Friday, July 31, 2009

Thinthang Biafim

-Chungthu lengnal si cu, mah le mah thi lak i hlen a si.
-Thlarau raingthiang a tuantu hna cu, an lamkal hmanh anih phung a chim awk a si.
-Kan biaknak hi cakeipi a lawh ah cun tih a nung tuk.
-Hruaitu cheukhat cu, nawlneihnak pek tik ah a ping in hman an hmang.
-Chawkawl riantuan loin a rummi cu thangthat awk an tlak lo.
-Upadi tha nih khua pakhat a uk nain mitha nih a uk kha a tha deuh.
-Dinfel cu a tha bikmi nunziadawh a si.
-Mifim nihcun fimnak hi midang palhnak in ai cawn, mihrut nihcun a mah palhnak in ai cawn.
-Minih tihzahnak cu mah dinfelnak i a laksawng a si.

Theihternak- A cunglei biahna hi Thingthang Biafim tiah Pa Biak nih a tial mi A Secular Chin Magazine Thingthang Mekazin (VOl.1, no.2) November 2008 cahmai 146 nak ta chung lakmi a si.

Thursday, July 30, 2009

Chinmi nunphung sersiam ning phunphun*

By- Pu Lian Uk

Carelmi u le nau hna:
Pa Shiang (Pu Siangkung) nih Metkhuabo ah a ttial mi Laimi-Chinmi min minkhat in ttial ding hi adik ngaimi asi. Laimi kan min hi kan nu kan pa nih kan nunphung hrim ah min khat ca in an kansak mi asi. Minsak tik ah a khuah in sakphung arak si. Cu caah minkep ti mi he min hnih in sak I mi ka a hlang deuh mi min in kawh thai an si.

Kawl min pawl zong nu le le pa le nih minkhat in peekmi an sive ko. An nih cu minpeek hi cswnnizeizat ni ah dah achuah ti mi za-tta in an tuak I min an I pee hna. Asina in an ca ttial ning cafang fonh ning nih a lak I, min hnih minthum ah ttial khi an hman. Kanmiphun holh ttialnak ah Chinmi vialte nih Roman alphabet kan ithimhna. Cucaah kan min hi minkhat in an kan sak bantuk in minkhat te in ttial hrim awk cu asi. Lianuk ti bantuk asi ah cun Lian-uk ti in ttial ding asi. Chungkharphunmin I ttialchih tik ah mirangholh a thiam ngaimi tleicia Pu Mangtling nih a min a ttialning “John Mangtling Cinzah” ti cu adik tuk mi I lak icawn cio ding hrim asi.

Kanchungkhar phunmin i-ttialchih hi a ngaite ah cun kanmah Chin miphun nunphung asi. Zeicah tiah kanchungkhar phunmin hi a hmang ngai mi kan si. Kawl khi chungkhar phun min an ngeih lo ca long ah Mirang phung lakphun deuh in an pa le min dong hna an ittialchih khi a si.

Kawl he kan miphun nunphung aadannak ngai cu an nih nih chungkhar phun min khawika hmanh ah hman mi an ngeih lo caah chungkhar phun min an ngeih lo. Laimi cu Laimi asi mi paoh in chungkhar phunmin angei lo hi kan um lo. Chungkhar phunmin aa khat mi paoh cu aa neih ngai in aa hmu kho mi kan si. Pa le phunmin si lo in Nu le phunmin ilakkhawh ning zong Chinmi nunphung ah aum tthiam ko. Kan pipu hna nih ca a rak hmang mi si hna hna seh law an chungkhar phunmin hi an rak ittial chih ko hnga. Chungkhar phunmin a ngei lomi Chinmiphun chungmi kan um lomi zong nih hin Chungkhar phun minngeih cu Chin mi vialte kan ikhahdihnak kanmiphun sinak alangh ter mi kan Chinmiphun identity asi rih fawn.

UN Charter UN phunghram upadi nih an nunphung le an holh miphundang he aa khat lo I, miphundang hlumh nak hmun hma he ram ri thler thiam awk ttha in an hlumhnak ram ramri thler thiam awk a ttha mi miphunpi cu an mah ramri chung ah anmah miphunte in iuk khawhnak covo ngei mi an si ning UN nih pompi mi asi timi a um.Atu Chinmi phun hi cu bantuk miphunpi cu kan si.

Chinmi ramri hi Mizo ramkulh minung le Nagaland ramkulh minung le Naga Hills minung le nih Chinmi kan si ti hi hlan Mirangukchan lio bantuk in atu zong ah pawm kho te hna she law Chinmiphun ramri hi Chin Hills Regulation 1896 nih Chinramri arak thler ning ah Chin Hills Regulation 1896 in Mirangnih a uknak hmun hma vial te cu Chinramri arak si I, akau taktak mi asi.

Chin Hills Regulation 1896 cu International Law nih Mirang upadi pakhat in a pawmmi asi. Cucaah Chin Hills Regulation chung Chinramri cu Internatianal law nih Chinram in a pawm balmi ramri asi. Cucaah Chinmi hrihhruai dangnih Chinmiphun kan si ti Chinmin an ilak ve ni ah akauh ning in Chinram Chinland ti in claim i-ham khawh mi ah ruah mi ngai asi. David siangpahrang le Solomon siangpahrangchan lio Israel ramri cu Baibalcachung nih a ttial ruang ah kum 2000 hnu ah Israel ram tiah an iham le an panh tthan bantuk phun he khin aruahning aa khat mi a si.

Federal uknak phung Miphundangram he ikomh in mahmiphunte in mah miphunramchungte ah zeimaw zat I uk khawhnak a ummi UN Charter nih ramri ngei mimiphun caah phung aser mi asi caah kan miphun tlau tilo naklam asi. Cu caah atu ah Panglong hnatlaknak ah Miphundang ramhe Fedral uknak phung in ikomh in cu ti Chimiphun nih Chinmi ramchungte ah zeimaw zat kan mah Chinmi te in Chin ramrichung ah I-uk khawhnak kan kawl lio le nunnakpeek in mahte uknak adding lotuk in Kawl ralkap cozah nih an kanphih mi duh lo nak langh ter lio leng mang mi cu asi. Vuleicung zongnih ttanpinak peek mi kan si. Cu kan ttamnak ah ttanpinakankanpeek ruang ah a kanttanpimi ramtampinih Chinmi ramzam pawl dornak an kan peek hi philh hlah u si.

Ram kau pi a ngeimi miphunpi pakhat an si ti an kan pom ruang ah America hna nih cun P2 level dot ralzaam misi nak hmanh an kan peek I tamtaktak in Chinmi an ram ah dornak peek in an kan lak len ko hi philh hrim hlah u si. Mah Chinmi miphun nunphung le holh le ramri ngeih mi vuleicungnih pawmpi khawhmi a si a tthatnak Chinmi ralzaam vialte nih a tthat nak kan tem cang mi hrim cu a si ko.

Kawlmi phun he kan idannak a um ca hrim ah Mirang nih Kawlmiphun he hmun khat ah uk lo in, kanmah Chinramte in Chinmi ramuk bawi nih hlanlio an uk tawn ning te in Independence hlanchung uknak an rak tuah tthanmi a si. Cu ruang ah Mirangnih independent ram in lak mi an si i Kawl siangpahrang uknaktawi a um mi an si lo ti kha an rak hmuh. Cucaah Chinmi duhnak um lo le nawl lo in Kawl he rambupi ser khawh asi lo. Mirang nih Kawl kha nan mah Kawlmi nih Chinramkha Mirang uknak adih hnu ah i-uk u ti in UN upadi buar in a rak pe kho lo.

Curuang ah Panglong hna tlaknak kha Chinmiphun nih raktuah aherhnak a rak si. Panglong hnatlak nak hnu in i-komh tik ah aa kommi independent ram arak si mi hngalh nak le ngiat nak ah 1947 Kawlrambupi puanlang/Thantar/flag chung ah arfi pakhat nih Chin miphun le independent Chinram ai awh in arak um kha asi. Cu independent hnu tik ah Ramukbawi ai ah khuatlangkulh in mipi thimmi hruaitu Chairman uknak kha kan rak hman.

Cu caah Kawl he Chinmi kan idannak hi vuleicungpi sin kannunphung le kanholh in kan idannak kanlanghter khawh long ah Kawl miphun an silo I anmahte in I uk ding hi an nu-hrin covo asi tiah UN le ramdangmi ttanpi nak atu lio kan hmuh bang kan hmuh peng ding khi a si.

Cucaah kannunphung kansunsak e, kan holh kanca` kansun sak e, kan thlau awk asi lo, kan sersiam kan huncho ter awk tuah hrimding kan si ti mivialte cu Chinram ri le Chinmiphun sau pi kan Chinram chung ah kan holh le kan nunphung zungzal in alen dingduhpi nak long te cu asi. Mizoram in Pu Rokunga nih “ Hi ai ramnuam zawk hi ram dang a um cuang lo e” arak timi kha Chinmiphun nunphung le holh longte alen nak vuleicung khawi ka hmanh ah a um ti lo caah kan tlangram tluk anuammi ram hi khawika vulei hmanh ah a um hlei ti lo ti mi kha a diktuk in arak phuah mi asi. Kha Kan zotlang ramnuam ti hla kha 1953 hrawng ah hin 3rd Chin Rifle battalion binkhaya phu nih Kawlram pumpi ralkap battalion kip binkhaya zuamnak ah a aw an rak tum I, first an rak hmuh nak ti hna kan tial ttheu ko.

Kan ka long in Chin miphun Chinram kandawt ti ttung Chinholh zongthiam ti lo, nunphung zong thiam ti lo ah cun ka long in Chinmi kan si ti kha cu amin long Chin kansi lai I ramdangmi nih Chin kansi an kan hmuhpiak kho lai lo. Chin miphun nunphung le holh kan hmang lo na in a minlong in Chinmi phun an kan ti caah Kawlmiphun an si lo ti kan um tti mi Kawl nih cun an kan theih ko lai. Kanram zong Chinram ti a min long in a um ko lai.

Asi na in Kawlpawl nih an mah Kawl mi taktak bantuk in nunphung le holh a ngei ti lo mi Chinmiphun kha ancung ah zumh nak tling an ngei kho bal hna lai lo. An kan tei sual lai ti phan ah an mah Kawl tluk le anmah kawlnak a sangdeuh mi ram hruainak tleihter awk te hna chinchin ah cun thleidannak an tuah lai I, namnet thlanglamh ngai mi miphun ah an hmuh peng ko hna lai.

Chinmi nih an thiam tawk le an thilti khawhtawk an ti khawh lo ding in an hun cho nak ding lam kha phih piak in Kawl nih an ngamh lo mi, an tuahduh lo mi rian a ttuantu le ralrawl ah tarh mi a thi hmasa ding le anau ta mi rian ttuan tu ah zuat mi miphun in an chiapeng ko hna lai.

Chinmi phuncung ah Kawlcozah an mi hremnak le an dinlonak miphun pa khat covo an phih piakdih mi hna duh lo nak UN te hna theih pi awk in Chinmi nih bia an khin tik ah UN nih atuchan bantuk hin bia hmual an lak piak kho ti hna lai lo.

Zeicah tiah Chinnunphung le holh an ngeih mi mit hmuh kut tuah hrim in an hmuh sakkhawh lotik hna ah cun, miphun pakhat kan si ti Chinmiphunnih an ka long in an iham nak long kha cu miphun dang nan si nak nunphung le holh Kawl he dannak nanngei lo Kawlmiphun nan si ko tiah UN le ramdang mi nih an ti ko hna lai.

Cu caah nan mah miphun Kawl le Kawl miphun khat chung nan ram chung kong bia sawhsawh asi ko; nan mah ramcozah nih nan ramchung uknak phunghram ning in an tuah mi asi an ti lai I miphun pakhat covo UN nih peek mi zong kha a min long Chin aa ham mi miphun nih an hmu kho ti lai lo.

Cucaah miphunpakhatchung asi mi buainak kong ah UN nih nankong kan ithlak kho lo vun ti in, miphun ven himnak UN nih Chinmiphunkha peek khawh mi miphun ah ruah khawh mi a si ti lai lo. Cu tik ah azungzal in miphundang kut tawi zuat mi sal ichuah nak khi asi ko cang. Biadang in kanchim ah cun a-miphunpi in miphun dang kut tawi ukmi sal miphun ah ican bantuk khi asi ko cang lai.

Cucaah independent ramtampi nak a kaumi ram ri a ngeicang mi Chinmiphun bantuk nih mah le pipuchan in rak ngeihtawn mi nunphung le holh he ramngeimi mi phun pakhat in vuleicungnih rakpawm tawn cang mi si nak in, mahmiphun nun phung le holh sersiam lo le nunpi lo ruang ah miphun dang sal si nakchung ah luh thluah mah nak khi a si ko cang.

Pathian nih Chinmiphun thluachuah peek awk caah aduh ko na in, Chinmi phun nih mah miphun nunphung le holh aser siam lo le a nunpi lo ah cun miphun pakhat si nak ah Pathian nih thluachuah apeek thiam ding zong peek awk a ngeih ti lo ding khi a si. Pathian nih lo thlo pa kha rawl ngeiseh ti thlua chuah a pee duh ko na in, lo a thlawh lo ah cun thluachuahpeek awk a ngeih lo bantuk he khin aa lo mi a si.

Kan ram chung ah kanmah miphun nunphung le holh longte leng zungzal she kan ti ah cun kan miphun nunphung le holh hi chan adawikho ding in kanser siam kan ttamh kan hun choter kan karh ter hrim ding asi. Cu kannunphung kan hla kan bia karh ter huncho ter ning cu nunphung zung thiam, holh lei zungthiam hna nih aphunphun in an ttet ter an zam ter an santer khawh mi asi.

Vuleicung miphunkip nih an bia le an hla an nunphung cu-ticun anu pyinya thiamnak in tuahkhawh mi asi. Laimi nunphungnun pi ticu biar maw kan ikeih tthan lai, zu maw kan din tthan lai, nupi man maw kan imanh tthan lai ti bia hal a hmangmi hna khi hi anupyinya thiamnak phunphun timi in nunphung ttamhchunh karh ter chin hunchoterchin khawhning aruah awk an theih hrim lo ca long ah asi.

Chin mi nunphungcawnnak siang inn, kan holh kanhla kanbia cawnnaksiang inn le sersiamnak siang inn tuah khawh asi. Cu ti ning cun cawnnak a ngeimi zungthiampawl nih ttammawi sersiam ning le karh ter ning a phunphun an tuah cio khi a si. Atu ah cu bantuk cu zalong ngai in tuah khawh nak lam hlan democracy uk chanlio bantuk in Kawl ralkapcozah uknak tawi ah a fawi ti lo. Democracy uknakchan lio ah nunphung cawnnak sianginn te hna tuah kan rak theih lo bia ah atu kan tlau dengmang cang hi asi.

Atu ah Kawlralkap cozah nih Chinmiphun cu Kawlnunphung longte le Kawl holh longte an icawncang caah an mahte in miphun pakhat an si kho ti lo. Federal uknak zong peek khawh mi ansi lo tiah ramdang sin ah politics an tuah cang. Cucaah an holh an bia an nunphung tlau she ti in Chin ramkulh ah Chinmi ca le holh cawnnak zong atuah ti lo khi a si. Kachin le Shan an si ah cun an ramkulh ah anmah miphun Kachinmiphun Kachinram ah mitambik miphun ansi ti lo, Shanramkulhchung ah Shanmiphun mi lu atambik ansiti lo an tive hna.

Cucaah Kawl he kan idannak paoh hi miphun khat kan si tawn ning vulei cungsin kan langh ter nak caah kan hman dih awk asi.

Kanchungkhar min zong cu zeidah kan nunphung asimi cu atuchan mi nih hman len ding asi. Kawlmiphun kan silonak alangh khawh nakngai, ni tlak lei ram mi nih an vun kan ttanpi nak ngai kan nunphung zong asi. Chungkhar phunmin minhe I ttialchih lo ruang ah Laimi kan nu le fanau tamdeuh a ngei mi hna cu na fa le nih mindangdang an ngeih dih mi hi va tampi maw na ngeih ti hna an hal hna I achim zia an thiam lo tik ah can saupipi bia hal an tong hna.

Chungkharphunmin an ingeih mi an min ah ittial chih hna seh law chikkhat lo ah adih hnga mi va tampi he fa a ngeimi nu ti in chik khat kar lak asi zong ah an ruah mi hna kha kan Chinmi phun an si caah kan Chinmiphunpi in lungfah pi awk chik khat lo chung an si. Cucaah kan min ah kan chungkhar min I ttialchih hrim awk asi.

Kan thilthuam kongzong atu nan tial nan ceih ngai. Kawl he kan idan nak asi mi kan nunphung paoh hi hlai thluahmah in asi khawhchung in char tthan dih awk kan si. Vuleicung miphuntling pakhat asi mi nih khuacankip ah festivals/Tho/Kut/ khuaconghkhuacang a ngei lo mi mi phun an umlo. Anram leiah vuleicung khuaduh hmuh atlawngmi tourists pawl nih an tlawn duhnak hnga mi lem sawi nak ah an ramcio nuamh nak ah cu bantuk an festivals kong te hnacu hrelh awk ttha lo hmai chong bik ah an ttial mi asi. Chin mi zong ramkaupi kan si ning kan ttial cang.

Vuleicung miphunkhat in pawmcia mi zong kan si cang. Asina in Krifa lei nih kan nunphung, kan festivals hna an doh peng ah cun kan miphun pi in thlanchungvui bantuk kan tuah khi asi ko hnga. Asina in Chinmi krifa lei nih kan miphun nunphung, festivals te hna Krifa biaknak he aa kalh lo ding in Krifabu nih an tuah nak hnga aphunphun an ruah mi a um cang i kan miphun anungcang lai ti ruah khawh a si. Kan mah Chinmi zong kumkhat chungkhuacankip ah festivals/kut/Tho cu pipuchan ah a ngei mi ve kan si tik ah vuleicungmiphunkhat tling hrim cu kan si.

Asina in Krifa lei nih Krifa biaknak he ikalh loin cu Thopawl tuah ding kha remhchunh sersiam nak lei ruah loin a hrawhnak titik ah tuahti lonak long an rak tuak. Cucaah atu festivals/Tho hna cu abik in Thantlang/Haka peng ah a tlau bantuk asi cang. Atu ah Tho timi Kumvui Tho hi tlawm tete an char hnik tthan ti asi I, a ttha ngai. Krifa lei in Krifa biaknak ah lamkhat khat in aa kalh lo ning in sersiam ning ttha te in ruah tti hau khi a si. Asina in festivals dang anchar tthan kho rih hna lo. Mizoram festivals khi Chin ramkulhchung festivals he aa khat milong te an tuahmi asi ko.A min an kawh mi aa dan bia long khi asi.

Krifa longte asicangmi Chinramkulh ah Krifa mi nih hlan Chinmi nunphung nunpi ding tlolh lo awk asi ning kan ttial tik ah a sullam cu Ktrifa si nak long nih Chin mi phun kan si nak kan identity a langh ter kho lo. Krifa kan si caah Chinmi phun kan si ti khawh nak kan ngei lo. Zeicah tiah vuleicung Krifa paoh in Chinmi phun an si kho lo. An mah le miphuncio in nunphung le holh dangdang an ngeih mi cio nih an rammi si nak identity apeek hna. Krifa lei hruai tu nih Chinmi nunphung hi Krifa asi mi Chin mi nih kan nunpi long ah kan miphun Chin kan sinak a lang kho ti hi ruah awk ngai asi.

Uknak lei in an tuahding asi ti in Krifa hruaitu cheu khat nih an ti ko hnga. Kawlram chung hna ah cun kanmiphunhrawh awk arawimi Kawlralkap cozah kuttang ah uknak lei in zei hmanh cu bantuk cu tlingtaktak in tuahnak nawl Laimi kut ah a um ti lo. A umzong ah Kawlnunphung lei ah Chinmi nunphungkha mernak lei in an tuah dingtu khi a si caah an tuah lo hmanh a ttha lei mi asi kho.

Hlan lio i kannunphung vialte hi kone gyan - raw material bantuk caah record I chiah in kan theih le kan thiam khawhdih awk ngai asi. Cutik ah kan nunphung hlun kha raw material Gonegyan bantuk in kan nunphung sersiam huncho ter awk a domh nak a foundation ah hmang in design phun phun a tteng a nge tampi in zung thiampawl artists nih an tuah khawh mi longte asi. Bawibik Sangcem timi hlanhla a aw an ttamh mihla hnakhi lamnak ah hlawptlongaiin fanau zongnih anlanakphunkhin sersiamklhawh naklam Chinnunphung bia le hla zungthiam hnanih tuahkhawh mi longte asi. Zungthiamtitik ah sianginn ah hibantukzungthia nakle cawnnak a a ngeimihna tiduh mi asi. Cubantuk cu atu ah Laimichung ah an umlotluk asirih ko.

Chinmi chung in cubantuk zung thiam cu chuakkho hnaseh tiah Democracy chan ah kan Parliament nih nunphung cawnnaklei sianginn ser rakcawn rakthiam ter mi arak um kho ngai. Asi na in Chimmiphun nun phung a len lio tuk a rak si caah a tlau kho lai lo ti phun in an rak ruah maw, Krifa lei nih Chinmi nunphung kha Krifaphung he aa kalh lo nak lei ruat lo in hloh nak lei rumro an rak ttan lio asi caah mee kan hmu lai lo ti an rak ruah caah dik pakhatkhat a rak si.

Chin ramkulh cozah kan rak ngei lo na in nunphungcawnnak siang inn hna cu hlanlio Parliament chan ah fawite in rak tuah khawhmi atu ahcun cawnnaksiang inn tuahcu chim lo Kawl ralkap cozah hrim nih hrawh arawi lio chan ah a hung I cang cang. Atu 2008 I Rambu pi uknakphunghram chung ah nunphung sianginn tuah khawhnak le cacawnnaklei hna Chinram kulh nih atuah khawhmi ah an chia ti lo. Cucaah Krifa lei in Baibalsiang inn ah optional subject in cawnpiak nak lam te hna, hla te hna le adang aherh mi cawnnak tuah long ah kan miphun kan dir khawh awk tampi tha apee ding khi a si.A tuah zia zong thiam a si ngai ko cang.

Kawlram i tuah khawh lo zong ah tangka a um ah cun ramleng Laimi nih ramleng Mizo ram te hna ah tuah khawh mi asi. A tuah ning theory zong tampi kan theih khawh ko cang I Bai bal ca cawnpiaknak he ikalh lo in Baibalca ttialning zumh fehnak a bawmchantu ah ser khawh nak lam in tuah khawh ding lam a umkho mi khi ruah ngai awk kan si.

Thilthuam hna hi fashion phun in a um ngai mi asi. A rong in siseh a design in siseh cuti cun fashion phun in a kal. Laimi si nak zeimaw canchung a langhter mi paoh cu aih awk, hruk awk a ttha kho mi long te asi. Ruahnakphunphun in a um ko lai. A ttha mi asi ahcun zei tluk sawisel len zong ah mi nih an ngol sian ding asi lo. Puan in kaa aih lo caah angki in ihruk ning atimi zong an um ko lai. A puan hrim in I aih ko ning ati mi zong an um ko lai. New Delhi ah khin pa zong puan aih in a ummi India mi kan hmuh ttheu ko hna.

Kan Laimiphun nunphung asi ti in tuahmi cu an ttha dih ko I minih sau an hman le hman lo kha asi ko lai. Atu lio Tedim lei I angki a rang mi ah lamkalh puanbantuk in a um mi Jacket bantuk angki ah an ihrukmi nan hmuh mikhi 1966-68 hrawng hrang ah University siangngakchia nih lamkalh puan khi angki design ah kan rak tuah I pongpi remhchunh mi he lamnak te hna ah an rak hman ngai mi Chinmi thuam pakhat ah rak tuah mi asi. Chin Oo si nih national dress pa khat phun ngai in anrak hmang na in a hnu ahcun tam kan hmu ti lo. Atu ah Tedim lei nih an hman tthan kan hmuh ttheu ko. Tedim long nih tuah mi ah nan rel sual hnga. Tedimlong nihtuah mi arak si lo. Ca sau ngai asi. Damte in. Lnk.

(Theihter nak- A cunglei capar hi Pu Lian Uk nih metkhuabo ah a thlah mi a si. Kan pa le hna tialmi ca hi mino hna caah cun ro sunglawi bantuk an si. Ral rel ve te hrimhrim.)

Tuesday, July 28, 2009

Pathian Kong Tialmi Ciocio

Khuaruah har cu a si ko. Mirang pawl nih Pathian kong an tialmi cu Theology an ti. Minak pa nih amah le sining hoih in Pathian kong a tial ve tikah cucu Black Theology tiah ti piak a si. Asia pa/nu nih anmah le Pathian an i pehtlaih ning kong a tial than ve tikah Asian Theology tiah ti piak a si. India ah phun thleidannak tangah a ummi hna Dalit pawl nih an tial ve mi cu Dalit Theology tiah ti piak an si ve. Cun nu hna nih Pathian nih an nunnak a hruaimi hna le Bible cawnpiakmi anmah nu lei hoih in an tial than ve tikah cucu Feminist Theology (Feminism) tiah ti an si fawn. Cun Australia ram a rak tlatu hna ram ngeitu Aborginal miphun pawl nih an vun tial ve mi Pathian kong cu Aborginal Theology tiah ti a si ve.

Pathian kong, Pathian le minung i pehtlaihnak kong tialmi ca lawngte an si cio ko nain a zei hi dah Theology hram cu a si hnga i a zei hi dah a tengnge cu an si hnga? Ziah minak pa nih a tialmi Pathian kong cu Black Theology kan ti ko tungah cun mirang pa nih a tial ve mi Pathian kong cu White Theology tiah kan ti ve lo. Pathian kong (Theology) timi hrimhrim ah hin taksa rang a si lo mi pawl cu Theology fianternak i a sal ah kan um peng rih. Zeitik ah dah aa ruang tein Pathian kong tialmi ciocio hi Theology ti khawh an si te hnga? Cu caan a phak hlan chung paohpaoh cu Mirang pawl i sal ah Theology timi biafang rengreng hi a um peng rih ko lai.

I Hngilhkhawh Lo Lio Khuaruah

Zanthum li hrawng ka si cang tuanin ka ih zongah kai hngilh kho bak lo. Ka si a vang i ka it kho lo lengmang zinglei 3 hrawng a phak cun thawh i computer on lengmang ka si. Dawtmi ngaih ruangah a si men lai rak ka ti hna seh law midang zong an ngai cio ko ka ti fawn. Dam lo bia a si ka ti hna seh law kaipiah zongah na zaw an ka ti fawn lo. A thatnak lei in hei chim ah cun hngilh khawh lo cu thil a phunphun ruah nak a si i a tha ngai tiah ka ti men lai (Vansan bia cu ka si sual hngadek maw?).

Laimi ka si caah a tambik ka khuaruah mi cu laimi kong deuh a si.Laimi ngaite buai kan huam ning hi aw ka ti. Mi pathum kan umah pahnih kan tang i pakhat kan rem tawn lo. Ai remngai mi pahnih lawng kan um ti than tik zongah kan i rem thotho fawn lo. Khrihfabu bukhat i kan um ah piangthar deuh le piangthar lo deuh in kan buai hoi. Kan sin i harsat le thabaat a kan tuar pitu kan Pastor te thangchiat in kan i la i chikkhat te kan Khrihfabu ah a rak kan tlawng mi mileng thawngtha chimtu pawl tlaihchan in kan i la fawn. Khuakhat chungah khua a sa timi hna zong ai daw ngaimi ko kan lo nain a taktak ah i rem a si fawn loh. Remlo nak, dohdal nak lawng te in kan nunnak hi a khat. Zei caah dah laimi lak ah hitluk hin remlo nak a tam hnga ti ka ruah lengmang tikah kan thancho lo tuk rih mi hi a ruang a si ko rua tiah ka put phot.

Mi an thangcho ti thawng kan teih lio hnakin mi vanchiat an tong e ti kan theih tikah ai lawm deuh mi ko kan lo. A ngaingai cu kan sining cio i zoh hna hmanh u sih law kanmah zong hi kan remlo mi hna nak in kan thatdeuh nak le kan thathnem deuh nak a um hlei ve lo. Kanmah nak hmanh in a kong kan caih tawn mi nu/pa kha hmai a tli deuhmi a rak si kho ko. A tlamtling lo mi minung ciocio kan si ko hna caah kan tlamtlin lonak i zoh piak si loin a tlam a tling deuhmi lam tuah kan panh khawh cio nak hnga kan nunnak ah Pathian nih lam kan hruai ko seh. Hi hnu kum 10 hrawngah cun laimi cu an i remlo tuk e ti si ti loin laimi cu an i dawtuk tiah vawlei pinih a theih mi miphun si cio dingin Pathian nih kan nun kan remh cio ko seh.

(Zan ih khawhlo khuaruah ti cu positive nakin negative hi ruah a si deuh tawn i carel tu nih theihthiam nak ngan pi he......)

Monday, July 27, 2009

Zeibantuk Thei Dah Kan Tlai Lai

Zumtu hawi dawt hna,

CIM in kan in don hna. Pathian nih damnak le thawngttha ihrawm khawhnak caan ttha a kan pek caah a min kan thangtthat. Tuchun hi caan thiahnak a relrem lo caah keimah tu nih caan baunak cun tiah sermon kan kuat hna. Pathian zoh chih in ka relpiak te uh tiah kan nawl hna. Ttial sual mi le chim sual mi a um ah cun rak ka ngai thiam fawn te uh. Pathat cio nan cung ah upatnak le lawmhnak ka ngei.

Phung chimtu: Siang Dun

Zeibantuk Thei Dah Kan Tlai Lai

Galati: 6:9 Cucaah tthatnak tuah kha baa hlah u sih; kan hngol lo ah cun a theitlai kan zuun caan kha a phan ve ko lai.

Genesis chung ah: Pathian nih minung cu a sermi hna zohkhenhtu ah a ser hna. Pathian nih lutling te in vawleichung thil dawh te in a ser mi vialte zohkhenhtu ding ah Adam le Eve cu a ser hna. Eden dum ah a um ter hna. Eidin phunling a pek hna. Zeizong vialte tling te in a chiahpiak hna. Eden dum lai a ttha le a tthalo hngalhnak pe khotu thingkung a tlai hi cu na ei lai lo. Na ei ah cun na ei ni hrimhrim in ah na thi lai ti ah bia a riah tak hna.

Laimi zong Pathian nih vawleicung ram tthattha ah a kan chiah. Vawlei chung ah ramchiah ah 22nak a si mi kawlram in, vawleing ram tthattha hna ah a kan pha ve cang hna. Pathian nih Adam le Eve Eden dum ah champau lo te in a chiah hna bantuk te in kan miphun mitampi cu dirhmun ttha ah Pathian nih a kan chiah ve. Cawhnuk le khuaihluti a luangnak ram ah a kan phakter kan ti khawh.

Pathian nih Adam le Eve cu thimnak (choice) a pek hna. Mah thingthei hi cu nan ei lai lo tiah a chimh hna. Pathian nih ei hlah uh a ti mi theih an ei ruang ah an nih cu dantatnak a huah. Vawlei cung sualnak theitlai a tlaitertu le sual phurtu an si. Anmah chan lawng si lo in, techin fapar tiang in.

A tu kan chan cu thlarau chan a si caah Pathian nih thlarua in a kan um pi. Pumsa in kan si ah a um ti lo. Cu caah Pathian cu hlan bantuk in mihmuh in kan hmu kho lo. Pathian bia cu Bible ah kan hmuh. Bible hi Pathian he a kan pehtlaih tertu a si. Cun miphun le minung caah a tthacem lai tiah tuahmi phunglam (law) zong a kan chiah piak fawn. Chiattha thleidan khawhnak thinlung zong a kan pek. Bible, Law le thinlung hman ning le zulh ning in a theipar cu an tlai ko hna lai. Laimi kan tuanbia kan zoh tik ah Bible, Law (sermi phunghram), le chiattha thleidan khawhnak thing lung hna hi a si lo ning in kan hman caah harnak tampi: thitnak le dantatnak kan tong cang. Michael Jackson, vawleicung hlasak thiam minthang cu a nunnak a hman a thiam lo caah a chan tim ah a thi ve. Tangka zong nih a tlanh kho loh.

Matt 25 chung ah: Sal pathum (3) hna bianabia kan hmuh. An bawipa nih tangka 5000, 2000 le 1000 ti in a pek hna hnu ah chawleh a fial hna. Nang le kei zong Pathian nih thlua a kan chuah, damnak a kan pek, fimthiamnak a kan pek, ram ttha ah a kan phakter, cun tangka tampi zong a kan pek fawn. Tangka 5000 le 2000 a pekmi hna nih cun a let in an karhter caah a chap chin hna, sihmanhsehlaw, 1000 a pek mi nih cun karhter chim lo, a bawipa tu kha sual a phawh caah mui lak ah chiah a si.

Isreal mi hna cu Sal sinak in, cawhnuk le khuaihluti a luannak ah Pathian nih Moses hmang in a kalter hna. Hruaitu bia an ngai duh lo. Pathian dawtnak thei lo in, Pathian duhlomi an tuah caah Pathian nih dan a tat hna. Lamipi ah harnak an tong, mitami cu an tum ram an pha kho lo. Nihin laimi zong ram ttha kal duh ah timtuahnak kan ngei hna. Micheu cu Malaysia ah tampi um a si rih. Lampi ah kan tangrih ti khawh a si. Mahliocaan ah hin Pathian duh lo ning in, kan nung sual maw ti hi ruah lo awk a ttha lo.

Josef cu Pathian a ttihmi, dawmi le Pathian duhning in a nun caah miphundang ram Izipt ram vialtu uktu dirhmun a phan kho. Judah mi nih harnak le hremnak an ton lio caan i, Daniel le a hawi le hna cu Pathian duhnak kha an kawl hmasa caah Chandeih kawm le meiphu chung an thlak hna hmanh ah thitnak an tong lo. Daniel cu mangki bawi sinak tiang a pha kho.

US Secretary of State min thang taktak Henry Kissinger hi mipem a si ve. Kum 15 a si ah US a phan. Sianginn a kai, Ph.D a dih. US ah a pakhatnak nu Secretary of State a si mi Madeleine Albright mipem tthiamtthiam a si ve. Kum 11 a si ah US a phan. US tuanbia ah minak (black) Secretary of State a si hmasa mi cu General Colin Powell a si. A nu le a pa Jamaica ram in a rak pem mi a si ve. A tu lio US governor vialte lak kum no bik mi cu Governor Bobby Jindal a si. A nu le a pa US an pem kum ah a chuahmi a si. A sianginn kai ah a GPA hi 4.00 zungzal a si an ti. California Governor Anold zong kum 21 ah US a pemmi a si. An dirhmun cio zoh tik ah zuamnak le felnak thawng in an hmuhmi hna an si kan ti khawh. Miram ah minthang ah an ichuah ko hna.

A tu lio vawleicung mirum bik Warren Edward Buffet hi kum 6 a si ah a pu sin coke 6 pack a cawk i, bu khat ah pia hnga (5 cents) miak in a hawile lente a celh mi hna sin ah a zuar tawn an ti. Kum 11 a si ah stock $ 38 per share in a rak caw cang. Kum 17 a si ah High School a dih. High School a si lio ah hin $ 5000 ($ 42,610.81 in 2000) a rak hmuh khawh cang. Michael Jackon zong kum hnga a si in hla a sa cang. Vawleicung hlasak thiam minthang ah a chuah ve. Mirum minthang a rak si fawn ve. Mah hna nunnak zoh tih ah rumnak le thiamnak le minthangnak an hmuhkhawhnak cu an hmet lio te in zeidah ka tuah lai timi le, zeilam dah ka zulh lai ti hi a fiangter ngaingai.

Mitampi nih cun pipu hna zumhnak thawng in Laimi thluachuah kan hmu kan ti. Kan pipu hna theitlai kan zun mi a si kan ti lai cu. Laimi cu Pathian nih a kan umpi kan ti. A cawisang kan ti fawn. Nihin zumtu nih tah hmailei ah zeibantuk thei dah kan tlai ve te lai? Innchungkhar, khua le ram, miphun le ram caah zei bantuk theitlai dah kan chiah tak ve te hna lai. Pathian nih theitlai ttha tlai khawhnak ah a herhmi tlingte in a kan pek ve ko cang. Kan miphun a kan cawisangtu cu Pathian a si. Kan nih cu Pathian a biami kan si. Pathian fa kan si. Pathian cu dawtnak, lam le biatak asi.

Mathai nih cun Pathian duhnak tuah kha nan duhnak ngan bik i a chiami cu lunglawmmi nan va si dah! Pathian nih nan duhnak cu a tlingter lai.

Lawmhnak tampi he,
Siang Dun

Theihternak: July 26, 2009 ni CIM caan hmannak kan tarmi a si.

Sunday, July 26, 2009

Tlau timi cu

Tlau timi cu;
1. Mah sining a si lo mi i va nun.
2. Mah umnak dinghmun a si lo mi i um.
3. A hman lomi lam zulh.
4. A hmanmi nak in a rawkral mi lam zulh tu i thim.

Pastor Harry Lucenay nih 26/7/2009 ah thawngtha a chimmi a si.

Saturday, July 25, 2009

N. Korea Nih Bible A Phawtu Nu An Thah

Nihin ka thawh kaa in RFA ka ngai i ruahlo piin khuaruah har thawng an thanh ko ai. N. Korea ah, kum 33 a simi nu fa pathum a ngei mi cu Bible a phawt ruangah N. Korea nih kan hnu thla ah khan mipi lakah an thah tiah S. Korea human right nih thawng an thanh mi chirhchan in a phuan. Amah cu S. Korea le American nih an thlah mi ngaithlaitu a si tiah an purhdah i an thahnak cu a si. N. Korea ah hin Biakinn 4 lawngah Pathian thangthatnak nawl an pek hna ti a si i cu Biakinn 4 hmanh cu ramdang mi pawl lawng pumh an senh hna tiah Radio nih a thanh chap rih.

N. Korea ah hin Khrihfa minung 30,000 hrawng lawng an um rih i mah hna pawl zong cu Biakinn ah Pathian biak senh lo an si. Pathian biak tik hmanh ah a thlithup tein biak an si. Cutluk i Khrihfa a duh lomi le a serhsat tu N. Korea le kan ram hruaitu pawl hawikomhnak le riantuan tinak an tuah i an i pehtlaih ning an fehter chin lengmang mi hi cu khuaruah tam a si ko. Kan ram Khrihfa hmailei kong ruah ah lu a fak i lungre a thei tuk hringhran. "Bawipa, na kut cak i phuang law nangmah an zumtu hna hi kan tuar khawh lomi harnak chungin kan chanh ko sawh," tiin thla zaza ka cam ve. A fa le tete ka mitthlam ah ka vun cuanter hna, an pa, amah a nu le a pa, a u le a nau, a chungkhat pawl ka mitthlam i ka vun cuanter hna ah cun...."Maw ka nu..."

Friday, July 24, 2009

LAI KHAWT (Cawngnak puan hrawhmi) timi kong ah ka ttialmi

Tukar hawng cu Laikhawt kong chimrel ngai a si. Mah le ruahning cio ti a si ca ah ka hun chim ve. Sau nawn lawlaw in ka chim lai.

Kei hi Laithil kongkau ah ka cham bau ngai. Laithuam min hmanh ka thei dih lo. Miphun ka dawtlo cu a si hrim lo. Conlo/canlo timi zong hi a thil le a min ka hliah lo. Lai pupa chan Lai hnipuan ka theihmi cu pa hrukmi ah biar le puanrang (alai fang ah atung zulh in anak tenhmi. Avang lei cu tenhmi a um lo) an si. Hi puan hi kanmah holh in a min “Thangraku” kan ti. Cun lupawng a si rih. Lupawng tling taktak cu dongkua a tling ti a si. Capo zong in chim ttheumi cu hlan Lai pa nih Kankaw ah lupawng ca ah thilthan a cawk ti a si. Dongkua a tling deuh rua lo, tawite a bau rua. Lai pa nihcun "Lu cung paw hma Khongpawng dongkua ma tling bu, cite nga-se' (cuaitan tinak) chap pa" tiah a hal, ti a si. Pa nih hrukmi angki a um ka thei lo. An ihruk ka hmu bal lo. Hitin pa hruk mi angki kan ngeih lo ca ah Laikhawt hi a chuak i cucu kan buaimi hi a si ko. Nu hrukmi ah hnittial (asen) le Bakaw timi (muici sen in a ttial) angki an ihruk pin ah atu congnak puan hi an i aih chih. Nu nih an tai i an i thuamhmi tthi thluanpi zong a um.

Chim hmasabik ka duhmi cu “hnipuan le kan ifenh-aih ning hi a biapi tuk” ti hi a si. Chim duhmi cu hnipuan kan ni fenh-aih mi nih kan thinlung le nunning zong a kan mersan khawh ngai. Thilpuan ttha aa hruk pengmi cu an thianghlim deuh, an thinlung a sang deuh kan ti ko lai. Zeitipoah in thilpuan a hmang sawhsawh mi cu kan hnawm deuh ve ko. Kan thinlung zong a vaivuan deuh ve ko. Tahchunhnak ah hlan lio cowboy uniform an timi luchin, kedan le hnipuan hna vun ihruk-aih ahcun thinlung phundang in ngeih a si. Nungak tlangval zong nih latest model hnipuan pawl vun ihruk-aih ahcun an thinlung aa phun dang deuh. Anmah lawng si lo in midang thinlung hrimhrim zong aa phundang ko. Pastor le Krifa upa hna nih biakinn chung ah hnipuan an hmanmi le an ihruk-aih ning zong nih khin anmah lawng si lo in mipi thinlung tiang a mersan ko. Cu bantuk tthiamtthiam in Lai thilthuam siseh, Lai thilthuam he aa lo in ser/tuah mi hnipuan hna zong nih kan thinlung a kan sersiam ve. Abik in Laimi kan sinak le kan pupa nih an kan rohmi hnipuan kan ihruk-aihning zong a kan theihter. Kan miphun dawtnak le tlaihchannak thinlung zong a kan ngeihter.

Atu lio suit (Khawt le Tawhrolh sau) timi khi vawleicung mi vialte nih hman dih cio mi (universal dress) a si tiah ka ruah. Ramkip cio nih mah le ram zapi zaran nih hruk-aih mi ngeih cio a si. Tahchunhnak ah Kawlram ahcun hni (nu he pa he) a si. India ah angki fual (nu he pa he) a si ve. Mirang ram ah tawhrolh sau (nu he pa he) a si ve. Kawlmi kan huat hna ca ah le kan miphun kan dawt ca ah Kawl tuahmi an hnipuan hni (lung-zi) kan hmang lai lo ti le tawhrolh sau Mirang hnipuan a si ca ah kan hmang lai ti bantuk ruahnak hna hi practical ah zapi zaran ca ah a si kho lo mi a si.

A ngaingai ti ah, Laiphung le thilri kan ttanh tiah biar kaih a ttha ti maw? Puanrang a lai ah anak in tlangkhat te lawng ttialmi he chuah a ttha ti maw? Nu thilthuam lehlam cu a vaa dawh ngai ko ca ah chim awk um lo. Atu i tawhrolh sau kan hmanbik mi zong hi Lai tuahmi origin a si lo. Mirang a silo ah midang tuahcia mi kan ilak tthiamtthiam ko.

Hlan thilthuam pawl hi a kil tu in kilven awk a si. Hlan pupa chan i an rak hman mi la siseh, sii an rak hmanmi siseh, an tahning le an ttialning siseh. Hi vialte hi tthate in Lai Nunphung kilvengtu buu nih ngeih/chiah awk a si. A a ti kho deuh nih pumpak le chungkhar level zong in ingeih le ichiah ttha hrimhrim a si.

Kei hi mi tluangtlam ka si kaa ti ko. Abik in hnipuan hruk-aih kong hi biapi in ka ruat/chia bal lo. Lai thilthuam timi zong hi ka ngei (kho) lo. Cucu miphun ka dawt lo ca ah a si lo. A man a fah ca zong ah a si. Lairam ah tanghra ka awn tiang tawhrolh sau kaa hruk bal lo. Zaran hruk aih cio mi pahni (lung-zi) te in ka um. Zomi Theological College (ZTC) ah B. Th. ka kai lio ah siangngakchia nih uniform nan i tuah dih lai ti si i angki rang le tawhrolhsau nak cu al awk a si lo ca ah ituah a si. Cucu tawhrolh sau ka ngeih hmasabik a si.

ZTC ka dih in Zophei Bawipatlang Area ah pastor ka ttuan colh. Krihfabu meeting le civui ti bantuk ah ttaihpung nak (Kawl angki timi khi) le hni he ka rak chuak lengmang tawn. Mah ttaihpung angki cu khoika in dah ka ngeih ti ka thei kho ti lo. Kaa cawkmi cu a si lo. An ka tthenhmi a si. ZTC lio ka tawhrolh sau zong cu a ttet rih lo nain ka hmang lo. Cu lio (1990 hrawnghrang) cu Saza Lian Hmung (atu Dr. Lian Sakhong) zong pastor a ttuan lio si ve. Area khat ttuantti kan si ca ah meeting le civui ah kan itong tawn. Mah na angki hi cu hi bantuk ah hmang ti hlah law a ttha tiah a ka ti. Khua tampi ka ruat. Hruk/hman awk dang le ka ngei fawn lo. Tawhrolh sau zong Laithuam a si hlei lo. Midang design a si ve ko ca ah ka hmang duh fawn lo. Biar kaih awk le a ttha fawn lo.

Culio hrawnghrang ah ka ca ah vantthatnak ngaingai a um. Zomi Baptist Convention (ZBC) nih ZBC ramchung pastor vialte thuam (uniform) ca ah angki an rak tuah. Angki lawng a si. Zeidang a um ti lo. Cu angki cu Kawl ttaih-pung design he khin a tlangpi sawhsawh aa lo nain muci an thawimi aa dawh ngai. Ahngawng ah shirt bantuk a si lo. Bil mi khi a um lo. Bil mi tel lo in a hngawng lehmah pakhat (1 inch) hrawng a si. Kawl ttaih-pung nakin a sau/fual deuh ngai. Angki thluan (gown) ngaingai tluk a sau fawn lo. A kep sihnak Kawl ttaih-pung bantuk khi a si lo. A thluanpi a si i keptthep in a chung in sihmi a si. Lai thawi phun in tahmi a si nain atu congnak kan timi muici a si lo. An ttialdan te zong, keimah mit ahcun aa dawh ngai. Pastor Lian Hmung nih cutin a ka ti hnu in mah rumro cu ka hman tthan hoi. Atu zong ka chiah rih ko. Ka hman ngai ca ah a ttet pah cang. Mah bantuk cu Lai pa thuam (angki) ca ah ngei kho usih law ti ka duh ngai.

Rangoon MIT ah kumthum ka um tthan. Degree lak ni a nai zuahmah cang. Ka hawi le cu tawhrolh sau le khawt hna a thar degree laknak ca ah an i tthit len. Daite in ka um ko kha an ka ngiat ziar ko. Zarhkhat lawng can a um cang. Nang zei in dah degree na lak lai tiah an ka hal cang. Aw! Hi ka hni (lungzi) te hin tah ka lak ve ko lai. Gown kan ihruk ko lai caah nan itthit mi zong a lang hlei lai lo. Keimah zong ka hni a lang ve lem lai lo, ka ti hna. A si kho looooo…. an ti i Insein dawr (Zee) ah a rannak in an ka kal pi. Thilthan kan zoh colh. Zeiphun dah na duh, zeithan dah kan cawk lai? tiah an ka hal. Ahh!!! Thim awk zong ka thei lo, nanmah nih a ttha nan timi la ko u, ka ti hna. Anmah nih mah hi la ko, an ti i mah cu kan cawk. Thiltthitnak ah kan kal colh. Ka size an ka tah i nihin in ninga nak ah kan rak hlam lai an ti hna. Kedan dawr ah an ka kalpi tthan. Kaa cawk lai lo, um ko sehhhhh…..phanat ka hman ko lai, ka ti tthan hoi hna. Asi kho looooo… an ti. Kedan cu an lak hna i ka ke he cun an ka tah. Cuticun kedan cu kan cawk i kan tlun pi. Hi kong he pehtlai in tleicia pastor Van Tum le Rev. Ni Dum ka philh kho hna lo. Degree lak cu 18 March 1995 ah a si i cuticun tawhrolh sau le kedan he cun ka kai ve.

Hitin tawhrolh sau le kedan cawk ka tinh lo hi phaisa ka har ca ah a si lem lo. Hawile thesis 10 hrawng ka type piak hna i lawmman laksawng an ka pek mi ka ngei ko. Nikhat ah thesis pakhat ka rak type khawh i atu ka ruah tthan ah ka khuaruah lei a har. Tawhrolh sau cu Laimi kan hnipuan si lo, Mirang hnipuan a si. Lai hnipuan ka hman lai ti ah le ka ngeih lo lawng si lo in a um lo. Biar le Puanrang (Thangraku) i hruk-aih ding le a si kho fawn lo. Cucaah nifatin kaa hruk-aih mi hni le angki in degree ka lak ko lai ka rak tinak tu a si. ZBC nih an tuahmi pastor uniform cu kaa phorh ko nain angki lawng a si fawn i gown nih a phenh dihding khi a si. Hruk lo he aa khat fawn ko mi khi a si. Tawhrolh sau phun um chih sehlaw cucu ka hman hnga. Cucu rak hmang ning law Tedim thuam tiah sawi ka rak si hoi hnga dek maw?

Rangoon MIT ka um chung hi pahni lawng ka hmang. Pu Nelson Siang Awr Vanhnin khi University professor a ttuan lio in ttaih-pung aa hruk bal lo. Tawhrolh sau le shirt in a um zungzal an ti tawn. MIT ah classmate kan si i kumthum chung ka ngiat i voikhat te hmanh pahni aa fenh ka hmu lo. Nihin tiang Rangoon ah a um peng ko i hlan bantuk in pahni cu a hmang lai lo dah! Khitluk Kawlrawn linhsat ah. Abik in tthalcaan ah!

Rangoon ka phakka ah hin Lai Baptist Church (LBC) hi a rak dirka a si. Bo Aung Kyaw lam ah tlawmpal kan rak ipum manh. August thla (si ko rua) ah atu Myanmar Institute of Theology (MIT) ah pumhnak cu rak itthial a si. MIT hostel (asawng) ummi vialte volunteer servant kan rak si dih. Abik in pumh tik poah ah tthutdan kan sersiam, a dih tikah kan fim tthan. Christmas, Kumthar tibantuk puai a um tik poah ah fakpi in kan rak ttang, rian kan rak ttuan. Tthal caan ah LBC pastor Saza John Mang hruainak in kumhnih Gospel Team kan rak kal. Kumthum chung LBC ah pianist ka rak ttuan. MIT piano kan rak hmang ve nain Dr. Dennis Shu Maung nih Casio keyboard a hlut hna hnu in kan hmang ti lo. Keimah hnu in pianist a ttuanmi cu Saza Lal Pek Lian a si.

Laimi kan umtuning hi phundang ngai cu kan si. Rangoon LBC cu Laimi tlinnak hmun a si ca ah Laimi umtuning le lungput cawlcanghnak a langhnak hmun le theihkhawhnak hmun zong a si ti usihlaw kan palh lai lo. Abik in Christmas le Kumthar puai tuahnak kong bantuk puai nganpi pawl tuah le tuah lo kong ceih tik poah ah lung a thotuk mi hna le tuah a duhtuk mi pawl biachim caan hmanh nih a zawh tawn hna lo. Khuakhan lio ahcun biachim icuh dih a si. Chim mi bia zong an tthatuk. Sihmanhsehlaw puai a dih cangka in kan tli dih. Kan tlau dih tawn. Khuakhan lio i biachim aa cuhmi vialte zong an mui a de bal lo. Zeitiawk cu ttha ti hlah! Saza Ttial Peng (atu CCC lecturer) he bel nganpipi le kheng vialte cu kan rak ttawl i kan rak fim tawn. Nikhat ah kan dih lo sicun nihnih kan rak ttuan tawn. Saza Ttial Peng zong nih a philh lai lo tiah ka zumh. Kei ka ca ahcun philh awk tthalo experience a si. Hi ka chimmi sining hi kum 1993-1995 lio a si i atulio (2009) ah hin zeidah a lawh cang hnga!

MIT ka dih in Chin Christian College (CCC), Haka ah cachimh rian ka ttuan colh. Kumkhat hnu ah CCC siangngakchia Gospel Team in group pakhat Lai Baptist Church (LBC) an phan. Nan saza pa, Saza Luke cu “pahni he lawng a um peng rih maw? Tawhrolh sau aa hruk bal maw?” tiah an hal hna. Siangngakchia cu an khuaruah a har. Ziah! Pahni aa fenh kan hmuh bal ttung lo! Tawhrolh sau pei aa hruk zungzal ko cu! tiah kan ti hna e tiah siangngakchia nih an ka chimh tthan. Haka cu a kihnak a si ca ah ka um chung vialte pahni ka hmang bal lo. Inn ka um caan zong ah ka hmang lo.

Singapore ah kumthum ka um i a linhsatnak a si ca ah tawhrolh tawi lawng ka hmang hoi. Zeimawcaan occasion tik lawng ah tawhrolh sau ka hman. Atu hi Philippines ah kumthum ka um cang i a linhsatnak a si tthiamtthiam ca ah tawhrolh tawi lawng in khua ka sa ko. Tuanbia bantuk in ka ttial ko nain thilsining le ruahnak umtuning tu langhter duhmi a si.

Laikhawt kong ah ka kir tthan cang lai.

Atu ah hin pa hrukmi hnipuan ah:

(1) Tawholh sau (Muici nak, a ttial in thawi mi)

(2) Angki (khawt sen)

(3) Angki (Khawt nak)

(4) Hngawng oih (necktie) asen le anak

(5) Zal (Lai zal thawi phunphun in tahmi zeitluk dawh dah a si!)

(6) Luchin

(7) Taisomh zong ngeih siseh law a ttha rih lai.

Hi hna hi Lai hnipuan hruk-aih muikeng in an ituah/hruk ka hmuh cang. Cucu an tthatuk. An idawh fawn. Hitihin Kawlram pumpaluk chung zong ah tuah chin lengmang sisehlaw zeitluk in dah a va tthat hnga! Miphun dang zong nih kan cawng ve hna sehlaw cucu duhding a si ko ka ti. Atu suit (Khawt le Tawhrolh sau), a cung i universal dress tiah ka chim cang mi zong hi icawn hlah u, kanmah design ngeihmi a si, an kan ti ve ttung lo! Hi bantuk dirhmun hmanh hi kan tinh awk lehlam a si.

Nu hrukmi hnipuan ah:

(1) Hni (Hnisen, Hnittial, Hnisen design in tahmi Hninak tbt a phunphun)

(2) Angki (Asen, Anak, Attial)

(3) Puan (Asen, Anak, Ahring hna in ttialmi)

(3) Zal (Asen, Anak, Ahring, tbt)

(5) Bible Ca, Hla Cauk, Diary hna khumhnak phaw

(6) Phaisa bawm (Pa phaisa bawm "Wallet" tu khi ka hmu bal rih lo)

(7) Phanat (Laiholh in ka thei lo) pawl ah a phunphun in a cung phaw an benh. Phanat tu hi cu ketang ah lamhchih mi a si ca ah tuah lo a ttha.

Hi vialte hi an ttha ko lo maw? Aho nih kanmah tuahmi design cung ah nan duh poah in ttial/thawi hlah u. Nan tuah kho lo tiah an kan ti khawhnak lam a um maw? A siamtu hna an Production Copy Right kan buar maw? Ramdang nan umnak cio ah ni pipa deuh i mi sin chuahlangh tikah zeidah nan hman cio? Kei cu ka phaknak poah i hi bantuk caan ah atu Lai khawt (Lai thilthuam hrawhmi nan timi) hi ka hman ko. Hi hlei in Laimi sinak langhternak hnipuan ka ngei ti lo. Biar kaih ding le Thangraku puan aih ding le a si kho fawn lo.

Gandhi bantuk le tleicia kan pa Rev. Solomon Van Hre bantuk in practical ah kan hruk-aih kan hman khawh ttung lo ahcun kan biachim hi biafang dawhdeuh hman kan izuam a hau ko. Gandhi tuanbia cu kan theih ciomi a si. Rev. S. Van Hre zong a nunning le Lai hnipuan le thil in Lai miphun a dawtnak a ttanhning tthate in theih dihmi a si. Ganhdi hi miphun dawtnak thinlung a ngeih hnu le rian a ttuan hnu in a thih tiang hinpuan dang aa hruk lo. India ram chung khuapi cheukhat ah Mirang ser hnipuan vialte mei in a khanghpi khawh dih hna. Cu bantuk cu Laimi kan si kho maw? Atu lio vawleicung hmunkip kan umnak cio ah Laimi kan si tiah kan Lai hnipuan ca ah kan hman mi zeidah a um? Midang tuah cia lawng kan i hruk-aih ve ko lo maw? Puai le lam zapi tonnak ah kan hman cio mi hi Mirang angki khawt le tawhrolh sau a si ko lo maw?

Cucaah Lai miphun dawtnak a ngei i Lai thilri le hnipuan a sunhsak mi hna nih a phunphun in an ttamhmoih i hruk-aih mi hnipuan ah an hman hi thangtthat le lawmhawk lei an si. Miphun dang lakah Lai thuamthil tlau lo in an langhter khawhnak tu a si. Pupa nih an rak hmanning le an rak ihruk-aih ning pawl tu cu thilri in siseh, thilthuam in siseh, ro ah tthate in ichiah ve ding hrim kan si ve. Sihmanhsehlaw pupa chan i an rak hmanning in kan hman lo ahcun miphun tlau kan si timi ruahnak tu hi cu cohlan awk a har rih ko.

Miphun ttanh le ttanh lo tahfung hi “Laikhawt” kong ah hin a sibik lem lai lo. Lai thilpuan Mirang khawt design in ser hi Lai miphun kan tlaunak bik zong a si lem lai lo. Lai thilthuam ttial/thawi he aa lo in thildang vialte a cung i chimcang mi pawl kan tuahmi hna zong hi miphun tlaunak a si lem lai lo. Miphun ttanh le cawihler, sunhsak, miphun dang sin ah thanh le theihter tu a si deuh. Hi nakin a fakdeuh mi le a ngandeuh mi kan tlaunak cu kan min ttialning hi a si. Kan min ttialning in kan identity kan thlau cuahmah cang. Miphun dang nawl kan icawn cuahmah cang. Kan min in Laimi a si tiah fawite in kan itheih tawn mi theihkhawh kan si ti lo. Hi kan min kan ttialning in Laimi sinak kan tlau cuahmah mi tu hi faktuk in kan tlaunak a si. Laimin ttialning le Laimin Identity kong hi kan hnu kum ah voikhat, tukum ah voikhat Lai Forum ah ka rak thlah cang. Hmailei zong ka thlah tthan rih ko lai.

Laimin cu pa min ah, Hrang Awi, Thawng Mang, Sui Awi, Sui Kung Ling, Van Ttha Thawng Lian tibantuk hin ttial a si. Hrangawi, Thawngmang, Suiawi, Suikungling, Vantthathawnglian tibantuk in ttial a si bal lo. Nu min ah Khen Iang, Ni Iang Ttial, Ttha Hlei Iang , tibantuk in ttial a si. Kheniang, Niiangttial, Tthahleiiang tibantuk in ttial a si bal lo. Hitin kan ttial tikah a rel hmanh aa rel thiam/kho lo hi mu! Zeidah a si ti zong theih a si ti lo. Ca (Literature) umtuning, Grammar le Literature mit in kan rel ahcun minung min hmanh si ti lo. Thil min sawhsawh an si. Cucaah hi kan min ttialning in kan tlau cuahmah mi hi tlau faktuk mi a si. Chinchap ah phun min vun ittial chih a si hoi cang i komhdih in ttial a si veve tikah sak min le phun min zong theihkhawh a si ti lo. Hrang Awi Zathang, Sui Awi Khenglawt, Sui Kung Ling Thangnget, Van Ttha Thawng Lian Cinzah tiah Lai min ttialning in ttial ahcun sak min le phun min a fiangbak ko. Zathang, Khenglawt, Thangnget, le Cinzah pawl hi phun min a si tiah theih colh a si. Theihlo awk a um lo. Sihmanhsehlaw Hrangawi Zathang, Suiawi Khenglawt, Suikungling Thangnget, Vantthathawnglian Cinzah tiah kan ttial tikah sakmi min taktak le aa ttialchih mi phun min aa thei kho ti lo. Zeicahtiah micheu nih phunmin hi hmai ah an chiah i micheu ve nih hnu ah an chiah ca ah a si. Lai min ttialning in ttialmi min cu phun min ittial chih zong ah palh awk le theihlo awk a um ti lo.

Atu ah hin Mirang khawt angki ka ngei. Lai khawtnak zong ka ngei. Khawtsen hi a muici hrimhrim Congnak he aa lawh ca ah ka duh ve lo. Khawtnak tu cu ka soisel lem lo. Zapi sin chuahlangh, ni pipa deuh ah zeidah kaa hruk hnga tiah kaa ruat hmasa tawn. A hnu ah Lai khawtnak ttheu ah ka tla lengmang. Mirang khawt hi acung ah universal dress a si cang ka ti bantuk in Lai khawtnak ka ngeihmi te tu hi ka miphun hnipuan a si tiah ka ruah ko. Ka ning a zak lo. A ttial le a tthawi hna nih Laimi ka sinak le thilpuan tlaihchannak a ka ngeihter. Mirang nih an ka nihsawh lai ti ka ruat lo. Phuhrunnak pelte hmanh ka ngei lo. Acung i ka chim cang bantuk in cuhlan vialte tawhrolh sau zong ka rak hmang duh lo. Mirang khawt zong ka rak ngei lo. Sihmanhsehlaw, minung hawi he a umtti mi kan si bantuk in thilpuan lo in kan um kho lo. Chan tiluan le thil sining hrial awk a tthatlo caan a um. Atu i Lai khawt hi "Cawngnak puan hrawhmi" kan ti ahcun thilpuan hrukding dang, ZBC nih an rak tuah ka timi bantuk phun tal ngei usihlaw a ttha hnga.

A donghnak ah: “A ttha”, le “A tthalo” ti le “hrawh” le “hrawhlo” timi kong hi nang le kei nih kan khiahkhawh mi a si lo. Chan nih a kan kalpi cuahmah mi chungah mipi nunning le thinlung ah Lai nunphung le Lai thilthuam cu a um peng ve ko.

Note:

-Tawhrolh sau hi Bongbi sau nan timi khi a si. Bongbi cu Laiholh a si lo. Midang holh a si.

-Pahni hi Lungzi nan timi khi a si. Lungzi cu Laiholh a si lo. Midang holh lakmi a si.

Luke Sui Kung Ling
22 July 2009

Theihter nak- A cunglei cabia hi Rev.Luke Sui Kung Ling nih lai Forum ah a thlahmi ka rak tar mi a si.Rel tlak cabia tha a si.

Thursday, July 23, 2009

Yoido Full Gospel Church le Thlacam nak Tlang

May 18, 1958 kumah Korea ral a dih kaa te ah Yoido Full Gospel Church a voikhat nak pumhnak an rak tuah. Daejo-dong timi tlang tangah pumhnak cu an rak tuah i minung panga te an rak si. Vawlei leiin lungdongh nak in an khah lio a si. An hmailei kongah zeihmanh a fiangmi an sining nih a pek khawh hna lo tik ah lungretheih nak nih an nunnak a tuam in a rak tuam. Cu aa pummi 5 lak ah cun Pastor Yonggi Cho zong a rak i tel ve i zeihmanh bochan ding a ngei ti lo mi a lung a dongtuk mi a mipi hna cu "Thiangthlarau lamhruai nak thawngin kan tuah khawh lai. Kan ti khawh ko lai. I zuam hna u sih." tiah an pastor nih thazang a rak pek hna.Nihin ah cun 600 missionaries vawlei pi ah an thlah khawh tiangin an thang cho i Korea ramchung lawng ah Khrihfabu 500 tiang an rak karh.

Zeiruang ah dah mipi nih hitluk in an rak zulh hnga le an thancho hnga ti ka tuak ve tikah Pathian an i bochan ruang, an thlacam thawn ruangah a si lai ti cu ruak hau lo a si. Cu pin ah si dawh a si bik rua tiah ka ruahmi cu mipi nih an herh i an halmi thawngtha a caan te ah a rak phuanmi hi a si tiah ka hmuh. Rev.Cho hi anram thil hran le mipi herh mi hrambunh in thawngtha a rak chimmi nih minung tampi thinlung a rak lak khawh nak hi si dawhbik a si.

Osanri Choi Ja-shil Memorial Fasting Prayer Mountain tiah thlacam nak tlang cu a min an kawh. An Khrihfabu nih mawtaw minutes 45 den ah voikhat an thlah i kal a duh mi mipi vial te zong an Khrihfabu mawtaw ah cun man lo in i cit khawh a si. Chuahhlan te ah thlacam nak an ngei i mah dih cun chuah a si. Tardeuh pohpoh a hmailei ah thut ter a si i mino deuh poh a hnulei ah thut a si. Minung 200 leng caah thlacam nak khan an tuah i ramdang mi ca zong ah a dang ten an tuah. Training kainak le rawl din ei nak, zaan ih nak te hna zong a um. Thlacam mi pawl ka zoh hna i tar pipi in mino hngakchia tiang an tam tuk. Khua tampi a ka ruah ter. Pathian aa bochan mi miphun le ram cu an thancho chin lengmang lo awk a tha lo. Zeizong te thil ti kho tu Pathian sin ah bochan nak ngan pi he a panh mi cu a thlua he cun zeitin dah then awk cu an that rua hnga.

(Theihter nak- Yoido Full Gospel Church kong hi an sin kaa pumh lio i an kan pekmi information chirchan in ka rak tial mi a si. Keimah pumpak Pathian ka zumhning le ka hmuhning he cun an zumhnak cu aa dang ngaingai ko. An kong ka tial caah an zumhning bak hi ka cohlan dih/ a thabik tiah langhter ka duhnak caah si lo in anmah le zumhnak chungah Pathian an i bochan ning le an riantuan ning upat lo awk an that lo ziatu langhter ka duh mi a si. Kan zumhnak le kan pomning cu aa dang liangluang ko lai a sinain abiapi deuh mi cu kan nunnak ah kan biakmi Pathian caah zumhthlak te in nun le i biatak tu hi a si.)

Wednesday, July 22, 2009

Yoido Full Gospel Churh Kong Tlawmpal

Laimi nih a hleiin Yonggi Cho Khrihfabu tiah kan theih tawnmi a si. Milu in 780,000 an um i vawleicung ah a ngan bik Khrihfabu a si tiah theihmi a si. Zumhnak, dawtnak le tuahtuannak a zulmi Khrihfabu kan si tiah an ca tialmi ah a um. Mission riantuannak lei ah phunthum in an riantuan mi hmuhkhawh a si.
  1. David Cho Evangelistic Mission (DCEM): Korea ramchung le ramleng tiangin an tuan.
  2. Church Growth International (CGI): Mah riantuannak nih biatak in aa hmaithlakmi cu pastor le mipi caah conferences tuah le magazine thlali voikhat chuah a si. Cu an magazine zong cu ram 158 ah kuat an si.
  3. Division of Ministry to Foreigners (DMF): Ramdang mi an ramchung ah sianginn a kaimi le ramdang riantuantu hna sinah thawngtha bia phuan a si. Vawleicung holh phun 6 in pumhnak tuah a si.
Cawnnak/fimthiamnak lei he pehtlai in biapi ngai i an tuanmi cu International Theological Institute(ITI), Hansei University (HU), le Bethesda Christian University (BCU; USA ah an tuahmi a si.) tiin sianginn zong an ngei i thawngtha karhzainak caah rian biatak tein an tuan.

Cun pawngkam zohkhen nak he pehtlai in Elim Welfare Town an ti i rian a ngei lo mi mino hna an vaivuanh lonak ding ah cawnpiaknak an ngeih hna. Cu lawng si loin cawmtu a ngei ti lomi tar hna zohkhenhnak zong an tuah chih fawn. Good People International (GPI) timi an riantuannak nih aa hmaithlak mi cu minung pumpak pakhat cio nih an ngeih mi kokek sining tha tein an hman khawh nakhnga cawnpiaknak le si lei, thanchonak rian a phunphun an pek hna. Sharing love and happiness foundation zong an ngei i bawmtu a ngei ti lo mi hna caah a harsa mi hna caah biatak tein rian an tuan.

Cun calei ah rian an tuannak zong hi zoh chunh tlak taktak an si. Kukmin Daily timi Khrihfa cazual zong nifatin in an chuah khawh i nikhat chungah minung nuai 12 sinah cu cazual cu an phawt zamh. Cun The Full Gospel Family Newspaper zong zarhtin te an chuah. Cu lengah Plus Life timi Magazine zong thlachiar an chuah khawh. Thlacamnak tlang an tuahning kong kan pehthan te lai.

Tuesday, July 21, 2009

2 Timote le Titas

2 Timote le Titas hi 1 Timote cakuat he an i tinhmi, an huapmi, catialtu le catial caan cu an i khat ngaingai hna. Cu caah, hi cakuat pahnih kong hi cu tawite lawng kan tial lai. 2 Timote hi Titas hnu ah tialmi a si kho men. Hi cakuat pahnih hi an i lawh tuk caah, zei tik caan ah ti hngalh ding cu a har ngaingai. Pakhat le pakhat tial caan hi a zarh lawng in maw, a thla lawng in dik an i dang kho men. Nain, fiang tein hngalh khawh a si lo. 1 Timote cu minhleng in tialmi a si ti le aa tinhmi kha kan chim cang caah, hika ahcun hi cakuat pahnih (2 Timote le Titas) hna i an tunglang lawng kha kan langhter cang lai.

1 Timote bantuk in 2 Timote zong hi, cawnpiaknak hman lomi dohnak ah le, Khrihfabu kha tha tein an i hruai khawh nakhnga bawmtu siseh tiin tialmi a si. A tunglang cu a tanglei bantuk in hmuh khawh a si:
1. Kuttlaihnak (1:1-5)
2. Zumhtlak si dingin thazaangpeknak (2:1-13)
3. A hmanmi le a hmanlomi cawnpiaknak hna (2:14-3:9)
4. Thazaangpeknak (3:10-4:8)
5. Zumhning hmanmi in nun dingin forhnak (4:9-18)
6. Biadonghnak (4:19-22)

Cu bantuk in, Titas cakuat zong nih mino hruaitu (young pastor) nih zei tin dah rian a tuan awk le a nunzia a si awk a si ti kha langhter aa zuam.
1. Kuttlaihnak (1:1-4)
2. Khrihfabu tungtlang (1:5-9)
3. Cawnpiaknak hmanlomi i ralring (1:10-16)
4. Chugnkhar phung [The Household Code] (2:1-10)
5. Nitin nunnak ah Jesuh nih uknak [Jesus’ Influence] (2:11-3:11)
6. Biadonghnak (3:12-15)

Monday, July 20, 2009

Pathian Dawtnak

Caan tlaitu: Siang Dun
Thawngttha chimtu: Saya Ngun Thawng Lian

Khrih zumtu hawi dawt hna,
Pathian min in CIM in kan in don hna. Caan ttha a kan petu Pathian kan tthangtthat. A tu bantuk te in CIM hmang in Pathian kan tthangtthat tti khawh hi cu Pathian dawtnak a si. Tuchun thawngttha a kan chimtu Saya Ngun Thawng Lian cung ah lomhnak kan chim. CIM ah hruaitu pakhat zong a si. Caan sungpek in thawngttha a kan chimh caah upat a um hringhran. Phungchimtu kut ah caan kan pek cang.

Pathian Dawtnak

Rom. 5:8 “ Asinain Pathian nih cun zeitluk in dah a kan dawt kha hi ti hin a langhter: kan nih cu misual kan si ko rih lio ah hin Krih cu kan caah athi”.

Bawi Krih ah Zumtu U le nau hna,
CIM thawngtha bia ihrawmnak ah caantha ka hmuh khawh tthan caah kan Bawipa Pathian min ka thangtthat i, a kan hruaitu upa hna cung ah lawmhnak nganpi ka nei.

Pathian dawtnak, daihnak le hnangamnak cu thawngtha bia aa hrawm mi zumtu dih lak cung ah hmun hram ko seh. Thlacamnak in a ka bawm tawntu zumtu nu le pa hna nan dihlak cung zong ah kaa lawmhnak langhter ka duh.

Thla 3 rau in kan ram lei ka tlawnnak zong ah Bawipa Pathian nih lam a ka hruai i Zumhnak ah nu le pa hna he Pathian bia ihrawm tti nak in caan tampi ka hman khawh. Lairam zong a dai I hnangam tein umtthut lio asi ti khawh asi. Khua kip ah zingzan thlacam tu hmuh khawh peng an si hna. Caan saupi ka theih ti lo mi Zinglei arkhuan hna ka van theih tthan I lawmhnak, lunglennak mitthli aluang. Nichuah, nitlak dawhdawh hna ka cuan, Lairam thli thiang ka vun dawp I pangpar dawhdawh nih an tuam mi Pathian kutchuak dawh kan ram te cu zohcim lo asi. Hi tluk a nuam le aa dawhmi kan Ram te hi mu kan kal tak cio ka ti len…Caantha tu Bawipa nih kan pet than cio te ko seh ti tu hi ka thlacamnak asi ve.

Nai hrawnghrang i biatak ngai in ka thinlung chung ah Pathian bia a lang mi cu: ‘Pathian fa le hna cu Zisuh Krih chung ah thlachuah pek cia mi kan si caah a tthangcho ding, a karhcho ding, aa lawm ding, a hnangam ding kan si’ timi asi. Cu cu Pathian nih a fale hna a kan duhsak piak mi asi. Cu caah cun vailam tahnak cung ah Zisuh Krih a thihnak ah a cang mi pa 2 zoh ti hna hmanh usih.

A. Chiatserhnak, Vanchiatnak vialte a dong.
Sualnak ruang ah minung cung i Pathian thinhunnak a tlungmi cu Gen.3:17 chung ah kan hmuh khawh. “…vawlei hi nangmah ruang ah chiatserh asi lai…”. Cu cu Adam cung ah Pathian biaceihnak asi. Rom. 5:12 chung ah kan hmuh chap mi cu “ Sualnak cu mi pakhat thawngin vawlei cung ah hin atlung I cu asualnak nih cun thihnak kha a rat pi. Cun mi vialte cu an sual dih caah thihnak nih cun mi vial te cu a ciah dih hna”. Cu chiatserhnak le vanchiat nak cu Adam hmanung (I Cor.15:45) asi mi Zisuh Krih cung ah Pathian nih akhinh I Vailamtahnak cung ah a tuar. Chiatserhnak vialte Zisuh Krih cung ah khinh asi cang caah Zisuh Krih khamhtu ah acohlang cang mi hna caah cun tuar ve tthan ding zeihmanh a um ti loh. Pathian nih a kan phutmi vialte zong Zisuh Krih nih a kan tuar piak dih I man a kan pek piak dih cang.

Cucu Pathian dawtnak asi I Zisuh Krih a cohlang cang mi hna cung ah hmual a ngei khun. Cu caah cun, Zisuh Krih acohlang cang tu si le silo nak nih hin kan nunnak cio ah thleidannak asiam. John 3:16-18 “…a zummi poh cu zungzal nunnak an ngei lai….. azum lo mi poh cu sual phawt asi ko cang…”.

B. Vanthatnak le thlachuahnak vialte aa thok than.
Pathian nih Zisuh Krih cung ah kan chiatserhnak vialte a khinh dih I bia a ceih lawng si lo in, Zisuh Krih a thihnak in thawhthan nak ah thlachuanak, Vanthatnak vial te a kan ham piak. John 4:13 “…Ka pekmi ti a ding mi poh cu zeitik hmanh ah an ti a halt than ti lai lo. Ka pek mi ti cu a chung ah zungzal nunnak pe tu cerhti put ah acang lai…” . 'Duhdim nunnuamh nak' hi zumtu hna kan caah Pathian nih a ka ham piakmi asi. Cu caah cun Pathian fale hna cu a thangcho ding le thlachuahnak nih a zulh dingmi kan si. Kan tuahmi kip ah khua awng kan ton nak hnga zong kan Bawipa nih a ka duh piak fawn. Zumtu u le nau hna, Bawi Krih chung ah Pathian nih a kan pekmi kan co vo hna hi a lianngan hringhran. Zisuh Krih chung i thlachuah vial te hi midang ca hlei asi lo; zumtu nangmah le kei mah ca tu an rak si.

C. Ziah kan thancho kun ne lo?
Pathian zum na lo in athangcho mi, thlachuah a hmu ngai tiah ruahmi an tam ngai tak ko. Asi nain cu ban tuk pawl cu an chung muru van zoh tak tik ah, bible nih thancho nak kong ah ‘biaken’ (principles of success) aa tlaihmi hna an rak si tawn, Pathian a zumh awk an rak hngalh lo hmanh ah. An teimak ning hna le an tuahmi kip I an ibiatak ning te hna ruah tik ah thleidan hmanglo tu Pathian thlachuah nih pei a zulh ve fom hna cu! Nang le kei zumtu aa ti mi ko haih, kan thathu, kan attitude chia I phunciar nak in kan khat tawn cu!!!! Cu caah cun, Fimnak, hngalhnak le thlachuah vialte a tawh fung Zisuh Krih ( Col. 2:3 “ Krih cu Pathian fimnak le hngalhnak aa thupmi hunnak tawh asi”) kan itlaih ko ah cun tawh hunning cang thiam kan ibat!!!

Zisuh Krih hi kan zeizong te siding ah Pathian nih a kan duh. Zisuh Krih chung ah cu thlachuah vialte aa thup dihmi asi caah, kan nunnak I uk tu, nawl ngei tu asi ah cun thil dang vialte hna hi cu a kan chap chin lengmang ding mi an si (Matt. 6:33). Bia hal nak a um mi tu cu Bawi Zisuh he naih tein lam kalmi kan si maw? ti tu khi asi! Zisuh Krih he naih tein lam kal tti mi kan si I, kan nunnak hna a mah nih a uk ko ah cun ahuham nih a kan kilven I hlawhtlinnak nih a kan zulh lai.

Adang than cu kan khuaruahning setan nih tawh a hrenh. Cucu kan phoih a hau. Krihfa kan si ruang ah tlahnimhniam te I thancho lo ding lungput nei in um ding kan si lo. Hawidang nak in khuaruat kho deuh ding tu hmanh kan si. Kan khuaruah ning hi miphun pi lungput le khuaruah in a ruatmi kan si a herh. Lei le Van Siangpahrang thisen man le a fa kan si nak hi kan itheih peng a herh. Siangpahrang fanu/fapa hna khuaruah in khua kan ruah a hau.

Hawi dawt hna, kan Bawipa ah hin aa peh peng mi ( John 15:4) si hna usih. Bawi Krih he naih tein lam kal tti nak ah hin teinak a um I hlawhtlinnak a um. Bawi Krih nih a penmi nunnak si cu ithim thiam cio ve hna usih. Bawipa nih sunpar nak co ko seh. Kaa lawm.

Upatnak he,

Ngun Thawng Lian,
Tokyo.
19-07-2009

Theihternak: July 19, 2009 ni CIM caan hmannak kan tarmi a si.

Saturday, July 18, 2009

Lohtlau

Tuhrawng cu Bibik le Pa Pum ka rinh hna i hna ngam in kaa la. Ka philh cu a si lo nain. Vei lohtlau rak i thawk ah cun lohtlau taktak hi a rak fawi te ko. Catial lo naka sau ahcun a zei ka tial lai ti zong theih a si tak ti lo. Minung hi loh hnu ah cun tlau taktak a rak si ko rua. Ka lohtlau nak zong cu a kong ka hawl cu a si lo nain ka dam pah lo ruang ah a si bik. Computer sau ka zoh kho lo. Sikhan lei tu ka panh deuh i atu bel cu Pathian nih aa rel lo a ti rua ka lohtlau nak in ka kir than cang ko hih. Fapa tlau pa bang loh taktak cu Pathian nih a ka sianglo i a si lai ka ti.

Biaral vun kah thluahmah ko ning law vawlei cung Khrihfabu lak ah a ngan bik an timi Yoido Full Gospel Church (Seoul, Korea) ka va phan ve i ka vai pum ve. An tam taktak. Hlanlio i an Senior pastor Rev. Yonggi Cho cu pensen a lak cang caah atu lio hi Rev. Young Hoon Lee nih senior a tuan. An Church kong an tialning a si ah cun member 780,000 an si i vawlei cung Church lakah a lianbik Church an si. An i pumh ning a ro pui ko. Zarhpi ni bak ah hin pumh caan voi nga an ngei. Zing 7, 9, 11 zanlei 1, le 3 ah an i pum. Mirang, Japan, Chinese, Spanish le French tiin holh lehnak an tuah chih. Pumh caan voikhat a dih hlan ah lenglei bak in rak i tlar i hngah cio a si. Cun music an i hruai ning ko hi ka khuaruah a har. Pumh caan pakhat a dihhlan deuh vak in kan lut i mah lio ah cun violin (Tayaw) an tum, voikhat kan vun i pumh than tik ah muko lawng te an tum than cang. Choir saa pawl zong hi Laitlang kan khua zat hrimhrim cu an si lai tiah ka ruah. Biaknak lei ah an i biatak ning, thla an cam ning zoh tik ah thancho lo awk hrim an tha lo. Pathian an duh taktak ko. An Khrihfabu kong hi ka hmuh ton tawk ka rak peh than te lai.

Friday, July 17, 2009

1 Timote

Timote cakuat pakhatnak le pahnihnak le Titus hi Biakam Thar lei a thiammi hna nih Pastor cakuat hna (Pastoral Epistles) tiah an auh hna. Khrihfabu i hruaining ti bantuk pastor he aa pehtlaimi pawl kha an chim caah pastor cakuat hna tiin an auh hna nak cu a si.

A dang cakuat pawl bantuk in hi cakuat hna hi kan zoh tik hna ah, minhleng in tialmi an si. Paul a thih hnu ah Paul a siangngakchia kan si lai, cu nih a tialmi an si. Paul chan lio ah mipi nih an rak tonmi kong si loin, Paul chan hnu ah a cangmi thil kong kha a chim. Tahchunhnak ah, Paul chan lio ahcun, Khrihfabu cu nifa tin in an i tong. Pastor le hruaitu (offical leader) an rak ngei lo. Chim duhmi cu, Khrihfabu cu amah tein zalong tein a rak kal i, biachim a duhmi paoh nih an rak chim (zoh., 1 Kor 12-14!). Khrihfa pawl cu inn ah an rak i tong hna. Paul chan hnuah, Khrihfabu cu tungtlang ngei deuh in an hung thang i, chungtel zong an hung karh. Cu tikah, a duhduh paoh kha biachim onh dingin a si kho ti lo. Khrihfabu nih kalpimi zumhning (doctrine) zong ngeih a hau cang. Cu bantuk tuahnak dingah a tha bikmi cu minung pakhat kha biachimnak nawl pek kha a si. Cu ti cun, pastor rian timi cu a hung i thawk. Khrihfabu nih pastor cu herhnak a um ruangah thim a rak si.

Khrihfabu cu a hung thangcho i Khrihfa milu zong an karh tikah, phungphai zong an hung karh ve. Khrihfabu hruaitu caah lamhruaitu (guidance) zong a herh. Cu bantuk i thithruainak caah a herhmi cu pastor cakuat pawl nih an si khawh tawkin langhter an i zuammi cu a si. 1 Timote hi kum zabu pakhatnak a donghnak lei ah tialmi sidawh a si. Hi lio caan ah Khrihfabu hruaitu hna rian kha Khrihfabu ah a herh saling te a rak si. Hi cakuat hi Efesa khua ah kuat hmasa a si. Cu ka cun, Mediterranean rili kam um hmunhma pawl ah a karh chin.

A tungtlang zoh tikah hi cakuat a tialtu nih zei dah a biapi ah a chiah ti cu a lang ngai ko:
1. Kuttlaihnak (1:1-2)
2. Cawnpiaktu hmanlo pawl i ralrin ding (1:3-11)
3. Timote sinah biacahnak (1:12-20)
4. Bupi pumhning (2:1-15)
5. Khrihfa hruaitu hna biacahnak (3:1-16)
6. Biatak Cawnpiak hna (4:6-5:2)
7. Lungretheih in a ummi Khrihfa hna caah biacahnak (5:3-6:2)
8. Cawnpiaktu hmanlo pawl i ralrin ding (6:3-10)
9. Biacahnak le biadonghnak (6:11-21)

Hi cakuat rel tikah cawnpiaktu hmanlo pawl kha i ralring hna ti kha kan hmuh. Aruang cu, hi caan lio ahhin Khrihfabu chungah a lenglei thil an hung luh cuahmah caah a si. Cu caah, pastor cakuat hna cu cawnpiaknak hmanmi dirpitu dingah an si.

Wednesday, July 15, 2009

2 Thesalon

Hi cakuat hi Paul nih a tial tiah ti a si tawn. Nain, hihi minhleng in tialmi a si. Phundang in kan chim ahcun, Paul nih tialmi si loin Paul min hmangin midang nih a tialmi tu a si deuh lai tiah Baibal lei ah thiamsangmi hna nih an ti.

1 Thesalon nih cun Khrih ratnak he pehtlai in buainak a ummi kong kha fianter aa zuam. Hi cakuat zong nih cu kong thiamthiam cu a chim ve caah 1 Thesalon cakuat tial dih hnu caan zei maw zat chungah tial siseh law a dawh, tiin ruah a si. Hi cakuat hi kum zabu pakhatnak a donghnak lei ah tialmi a si i, Biathlam cauk tial lio hrawngah rak tial vemi siseh law a dawh ngai. Khrihfabu tuanbia zoh tikah hi caan lio hi hmailei kong tuaktannak lei in chim ahcun a zik a rak phanh lio a si. Cu ruangah Khrihfa tampi nih cun an inn le riantuan mi kha kaltak riangmang in van lawng kha an rak cuan. Cu nih cun, thil tha lomi kha a hrin ciammam i, harnak a chuah ter. Zei cah tiah, riantuan lo tikah cun ei awk an ngei ti lo.

Mi tampi nih sifak hna pek awk a simi kha an hun i bochan tikah, Khrihfabu nih a rian a simi kha a tuan kho ti lo. Cu bantuk thil sining ruangah hi cakuat hi tial a rak si.

Hi cakuat a tunglang zoh tikah aa tinhmi cu a fiang ngai ko:
1. Paul min in kuttlaihnak (1:1-2)
2. Khrih ratnak lungsau tein an hngaknak kong ah lunglawmhnak (1:3-12)
3. Caan hmelchunhnak hna (2:1-12)
4. An lungsau ruangah lunglawmhnak (2:12-17)
5. Paul nih thlacamnak a cah hna (3:1-5)
6. Thathu lo dingin forhfialnak (3:6-15)
7. Biafunnak (3:16-18)

Paul nih voihnih bak an lungsau caah lunglawmhnak a chim. Hihi a biapi ngaimi a si. Lunglawmhnak a chimmi nih Thesalon Khrihfa hna nih lungsau tein an hngak lo ti le, lungsau tein an hngah khawh nakhnga forhfial an hauh zia kha a langhter. Hlanchan ah thil zeimaw kha nolh a si tikah, biangaitu (audience) caah a biapimi chim duh a si caah a si. Hi cakuat/cauk hi hmailei kong rumro a ruatmi hna caah a tha ngaimi cawnpiaktu a si. Cucu aa tinhmi zong a si fawn.

Tuesday, July 14, 2009

Fellowship Baptist Church

Laitlang um lio caan te kha ngaih a um theu. Nain, Laitlang kan um taktak lio kha nunnak a him ve fawn lo. A caan cu a sau cang. Kum 13 a luancia mi ah khan a si. 1996 hrawng kha CNF nih an chuah mi magazine ka rak rel tawn. Kawlram ahcun “illegal” a si. An magazine hi hmuh a har. “K” an timi pa nih a rak ka kuat tawn. Ka rel hna. Ka rel dih ah, ka thuh tawn. Ka ruahnak, ka nunzia, cun ka lungput tam lakte a ka thlengtu cauk a rak si. CNF magazine ka rel ahcun rawl ei ka philh theu. Salai Uk Lian Thang le Salai Lian Hmung Sakhong tialmi capar pawl kha a rel a nuam khun. A tial an thiam lawng si loin a taktak an tial tikah a reltu nunnak ah a caam khun. Lian Hmung Sakhong nih tleicia CNF ralkap Salai Siang Za Hmung philhlonak caah a rak tialmi hna kha ruah than hmanh ah lung a fak. Uk Lian thang kha Kawl caa hrim a rak thiam. Laimi nih tuanbia sertu lungput kan ngeih a herh zia a rak tial. A thiam kho tuk. Mirang nih writer an timi bak a rak si ko. Uk Lian Thang le That Ci ralkap nih an tlaih. Zeihmanh tuah piak khawhmi kan rak ngei hna lo. Lai pasal tha pahnih bak kan rak sung ko. Ruah than tikah lung a fak ko.

CNF Magazine cu rel tikah lung a hno, mitthli a tla, cun lung a fak. Miphun dawtnak thinlung a sem. Mi tampi cu rel a rak si rua lo ka ti, zeitintiah ralkap nih theih ahcun thongtla ding a si. Kei zong kan inn khan ah tawh ka hrenh hnu lawngah ka rak rel tawn. Thi in tialmi tuanbia a si caah kan thi ah a lut ve. Nunnak in tialmi tuanbia a si caah kan nunnak ah kan i nun chih ve. Kalaymyo le Hakha khua hna ah um ko ahcun Laimi kan tuar tuk timi hna hi fiction a lo kho men, nain CNF cauk kan rel tikah kan tuarnak taktak theih a si. 2001 tiang kha ka rak rel. Kawlrawn lei ka um hnu cun ka rel kho ti lo. Caan tlawmpal a liam hnu ah Salai Bawi Lian Mang nih Laimi kan tuarnak cauk bakin a kan chuah piak. Kan i lawm ngai. Kum 2004 dih lei sangah ka rak rel ve. Laimi caah golden record a kan tial piak a si, nain teinak tuanbia cu a si lo, tuarnak tuanbia tu a si.

Nizan kha Fellowship Baptist Church ah ka va pum. Members hi mirang lawngte an si. Laitlang lei mission a rak tuanmi ABC in local church a si. An pastor pa Rev. David nih Laimi kong na kan chimh lai a ka ti. Minute 5 caan an ka pek. Laimi kong cu minute 5 chung ka chim. Laimi Khrihfa kan si zia ka chimh hmasa hna. Cun, Salai Bawi Lian Mang tialmi cauk in ka theihmi tete ka telh chih. Laimi persecution an kan tuahnak deuh a si. Pumh a dih. A rak i pummi vunrang pawl nih na chimmi kha a taktak a si maw tiah voi hnih voi thum in an ka hal. A chim awkte ka thei lo. A si taktak ko e ka ti hna. Salai Bawi Lian Mang nih Lai mi 16 ralkap nih an kan thah cang a ti. Mah kha ka chim chih, nain an caah zumh a har ngai. An pastor pa Rev. David cu Bawi Lian Mang cauk “website” ka pek tak. Pumh dih hnu zongah bia an ka hal. Salai Tin Mg Oo kong ka chimh hna, nain an caah fiction bantuk ceo a si. Zeicadah mah tluk ka chimh hna nain an caah cohlan a har hnga? To see is to believe an timi hi a hman ko rua. Anmah palh a si lo, kanmah palh a si ve fawn lo. A palhtu cu nanmah tein tuak cio ko uh.

Pa Pum
Princeton

Sunday, July 12, 2009

Siangbawite Philhlonak Sunday

Caan tlaitu: Siang Dun
Thawngttha chimtu: Rev. Dr. C. Duh Kam

Zumtu hawidawt hna,
Mission Sunday (Siangbawi te phihlonak ni) dam te in a kan phaktertu Pathian kan thangthat, Kawlram le Lairam a ceutertu hna le Pathian thawngttha phurtu kan siangbawi pawl upat pe hna usih. Nihin kan dirhmun kan phak khawhnak cio hi siangbawi te hmang in Pathian thawngttha kan theih ruang ah a si. Pathian cu dawtnak le ceunak a si. Lairam le laimi sin ah biatak le dawtnak leng hram ko seh. Nihin thawngttha a kan chimtu: Rev. Dr. C. Duh Kam, CBFA hruaitu (Chin Baptist Mission Fellowship of America, Executive Minister) cung ah lawmhnak kan chim. American Baptist Church (ABC) zong ah board member pakhat a si fawn. Chin Baptist Mission Churh, Washington, DC ah Pastor a ttuan lio. Upatnak he a kut ah caan kan pek cang.

Theihternak: Nan computer ah hmantlak pawl an cuan khawh lo ah cun benhmi (attached file) ah zoh khawh an si.

Siangbawi te Philhlonak Sunday (July 12, 2009)

Bible relnak: Deuteronomy 31:23

Cun Bawipa nih Nun fapa Joshua kha rian a pek i, “Tthawng law, na ral ttha tuah; zeitintiah Israel fa le hna cu annih pek awk ah chiat ka ser mi ram chung ah na luhpi hna lai; nangmah sin ah ka um lai,” tiah a ti.

Sermon: Miphun dawtnak he Thawngttha Chimnak (Evangelism with nationalism)

Biahmaitthi:
March 1988 cu a nilinh a tur in a tur. Nain, Insein Bible sianginn MIT in test ka liim cang i M.Div. degree lak ding lawng ka hngak cang. MIT kam hai kung le hnuhnun kung tang naidem ah kan tthu i kan i din tawn. Kan hawi dang kha test an tuah lio a si. An lungtheih lio te. Cu lio ah, RIT siangngakchia nih sandah an piah. Rangon university le college dang nih an van piah ve. Siangngakchia pawl cu Thawngtla mawtor in Insein thawnginn lei ah a van thiar hna. Kan sianginn pawng lam kam in kan cuanh hna. Thawngtla mawtor cu a vam kha thir, a cunglei ah a awngmi bi te lawng, Rangoon nisa i cu chung in minung tamtuk khumh cu ttih a nung ko. Thawnginn phak ah a thimi zong an um an rak ti. Siangngakchia nih ca an thlak. Kan bawm u an ti. Bawmh khawh an si ttung lo. Lung a fak taktak. Nihin tiang kan ram cu hi tin a si ko!

Degree kan lak lai ah Seminary Chin Student Fellowship nih thlahnak an kan tuahpiak. Thlahmi pawl kha biacah tawi a kan chim ter. Kei ka biacah cu “Chin ka si ti hmanh a ngamh lo mi nih cun Lairam ah Pathian rian nan ttuan kho lai lo” tiah ka rak ti hna. Pastor a ttuan ve cang mi bia ding ahcun aa dawh ruam lo. Ka hawi le nih Lai holh le Kawl holh cawh in “Na cian tuk,” an rak ka ti. A liam cia kum 20 hrawng ahhin Yangon ah Chin ka si ti le Lai holh in holh hi ning a zak mi an tam ngai rih. Bus in kan kal caan ah Laimi si lai theih phan ah holh duh lem lo in a ummi zong kan um pah rih ko.

Hi lio ah ramdang kal ruah ah Bible sianginn kai a um rih lo. Ramdang kal ding in zapi nih kan i ruah ngam lo. Kan miphun caah Pathian khuakhanning cu khuaruahhar ngai a si. Nihin cu Washington, DC in lei khuaza leng miphun hawi sin ah Siangbawi te Philhlonak Sunday ah Khrih Thawngttha chim khawh caan hna kan ngei kho cang. Keimah pumpak nih tehtekhan phun in ka chim duh mi cu “Ka saduhthah bal lo mi lam ah Pathian nih a ka kal ter” tiin kan nunnak nih Pathian a thangtthat. Midang nih zeitindek nan tem cio?

Burma ah Siangbawi te Rianttuannak:
Burma ram siangbawi hmasabik;
Rev. Adoniram Judson & Ann Juson
Rev. Judson thingkuang (American Baptist Historical Archives)

Burma ah a hmasabik Baptist siangbawi nupa Rev. Adoniram & Ann Judson cu July 13, 1813 ni ah Rangoon an phan. Cu lio ah Rangoon cu khua fa ngaite a si rih. Hi lio chan ah vunrang pawl nih vawlei kip ah ram an lak lio a si. Ramdang mi nih vunhawng in an zoh caah MMM (3M) hi an rak thleidang kho lo. M pakhat cu Military (Ralkap), pahnihnak cu Merchant (Chawhrawl) le pathumnak cu Missionary (Siangbawi) a si. Hi phun thum hi vunrang mi lawng nih an rak tuah khawh.

Thawngttha chim ah a ra mi kan siangbawi te cu methal pu ralkap (military) & chawva suingun kawlmi chawlet (merchant) ah an rak ruah hna. Adoniram Judson hna cu Britist ralkap pawl ih sungtthoh ah an rak ruah. Rev. Judson hna cu Britist Baptist siangbawi William Carey nih India ram ah mission rianttuannak thawngtheihnak le East India Company ah pastor (chaplain) a tuanmi Rev. Claudias Buchanan nih a chimmi sermon “The Star of the East” a relnak in mission rianttuan duhnak thinlung a ngei. Thawngttha chimnak ah a hirha a kok tuk mi a si. Hi lio hi Britist le American pawl an i hmuhthiam lo lio a si caah Rev. Judson cu India ram ah mission rianttuan ding hmanh kha East India Company nih an rak sianh lo. India ram ah um hlah u tiah an dawi hna caah Burma ram lei ah a kalmi tilawng Georgiana cu an i cit. Ni 22 a rauh ah Rangoon khua an phan. Mission rianttuan an thok.

Bristist pawl nih Burma cu voithum kheng te ral an doh hna. A voikhatnak ral 1924 lio ah Rev. Judson cu an tlaih. Ava thawng ah an thlak. Ann Judson cu nau a pawi i thla hnih a si. Ava thawnginn in Aungbinle thawnginn ah an tthial tikah a ke ro in an kal ter. Kawlram nilin sa lak ah kedanh lo in kal cu zeitluk in dek a fah lai! Ann zong nih a fanu Maria aa puak i Adoniram Judson cu nilin sa lak ah an nufa tein an hawl. Aungbinle khua ah an va fuh. Rev. Judson cu Mirang le Kawl cozah holh lettu ah an hman.

Thawng in a chuah hnu ah, Amherst, Tenasserim ah an i tthial. Ava khua ah Kawl siangpahrang nih a auh tthan. A khualtlawn kar ah a dawtbikmi Ann le a fanu Maria te lawng an um. Ann cu raifanh zawtnak in a zaw i a thi. Ann a thih lai ah a pasal sin ah bia a cah mi:

“Ka saya cu a tlunnak ding can a sau tuk rih. Keimah te lawng in maw ka thih ko ne lai. Ka fanu te lawng in maw ka kaltaak ko ne lai. Pathian duhnak a si bantuk in, a duhnak cu al lo in ka zulh ko lai. Thih cu ka ttih lo. Nain, hi tluk tuar har mi fahnak tuar khawh lo ding tu ka phang. Ka saya cu ka zawtnak a fak tuk i ca ka ttial kho lo tiah rak ka chimh piak te ko kun law.”

Khrih Thawngttha ruangah nu le va hmanh mui hmu lo in thihnak in an ttian. Siangbawi Judson cu a fanu Maria he lawng an um. Ann thih ruang ah a rianttuan cu a tthul hlei lo. Kawl Bible kha biatak thlak te in a leh i a liim. Rev. Judson cu a damlo ruangah USA lei tlun ding in aa thawh. Rili cung an kal lio ah April 12, 1850 ni ah a nunnak cu a liam. A ruak phum hmanh a tong lo. Rili pi chungah an paih. Nga rawl ah aa cang.

*1913 – 1923 chungah Kawl le Karen sin ah Baptist siangbawi 220 nih Pathian Thawngttha he rian an ttuan.

Chin miphun sinah rianttuanmi American Baptist siangbawi hna:
March 15, 1899 ni cu Lairam ah tthal mangkha nilinh lio caan te a si. Hakha khua ah Rev. Arthur Carson le Laura Carson cu Pathian Thawngttha he an rak phan. Hakha khua cu ngaidi inn 300 hrawng a ummi khua a si. Hi lio caan ah Laimi kan nunning le dirhmun cu a rak niam taktak. Laimi sin ah rianttuan cu an rak i harh taktak ko. Cu caah Laura zong nih Hakha an phak zan ah mitthli he Arthur kha a rak ttah hnawh: “Zeitindah hi ka ahhin nun chung kan umpi khawh lai” a rak ti. Nihin ah Laura mitthli cu Lairam ah Thawngttha ci a keuh ter tu a rak si. Khrih Thawngttha hi Khrih thihnak Thawngttha a si caah harnak tel lo in Thawngttha hi a karh kho lo. Khrih Thawngttha hi harnak he a kaltti mi thawngttha a si. Kan siangbawi te nih harnak phuntling an tem hnu lawng ah Laimi vialte hi Khrih zultu ah kan can khawh nak a si. Nihin ah vawlei cung biaknak nganbik Buddhism, Hinduism le Islam nih a kulh mi Lairam te ah Chin miphun dihlak khrihfa an can khawh cu Pathian nih a fial duhmi hrimhrim a um ko. Pathian nih a kan kawh chan hi kan zoh a hau ko cang.

*Lairam (Chin Hills) ah rianttuanmi siangbawi nuva pasarih an si:

American Baptist Siangbawi hna
Rev. Arthur Carson & Laura Carson
Lairam siangbawi hmasabik Rev. Arthur E. Carson & Mrs. Laura Carson cu March 15, 1899 ni ah Hakha khua an phan. A hmasabik Chin Hills Baptist Association cu March 25, 1907 ah a thokpi hna. Arthur Carson cu April 1, 1908 ni ah a thi. Laura Carson cu June 1920 tiang siangbawi rian a ttuan.

Dr. Erik East & Emily East
Dr. Erik East le Emily J. East cu March 21, 1902 ni ah Hakha khua an phan. Lairam ah sibawi rian a ttuan. Khuate kip a tlawng. Hakha khua ah siinn a ser. Mizaw thawng tampi a dam ter hna. Dr. East cu lungzawtnak (heart attack) a ngeih hnu ah October 1910 ah USA ah an kal tthan.

Dr. Joseph Cope & Elizabeth Cope
Dr. Joseph Herbert Cope & Elizabeth S. Cope cu December 21, 1908 ni ah Hakha an phan. Tidim khua ah 1910 kum i an i tthial hlan ah Hakha holh kha a cawn i a thiam ngai. Hakha, Falam le Tidim holh kha a cawn i a thiam dih. Sianginn cawn ding ca kha a ttial piak hna. Dr. Cope cu Lakher Pioneer Mission of India ah a tlawn pah ah June 11, 1938 ni ah Hakha khua ah a thi.

Dr. John G. Woodin & Bessie L. Woodin
Dr. John G. Woodin & Bessie L. Woodin cu October 11, 1909 ni ah Hakha khua an phan. Sibawi rian an ttuan. An tuanbia hi a tlawm ngai. February 22, 1915 ni ah USA ah an kal tthan.

Rev. Chester U. Strait & Florence T. Strait
Rev. Chester U. Strait & Florence T. Strait cu April 5, 1926 ni ah an fa le pahnih Betty le David he Hakha khua an phan. Laimi nunning a niam tuk caah satil (tuu) zuatnak, chapiat siamnak le lakphak le kawfi kung cinnak kha an cawnpiak hna. Rev. Strait nih Chin Hills Bible School cu Hakha khua ah May 1, 1928 ni ah a rak thok. Bible le Hla kha an lehpi hna. Hakha khua in December 1940 ah USA ah an kir tthan.

Rev. Franklin O. Nelson & Phileda O. Nelson
Rev. Franklin O. Nelson & Phileda O. Nelson cu December 2, 1939 ni ah Tidim khua an phan. Bible Sianginn kha 1947 ah a tuahpi hna. February 23, 1951 ni ah an ram ah an kir tthan.

Rev. Dr. Robert G. Johnson & Elizabeth Johnson
Rev. Robert G. Johnson & Elizabeth Johnson cu an fapa Richard Johnson (Deki) he May 30, 1946 ni ah Tidim khua an phan. February 1947 ah Hakha khua ah an i tthial. Hakha holh in Bible lehnak cu Rev. David Van Bik he an ttuantti. Siangbawinu zuamnak in Hakha hla cauk cu tonic solfa in an ttial. Hakha ah Bible Sianginn kha an tuah i pastor ttuan ding in Lai pastor kha an cawnpiak hna. Burmese Socialist Cozah nih ramdang siangbawi vialte kha 1966 kum ah an tthawl dih hna caah annih chungkhar zong USA ah an kir ve.

Baptist Siangbawi hna Tthawnnak Thazang:
An thazang hi Pathian Thlarau tthawnnak a si. An tuanbia rel tikah Khrih thawngttha chim ding in kawh auhnak a theimi lawng te an si. M pahnih “ral doh le mi uk duh ruang ah” le “chawh tuah i sui lungvar hawl duh ruangah” hi tluk harnak tuar ding hi timh a har. Lairam ah rianttuanmi kan siangbawi te temtuarning hi Khrih Tthawnnak lo cun tuar ngam ding a si lo. I timh khawh ding a si lo. Khrih Thawngttha caah temtuar lawng si lo in, nunnak tiang pek in Chin miphun sin ah thawngttha an chimnak cu Chin miphun hi Pathian nih a rak kan dawt tuk caah a si. Bia dang in kan chim ahcun siangbawi te nih Khrih Khamhnak co ve hna seh tiin a kan dawtnak cu an tthawnnak a si fawn.

Siangbawi te caah Chin miphun va ttanhnak ding khi a um lo. Hngalh bal lo mi miphun kan si. An miphun zong kan si lo. Vunrang mi zong kan si lo. Hngalh bal lo mi sin ah an rat khawh mi cu Khrih nih a auhnak hna mual a tthawn tuk ruangah a si ko. Pathian Thawngttha hi phun ttanhnak le dawtnak thinlung he an chim ding a um lo.

Nihin Chin Khrihfa hna dirhmun:
Kannih Chin miphun kong cu kan chim pah lengmang cang. Pathian nih kan sin ah rian a ttuan ning cu khuaruahhar ngai a si. Caan a um lo caah kan chimp eh lai lo. Lairam in Malaysia in ram thumnak kan phanhnak le nihin kan tthutdirning hi ruat usihlaw a fiang ko lai. A ho nih dah hi tthutdan cungah a kan tthut ter? Pathian a si. A Fapa Khrih Khamhnak Thawngttha ruangah a si. Pathian nih a kan kawhnak a si.

Kannih Chin miphun caah kan tem khawh ding mi cu kan Bible relmi hi a si. Cun Bawipa nih Nun fapa Joshua kha rian a pek i, “Tthawng law, na ral ttha tuah; zeitintiah Israel fa le hna cu annih pek awk ah chiat ka ser mi ram chung ah na luhpi hna lai; nangmah sin ah ka um lai,” tiah a ti.

Pathian nih Israel miphun cu Izip ram ah kum 400 chung sal an tannak chung in a chuah hna lio ah Pathian nih Joshua a auhnak a si. Pathian nih Israel miphun caah biakamnak a tuah. A biakamnak cu tlinter a duh. Joshua cu “Tthawng law, na ral ttha tuah” a ti.

Israel miphun hi mi tlawm an si. Nain, Izip ram in an chuah lio ahhin million pahnih an si lai an ti. Chin miphun milu nak in a let li in an tam. Kannih Chin miphun hi Burma, India le Bangladesh ah a ummi dihlak 1.5 million kan si lai an ti tawn. A fiang set kan hngal lo. Kan va si hmanh ah Chin miphun ka si ti a hngal lo mi hi million pakhat hrawng an si hnga. Chin Hills ah a ummi hi million cheu kan rak si. Ramdang ah ralzammi kan tam caah Lairam taktak a hngak mi hi an tlawm deuh ngai cang lai.

Israel miphun cu Pathian nih tuu khalh in a khalh hna. Hmun khat ah a funtom peng hna. Rianttuan ding ah a thimmi hna hruaitu siangpahrang le profet hna nih Pathian nih a chimhmi hna bia lawng si lo in, sal an tannak le harnak an tuarmi an minung tuanbia hi philh awk an ttha lo. Joshua cu tthawng le ralttha ngai in dir kha a fial. Hi miphun hna caah an thazang cu: 1) Pathian dawtnak thawngttha (evangelism) , 2) Phun ttanh le dawtnak (nationalism) hi a si. Moses le a nu thinlung kha ruat usih. Moses nih a miphun hawi a hremtu pa Izip pa nunnak hna kha a lak ko khah. Phun ttannak le dawtnak a ngeimi Moses cu Pathian nih a miphun hruaitu ah a thim ko. Karen miphun lakah Pathian zumtu hmasabik Kotabeu cu mithat lainawng pa a si. Minung tampi nunnak a la cang mi a si.

Hi bantuk in kan chim tikah mi thah le midang nunnak lak hi a ttha ko kan ti lo. Zeitluk misual ah ruahmi zong hi Pathian nih a kan kawh duh ve ko ti hi kan chim duh mi a si. Nihin Chin miphun zong nih kan ruah ding mi tthawnnak phun hnih a um ve.

1. Pathian dawtnak lawng nih kan miphun sernak caah tthawnnak a tling kho lai maw?
2. Kan miphun hna dawt le ttanhnak hna kan ngeih lo ah kan miphun le ram hi kan ser kho hnga maw?

A buu in um duhnak thinlung ngei lo in, a pikpak in kan cawl cio ahhin thazang kan ngei kho lai maw? Kan aw a khat kho lai maw? Pathian nih kan miphun ning piin aw khat le thinlung khat in rianttuan a kan duh ti hi kan ruah khawh ahcun Chin miphun caah thil tampi kan tuah khawh lai. Pathian ram kauhnak caah rian tampi kan ttuan khawh lai.

Kan miphun huap in rianttuannak a kan dontu thil le thinlung hi zoh cio usih. Kanmah pumpak, khua, peng le tlang thinlung hna nih miphun dawtnak le ttanhnak thinlung a tei sual ahcun kan miphun caah ttih a nung tuk lai. Pathian dawtnak thinlung le miphun dawtnak thinlung nih cun thil kaupi in a tuak khawh. Mah le mah lawng kha dawt aa siang lo. Mi dang dawt khawhnak a ngeih lo hmanh ah zawnruahnak le zangfahnak thinlung tal a ngei. Mah khua le tlang le peng caah rianttuan cio bu in miphun caah a ttha ding mi kha a ruah chih. Thinlung fate a teitu thinlung pical a si.

Pathian Fialnak le Biakawmnak:
Pathian nih Joshua cu tthawng ngai le ralttha ngai in um a kan fial bantuk in kannih Chin miphun zong fial kan si. Kan miphun hawi sin lawng ah si lo in, Amah a hngal lo mi Buddhist hna sin zong ah kal ding in fial kan si. Kan miphun hawi hna sin ah thawngttha chimnak caah cun “Evangelism with nationalism” hi kan thazang a si awk a si. Kawl Buddhist sin ah kan kal tikah cun Pathian nih thawngttha chim fialnak thazang hi kan thazang a si lai. Khrih nih khua za kip ah thawngttha chim a kan fialnak cu ka tuah lai maw, tuah lo tiin i ruah ding kan ngei lo. Kal ding lawng kan si.

A tu hi Pathian nih ramdang ummi Chinmi hna hi kan miphun le Kawl Buddhist pawl sin ah a tthawngttha chim ding in a kan kawh caan a si. Chin Baptist Fellowship of America nih cun Paletwa ah ngakttah umnak inn te kan sa lio. Hi peng chung um Chinmi cu Kawl maw, Zakhain ah maw a cang kho ding an si. Miphun dawtnak ngei in an sin ah Pathian bia kan chim lo ahcun kan miphun hawi hna kan thlau sual ko hna lai. Kan tlau i kan thlau sual hna ahcun Joshua bantuk in fial mi nihin Chin miphun hruaitu hna hi Pathian le kan tuanbia nih mawh a kan phurh te lai. Kan mipi nih cun chimh ahcun an el lai lo. Hruaitu hna nih kan chimh hna lawng ah an lung a fiang lai.

Chan kar lakah le ram karlak ah nihin hruaitu hna hi Pathian nih rian nganpi a kan khinh. Chin miphun zumtu vialte hna hi rian a kan pek. Kan miphun a ser kho tu cu Khrih le Pathian Thawngttha lawng a si. Tthawng ngai le ral ttha ngai in dir hna usih.

Bawi Khrih rian ah,

C. Duh Kam
Executive Minister
Chin Baptist Fellowship of America

Theihternak: July 12, 2009 ni CIM caan hmannak kan tarmi a si. Siangbawite hmanthlak zong attachment in an kuat chih ko nain, kan tar manh rih lo. Kan hun tar chih te lai.

Saturday, July 11, 2009

EBB Biahalnak le Bialehnak (a peh)

Biahalnak: Nupi pasal ai țhen cangmi hna nih Pastor an hlen i, a thiangmi țhitumnak an tuah mihi Pathian bia ningin zeitin dah dantatnak an ing lai.
Bialehnak: Na biahalnak hi misual pawl biaceihnak le dantatnak in ding rumro in na tuak i tlawmpal cu thumh deuh a herh lai. Hlennak poahpoah cu na nupi hlen zong hlen, na hawipa hlen zong hlen, na fale hlen zong hlen, pastor hlen zong hlen, Pathian hlen zong hlen asi dih ko. Nupi le va aa then cangmi hna nih a thiangmi thitumnak tuahnak nawl an ngei lo. Asinain pakhat a um ve mi cu, nu le va an I then tikah an pahnih hnatlak tein le lungthiang tein kannih then ko tiah min an thut veve ahcun cu bantuk thennak cu cohlan khawhmi thennak asi. Tuah cio ding ah thapekmi cu asi lo. Moses zong nih nawlbia “conditional law” a rak sermi cu mi pakhatkhat nih nupi mak a duh ahcun maknak ca pe hmasa seh a ti. A sullam cu a nupi nih mak kha a hna a tlak ve ko ahcun le pahnih hnatlaktein asi ahcun an i then zong cu duh asi lo nain cohlan khawhmi thennak pakhat ah chiah khawh asi tinak asi. Nupi le va kha thennak poahpoah cu Bible nih tha a pe lo. Cu caah aa then ciami hna nih hlenthuai phun in nupi thar le vathar an ngeih ahcun Pathian dantatnak an ing lai le ing lai lo cu ka chim kho lo nain an chungkhar nunnak ah Pathian thluachuah tu cu an hmu lai tiah ka zum lo.

Biahalnak: Kaphnih in hnatlaknak um lo in țhitumnak tuah hi Pathian nih a pawm maw? (Bianaah...Pa tel loin Nu lawng țhitumnak an tuahpiak mi ram dangin cahmi in an cah mi pawl hna hi)
Bialehnak: Hihi cu Laimi nih kan serchommi phung asi. Bible zong ah a um lo. Pathian zong nih a hna a tla lai tiah ka zum lo. Mah hnangamnak in tuahmi deuh asi. Hi bantuk an tuahmi hi cu Pathian thluachuah hmuhnak ding caah an tuahmi siloin ram dang cozah hna hlennak ding caah an tuahmi asi caah vulei cung cozah he aa pehtlaihmi riantuannak tu ah ka chiah. Thlarau lei tuahmi thil ah ka rel lem lo. Cu caah tuah ding asi lo, forh ding zong an si lo. Tuah a duhmi an um hmanh ah kan thlauh hna awk asi. A hman lo mi thil tuah hi kan cawn ding asi hrimhrim lo. LBC, Yangon cu hi bantuk hi kan khap cang hna,
kan tuah ti lo, tha zong kan pe ti lo. Biakinn hrimhrim ah kan thanh.

Biahalnak: Pathian ram caah tiin mi nih thinlung tak tein an hlut/pek cang mi pastor nih an cohlan lomi hi Pathian nih a cohlan lai maw? (nikum ah keimah nih T. Shirt angki zun 30 LABC building saknak caah ka hlut i pastor nih a thli tein a kaltak) Kawlram a phan hnu ah phone in kan chonțhan i nanmah nih a țha nan ti ning paoh in rak tuah ko uh tiah a kan leh) Cucaah, hi ka hlut cangmi thil hi Pathian nih a cohlan hnga maw?
Bialehnak: Keimah cu Pathian a tong kho mi zong ka si lo caah Pathian nih an cohlan le cohlan lo ka thei bak lo. Pastor nih an cohlan lo mi zong hi zeiruang ahdah asi ti hi ka thei lo. Cu caah na biahalnak hi keimah nih a phi ka ngei lo, nangmah tu nih a phi na ngeih deuh. Pakhat i ralrin ding belte cu minung le minung karlak kan piahtana kha Pathian cungah chiah lengmang lo ding asi lai ti kha na philh lo ding ah ka duh.

EBB – 9
Biahalnak: Khamhnak hi a tlau kho maw?
Bialehnak: Hi biahalnak zong hi LBC Muko ah vei tampi ka rak leh cang hna. Muko a relmi nih cu nan rak rel bal cang ko laid ah. Khamhnak a tlau khawh le tlau khawh lo cu zeilei kap ahdah khamhnak na chiah timi cungah a dir. Pathian lei kap ah khamhnak na chiah ahcun zeitikhmanh ah a tlau kho lo. Minung asimi nangmah lei kap ah khamhnak kha na chiah ahcun a tlau kho kan ti lai. Zeicahtiah minung cu kan zumhnak aa thleng kho. ITimote 4:1-4 tah can donghnak lei can a phak tikah minih an zumhnak kha an hlawt lai ati. Zumhnak hlawt timi cu Khrih chung ah kan zumhnak hlawt kha asi. Khrih na zumhnak kha na hlawt ahcun Khrih na zum ti lo ti nak asi I Khrih na zum ti lo ahcun khamhnak cu na ngei ti lo tinak asi ko. Minu pawcung veihra ka bawh zong ah ka khamhnak a tlau kho ti lo a timi hna hi cu mi lichim hmanh ah li vialte siangpahrang ah ka chiah hna. Bible nih kan sual lengmang zong kan khamhnak a tlau kho lo timi a kan cawnpiak bal lo. Pathian fale hna cu an sual peng lo (IJohn 3”9-12), zeicahtiah Pathian ceunak thlaici kha an chungah a um a ti, Pathian ceunak thlaci kan chungah a um mi nih sualnak kan tuah tikah sual tih a nun zia le sual fih a nun zia kha a kan cawnpiak caah kan sual khawh ding asi lo, kan sualnak tu kha kannih theih peng ding asi deuh. Cu caah zeitluk ka sual zong ah ka khamhnak a tlau ti lo tiah a cawnpiaktu an um ahcun cu hna cu khamhnak kong a thei fiang rih lomi, asiloah, khamhnak kong ah lih a chim lengmangmi an si lai.

Theihternak: EBB ah bia an halmi Rev. Dr. Samuel Ngun Ling nih a lehmi hna a si.

Friday, July 10, 2009

EBB Biahalnak le Bialehnak

EBB – 7
Biahalnak – I: Mithla hi a um hnga maw?
Bialehnak: Mithla hi a um ko. Minung thlarau khi asi ko. Judah miphun hna nihcun minung hi kan pumsa in kan thih tikah kan thih hnu nithum chung hi minung thlarau cu vulei ah a um ko rih, vancung lei ah a kai rih lo tiah an zumh. Cu ruang ahcun John 11:17 a thi cangmi Lazaruh kha thawhter ding ah Jesuh nih a va kal tikah an vuinak nili asi hnu long ah Bethani khua ah a phan ti kan hmuh. A sullam cu Lazaruh kha an vuinak nit hum long asi rih asi ahcun Jesuh nih Lazaruh kha thihnak in a thawhter tikah an zum hnga lo, zeicahtiah Lazaruh thlarau cu vulei ah a um rih ko caah zeitikcan poah ah a lut than kho ko tiah an ti khawh. Cu ruang ahcun minung ruahchannak le zumhnak a dongh cikcek hnu ah nili nak ni ah Lazaruh kha thihnak in a thawhter tikah minung thawnnak asi ti lo, Pathian thawnnak long in a si kho ti kha Judah miphun nih an ruah lai ti kha Jesuh nih a hngalh caah nili nak theng ah Bethani kha a va phak kha asi.

Judah miphun le Jesuh Khrih hrimhrim zong nih mithla a um tiah a rak zumh ti a langhnak cu Luke 24:39 ah khan, “mithla nihcun ruh le sa a ngeih tung lo kei cu ka ngeih pei nan ka hmuh ko hi” tiah achimmi zoh tikah mithla a um ti kha Jesuh nih a zumh i cu mithla cu ruh le sa a ngei lo ti zong kha a langhter.

Biahalnak – II: Tipil ing lomi khi zeiruangah dah Bawipa zanriah hman dingin sianh an si lo?
Bialehnak-II: Protestant Khirhfabu nih kan dirpi mi biakamnak phung (sacraments) pahnih kan ngei. Cu hna cu tipil innak le Bawipa zanriah einak asi. Tipil a ing lo mi hna cu Bawipa zanriah ei kan sianh hna lo. Zeicahtiah Jesuh khrih kha ka khamhtu le ka Bawipa asi tiah a cohlang i tipilnak a ingmi long nih ei ding asi tiah kan zumh. Tipil innak kan timi cu Khrih he sualnak ah kan thi ti i amah he dinnak le zungzal nunnak ah kan tho ti tinak sullam langhternak le kan sualnak vialte kaltak in Khrih he nunnak thar ah ka nung cang lai ti biakamnak asi (Rom 6:1-14). Khrih he kan nun kaa hrawm cang lai tiah biakam hmelchunhnak caah tipil hmanh a ing rih lo mi hna cu kannih misual caah Bawi Jesuh a thihnak, Bawipa thi le sa sullam hmanh kha a hngal kho lai lo tiah zumh asi. IKor.11:29 ah Bawipa zanriah a ei mi hna nih Bawipa pum sullam kha kan hngalh a herhnak kan hmuh. Tipil innak le Bawipa zanriah einak cu aa tlai, a ruang cu Bawipa thihnak le thawhthannak kha a langhter tu ansi pin ah Bawipa he nunnak thar ah kan nun tinak hmanthlak ansi. Cu ruang ah tipil a ing lo mi nih Bawipa zanriah an hman ahcun a sullam kha an hngal lai lo caah a sullam hngalh lo in an hman ahcun Pathian biaceihnak kha an cung ah a tlung lai tinak asi (IKor.11:27- 32).

EBB – 8
Biahalnak: Miphun le ram caah tiin mi nunnak lak tiagin ram le miphun dirhkamh hi Pathian duh ning a si maw? (asi le silonak tling tein)
Bialehnak: Biakamhlun chan kan zoh tikah Pathian profet hna le Pathiam zumtu mithiang hna tampi cu pakhatnak ah, an biakmi an Pathian an tanh ruangah siseh, an miphun kha Pathian miphun ah an ruah caah miphun tanh ruang ah siseh, an ram cu Pathian pekmi ram ah ruah in tanhnak ruang ah siseh an nunnak tiang an rak pek taktak ko. Bawi Jesuh Khrih thihnak in a thawhthan hnu zultu hna chan ahcun a zumhnak caah a nunnak a pe i Khrih thawngthabia ruang ah martyrs thihnak a tuarmi zultu hna le zumtu dangdang hna kong kan hmuh. Pathian min telh hleng lo in ram caah a thimi ram hruaitu (politicians) pawl zong an um ve ko. Sihmanhsehlaw an thihnak a ruang kha aa dang cio. Mi zeimaw nih mah pumpak min thannak ding caah a nunnak a pe ngammi zong an um. Miphun dawtnak taktak ruangah thihnak a ingmi zong an um taktak. Miphun pakhat a rawhralhnak lo ding ah dirhkamh le va dawt le minung nunnak va khamh cu Pathian duhmi asi ko hmanh ah vulei uknak lei riantuannak poahpoah kha Pathian duhnak in tuanmi rian an si dih lem lo ti kha kan theih chih a herhmi cu asi.

Biahalnak: Pathian duh lomi thil (Zu le drugs, hriamnam) zuartu hna nih cheuhra cheukhat an pek tawn mi hi Pathian nih a cohlan kho lai maw?
Bialehnak: Hi na biahalnak hi LBC Muko ah hlan lio pi ah ka rak leh bal cangmi asi. Muko volume no belte ka cing ti lo. Khirhfabu pakhat ah member asi mi poah kan pekmi thawhlawm le cheuhra cheukhat poah hi khua zei in an hmuh ti le zeitindah an hmuhmi asi ti kha inn kip le pumpak kip cek hlai in kan hlat kho cawk lai lo. A petu nih lungtho tein a hmuhmi chungin Pathian sin ah a pekmi kha Khrihfabu nih cohlan piak dih asi. Aho pekmi kha dinnak in hmuhmi asi I aho pekmi sualnak le dinlonak in hmuhmi asi ti kha i cekhlai dih siseh law dinnak in hmuhmi chaw le va hi kawlram ahcun a tlawm hrimhrim lai tiah ka zumh. Kan cozah in aa thawkmi mipi tiang dinlonak nih kan ram cu tilian bang in a khuh dih. Mi sawhsawh in zapi in .pastorate tiang dinlonak in a luat kho mi kan um lai lo. Zu chuannak in hmuhmi tangka kha a thur ah kan ruah bantuk in mi pakhatkhat va hlen va thuai, va ei hmuar ruang ah hmuhmi zong a thur thiamthiam. Midang pakhatkhat sin ah a hman lo in a miak kan lak I kan hmuhmi zong a dingmi hmuhnak asi lo. Puaisa tuahnak in tangka hmuhmi poah hi zakhat ah zakhat a dingmi ansi lo. Ramdang in tangka an van kuat tikah a kuatu nih cu zat in rak chia te uh a ti ko nain a chia tunih amah caah aa chiah bang i a cheu long a chiah ahcun Pathian hmai ah a dingmi phaisa asi ti lo. Cu bantuk cun kan tuak lengmang ahcun vulei cungah a ding lo mi thil in hmuhmi an tam tuk ko. Cu caah tangka hi khuaizei in dah an hmuh timi kha tangka a petu le Pathian nih an ceih ding asi ko i cheuhra cheukhat an chiahnak Khrihfabu le Pastor nihcun biaceihnak nawl kan ngeih awk a si lo, kan ceih awk zong asi lo tiah ka zumh. Zumhnak in chiahmi chawva poah cu Pathian nih a co ko lai titu hi kan zumhah a tha bik asi ko.

Pehthan ding . . .

Theihternak: EBB biaruahnak ah biahalnak an tuahmi kha Rev. Dr. Samuel Ngun Ling nih a lehmi a si. EBB-7 timi hi a voi sarihnak a bialehnak a si. Zapi nih theih awk tha a si tiah kan hun tarmi a si.