a si tiah a forh hna. A chim duhmi cu, an/nan biakmi pathian hna hi a ngaingai ti ah cun Pathian serchom pei an si ko cu. Anmah a sertu cu Pathian a si i annih cu sermi menmen an si ti hi a si.

Cucaah, thil kan ruahnak le kan tuahnak ah minung a tihmi, serchommi thil a tihmi silo ding kha hi sernak kong nih chim aa zuammi cu a si. Zeicaah tiah, hi vawleicung a ummi thil vialte hi Pathian sermi lawngte an si dih. Tihzah ding le upat ding cu Pathian a si. Amah lawnglawng hi NAWLNGEITU le SERTU cu a si.

Genesis le Ezekiel

Ezekiel 37:1-13

1 Bawipa kut cu ka cungah a phan i a thlarau in a ka kalpi i ruh in a khatmi nel pakhat ah a ka chiah. 2An lakah cun a kenkip ah a ka chawhter i an dihlak in ka pal dih hna; nelrawn cu a khah in an khat i rel cawk lo an si i an ro ngaingai. 3A ka thawh i; “Mipa, hi ruh hi an nung kho ṭhan hnga maw?” tiah a ka ti. Kei nih ka leh i, “Nangmah lawnglawng nih na hngalh, Bawipa Pathian,” tiah ka ti. 4 Cun a ka thawh i, “Hi ruh ro hi bia chim hna law, maw ruh ro hna, Bawipa bia hi thei tuah u,” ti hna, a ka ti. 5Mah hihi Bawipa Pathian nih hi ruh hna sinah a chimmi bia cu a si: Nan chungah thaw ka chiah lai i nan nung lai. 6Nan cungah thahri kha ka ṭem chih hna lai i tit kha kan pek hna lai i cuar in kan khuh hna lai i nan chungah thaw ka chiah lai i nan nung lai; cun nannih nih Bawipa ka si kha nan hngalh lai, a ti.

7A ka fial bantukin bia chim cu kaa thawk i ka chim lengmang lioah cun thawng a hung um i ruh cu an hun i fonhtonh. 8Ka zoh ko lio hna ah cun an cungah thahri kha an hung um i tit nih khan a hun khuh hna i cuar nih khan a hun zual hna, sihmanhsehlaw an chungah thaw a um lo. 9Cun a ka thawh i, “Thli khi bia chim tuah, mipa, thli cu chim tuah law, hihi Bawipa Pathian bia an si, tiah ti: Maw thli, ra tuah, a kaa kip in ra law hi mithi mi hna chungah hin lut tuah law nung hna seh,” a ti. 10A ka fial bantukin biachim cu ka vun i thawk i thaw cu an chungah a lut i an hung nung i an ke in an dir i ralkapbu nganpi an hung si.

11A ka thawh i, “Mipa, hi ruh hna hi Israel mi innchungkhar a ning piin an si. Annih nih an i thawh i, ‘Kan ruh cu an ro dih cang, kan nunnak hri cu a cat cang, mithi tluk ceo kan si ko cang,’ an ti. 12Cucaah annih cu chim hna law, hihi Bawipa Pathian bia an si, tiah chim hna: Maw ka mi hna, nan thlan cu ka hun hna lai i an chung khan kan chuah hna lai i Israel ram ah kan kirter hna lai. 13Nan thlan kha ka hun hna i an chungin kan chuah hna tikah, Bawipa ka si kha nan hngalh lai, maw ka mi hna. 14-Khi tikah ka thlarau cu nan chungah ka chiah lai i nan nung lai i nan vawleite ah khan kan umter hna lai i hi bia cu Bawipa nih ka chimmi a si i tuah zong ka tuah laimi a si ti kha nan hngalh lai. Mah hihi Bawipa bia hrimhrim a si,” a ti.

Pathian nih Ezekiel cu nelrawn ah a kalpi i ruh ro tampi kha a hmuh sak. Ruh ro pawl cu Pathian nih a pumh ter hna i, titsa a benh hna ti a si. Nain, nunnak belte an ngei rih lo. Cu caah Pathian thaw (thlarau) pek an si tik ceo ah an hung nung than, tiah langhnak (vision) a hmuh. "Thlarau" asiloah "thaw" (Hebru cun ruah ti a si) hi voi tam nawn te a hman. Ezekiel nih a hmuhmi langhnak ahcun Pathian nih ruh ro bantuk dirhmun ah a ummi Israel miphun kha nunnak a pek than hna lai, a tun than hna lai ti kha, a si. Phundang in chim ahcun, Israel cu miphun pakhat in ser a si than lai timi "ser-thannak" kong a si.

Genesis he lawhnak tampi an ngei. Genesis 1 aa thawkka in Pathian thlarau (thlipi) cu aa chawk ti a si. Genesis 2 ah Pathian nih minung a ser tikah, a hnar in thaw a chuah hnu lawngah nunnak a ngei tiah, kan hmuh. Cu pinah, Adam nih Evi a hmuh tikah hihi pei ka sa in lak sa (flesh of my flesh), ka ruh in lakmi ruh (bone of my bones) a timi hrim zong hi Ezekiel langhnak a hmuhmi he lawhnak a ngei fawn. Genesis nih cun fiang tein Pathian nih van le vawlei a sernak, a bikin, minung a sernak kha a chim. Genesis cu sernak tuanbia a si. Ezekiel nih cun serthannak (asiloah tunmerthannak) kong a chim. Sernak kong veve an chim kan ti ko lai.

Genesis-1

Genesis cu Baibal i a hmasa bik ah a ummi cauk a si. Cun Phungbia Cauk (Genesis, Exodus, Leviticus, Number, Deuteronomy) ah pakhatnak ah chiahmi cauk a si.

Catialtu: Rak chim tawnning ahcun, Phungbia Cauk (Genesis-Deuteronomy) hi Moses nih a tialmi a si tiah ruah a si. Nain, Reformation chan (zabu 16 CE) hnu ahcun catialtu aho dah a si timi ah hna a vun hnok deuh ngai. Tahchunhnak, Genesis 1 le 2 nih sernak tuanbia an chimmi ah dannak a um. Atu ahcun Genesis cu catialtu tampi le caciktu (editor) tampi kutin caan saunawn hnuah a hung chuakmi cauk a si, tiah zumh a si.

Tial caan: Genesis cauk an tial hi, a cunglei ah kan chim bantuk in caan saunawn a rau, tiah an ruah. Cu caah, kum 500 nakin sau deuh a rau, tiah zumh a si. Cucu Israelmi Babylon sal i an taan lio (587-538 B.C.E.) le an luat ka hrawng ah tial hi lim siseh law, an dawhter cio.

Genesis cu: Hramthawknak (beginnings) kong an tialnak cauk a si. Vawlei hramthawknak in aa thawk i, miphun dangdang hna thawknak in, Israelmi hna pale le nule hna hrinnak tiang aa tel. Israelmi an pipu hna tuanbia cu Abraham le a nupi Sarah in an thawk i, Isak le a nupi Rebekah, Jakob le a nupile Leah le Rachel, Jakob fale a simi hna kong in, Joseph kong tiang aa tel.

Phundang in chim ahcun, Genesis 1-11 nih vawlei aa thawknak pawl kong hmanthlak a langhter. Cu ahcun sernak, minung hna sualnak chung i an tlaknak, buanchukcho tlunnak  le Babel innsang an saknak hna an i tel. Genesis 12-50 nih Israelmi hna i an pipu le  kong a chim i, a hleikhun in, Pathian nih an sinah bia a kamhmi (promises) pawl kha a chim.

Pathian cu a hramthawk tein a rak um diam cang. Pathian nih a thami vawlei a ser. Nain, amah tein rak cawlcang dingin a kal tak lo. Pathian cu vawlei tuanbia ah a um peng. Minung tuanbia ah Pathian a cawlcanghnak hna zong a chim. Minung hrim cu Pathian muisam keng in sermi kan si ti kha, Genesis cauk rel cangka in hmuh khawh a si. Cun, Pathian nih a sermi hna (minung le sermi thilnung) hmangin sernak cu a pehzulh. A bikin, a thimmi chungkhar hmangin khamhnak le ser tharnak (new creation) caah pehzulh in rian a tuan.

GENESIS

Nihin thawkin Biaknak-Hmurka ahhin Genesis kong tial in tar ka tim. Genesis hi Baibal chungah a hmasa bik zawn ah a um pinah, Pathian nih sernak rian a tuannak kong, minung cu Pathian nih Amah muisam keng in sermi kan sinak kong le a dangdang theih awk tlak tampi a kan cawnpiaktu cauk a si. Cu caah, Genesis nih a kan cawnpiakmi le Genesis cawnpiakmi kong ah hmuhning tete ka hun tial hna lai. Careltu (nangmah) zong nih "comments" timi a tanglei zawn khi click law, na ruahnak le hmuhning langhter khawh a si ko. Genesis chungin tlawmpal ka vun tar:

Pathian nih van le vawlei ser hram aa thawk tikah, vawlei cu mui zong a ngei lo, pungsan zong a ngei lo. 

Rilipi cu muihnak nih a khuh i ti cungah cun thlipi a hrang. 

Cun Pathian nih, "Ceunak um seh," tiah a ti i ceunak cu a hung um.

- Gen 1:1-3

Cu ti cun Pathian nih minung cu a ser hna, minung cu Pathian he lo in a ser hna. 

Mipa le minu kha a ser hna.

- Gen 1:28

Pathian nih a sermi thil vialte cu a zoh i a lung a si ngaingai.

- Gen 1:31