Google Book Search le Google Scholar

Google Book Search le Google Scholar pahnih kong hi a tawinak tein ka hun tial ko lai.

1. Atu cu internet chan a si caah, thil pakhat khat kong theih kan duh tikah, google ah kan kal i, kan kawl tawn. Kan duhmi kha fawi tein a kan chimh caah, nikhat hnu ni khat google search a hmangmi an tam chin. Google lawng si hlah, a dang search tuahnak tampi an um. Google search ah thil pakhat khat kong kan kawl tikah, kan kawlmi kong hi "theology" ti siseh law, tam tuk lepek a kan chimh caah kan buai lei tawn. A cheu cu internet cung i kan hmuh khawhmi kha zumh awk an tlak lo (reliable an si lo).

2. Cu caah, google nih an tuahmi pakhat cu Google Scholar ti a si i, cu in cun search tuah tikah, scholar taktak nih an tialmi article maw, cauk maw kha a kan hmuh sak. A cheu cu, cu cauk a si i, zei tik kum ah an namhmi a si, a man cu zat a si ti kha an langhter. A cheu cu a cauk hrimhrim kha online ah rel awk a tha ti a kan chimh. A cheu article cu PDF in an chiah i, duh ahcun download khawh an si. A tanglei link ah hin kal law, na duhmi kong kawl hmanh:
http://scholar.google.com/schhp

3. Cu lawng hlah, Google Book Search timi a um rih. Cu ko cu a tha taktak. Kawl na duhmi cauk kha na type lai i, an kawl piak lai. Tahchunhnak ah, Feminist Theology he aa pehtlaimi kawl na duh. A tanglei link ah kal:
http://books.google.com/bkshp

Cun, search tuahnak ding ah hi ti hin tuah: subject:" feminist theology " asiloah subject: "feminist theology" tiin, cucun cauk tampi an hung chuak ko lai. Na duhmi cauk kha click law, online ah rel awk tha in a lang lai. Amah belte na duhmi cauk chung ta kha cu tling tein a um lo men lai. Cu caah, content na zoh lai i, underline aa tuahmi paoh kha cu online in rel awk a tha mi an si.

A dang tahchunnak pakhat, Burma kong rel na duh. A cunglei bantuk khin kawl ko: Subject: "Burma" tiin tial law, Kawlram kong he aa pehtlaimi cauk tampi a chuak lai. Cun na duhmi kha thim law, rel ding a si ko cang.

Dawtnak In Aa Thawkmi Khrihfa

Bible Caangthim:

1 Johan 4:10 "Dawtnak ka timi cu Pathian kan rak dawt hi a si lo, amah nih a kan dawt i kan sual ngaihthiamnak caah a fapa kan sin ah a run thlah hi a si."

Johan 15:13 "Mi nih a hawi le caah dawtnak ngan bik a ngeihkhawhmi cu an caa i a nunnak pek hi a si."

Biaknak dang hna an hram
Vawlei cung ah hin biaknak hi tampi an um i hramthoknak an ngei cio. Kannih Khrihfa zong hi cu hramthoknak cu kan ngei ve. Biaknak dang kan zoh tik hna ah minung nih an thawkmi lawng te a si kan ti khawh. Sihmanhsehlaw kannih Khrihfa biaknak cu minung in aa thawkmi a si lo. Biaknak kip te ah hin minung nih Pathian kha rak ka daw seh ti in hei tluanh khi a si. Pathian kha hei dawt, a lung hei tluanh, a tha hei nuamter i, cun cu pathian nih cun a biatu kha hei dawt than ve khi a si. Kan pi kan pu hna biaknak zong kha a rak si ve ko khah. Cu caah cun pei biaknak dang ah cun an ti khawh chung in an Pathian sin ah an pek, an hlut cu – Pathian nih dawt than lai ruah ah.

Kannih hi tah zei in dah kan i thawk ve cu? Cun tah biaknak dang he kan i tahchunh ah cun kan peknak zong nih Pathian lung tong ding cu si dawh a si lo, Pathian hi a lung ton dawh cu kan si lo. Cun biaknak dang i an thianhlimnak in pathian lung ton an i tinhmi bantuk zong in kan thiang kho hoi lo. A siah cun kan biaknak ah hin zei te hi dah kan i lung hmuih ve? Khrihfa kan sinak ah hin zei dah kan i hnangampi ve mi a si hnga? Na pekmi tuak ta hmanh, na thianhlimnak tuak ta hmanh, hnangampi awk a tlak maw?

Kan zumhnak hi zeitindah kan i hnangampi lai
Japan mino pawl hi biaknak ngeilo ngawt lawngte an si. Kan hmuhmi poh ti awk hin biaknak ngeilo an si dih ko. An nu le an pa zong hen ta. A si ah can Japan pawl sin ah hin Khrihfa thawngtha hi va chim tuah usi law; asiloah mission va tuan tuah uhsih law zeitindah kan thawngtha hi kan dirpi hnga? Khrihfa biaknak a thatnak kan chimh tik hna ah zeitin dah kan chimh hna hnga? Khrihfa cu dinnak biaknak a si ti hna usi law kanmah nak in a let in an ding deuh cia cang, dawtnak a si ti usi law mi tamtuk an rak bawmh khawh cang (Nai i Kawlram Cyclone Nargis victims caah khan atu zong hi an kholh cuahmah ko; kannih cu kan ram ca hmanh ah kan pe lem lo). Khrihfa biaknak cu thluachuah hmuhnak a si ti usih law tah vawlei thilri in an chamhbaumi a umlo ti awk tluk in an tlamtling. Chimding ngeih dawh kan si ti lo.

Simanhsehlaw, 1 Johan 4:10 ahcun "Dawtnak kan timi cu Pathian kan rak dawt hi a si lo, amah nih a kan dawt i kan sual ngaihthiamnak ding caah a fapa kan sin ah a run thlah hi a si," a ti. Minung nih an i zuam len nak in aa thawkmi a si lo. Pathian lung kan hei ton ruang ah a kan pek a si fawn lo, a kan dawt tuk ruang ah a fapa a kan pek cu a si ko. Amah Pathian hrimhrim nih a thawkmi biaknak a si.

1 Johan 4:10 kan relmi a hramthok i "Dawtnak" timi zawn te ah khan "Biaknak" ti in kan thlen hmanh lai. Biaknak kan timi cu Pathian kan rak dawt hi a si lo . . . " ti a si hnga. Cu caah cun biaknak dang nih Pathian lung hei ton hnu ah Pathian nih a kan dawt lai i thluachuah a kan pek lai, a kan ngaihthiam lai timi phun khi cu kannih Khrihfa kan i thawk ning cu a si lo.

John 15:13 kan relmi ah khan kan Bawipa Jesuh nih "Mi nih a hawi le caah dawtnak nganbik a pek khawhmi cu an ca i a nunnak pek hi a si," a ti. Hi lam hi biaknak dang ah a um lo. Kan Bawipa Jesuh lawng nih a tuahkhawhmi lam a si. Kan Bawipa Jesuh hi vawlei ah kum 30 te lawng a tlongleng. Sihmanhsehlaw a nganbik rian nunnak pek dawtnak rian cu vailamcung ah a tlinter ko. Cucaah cun pei vailam cung in aa lim cang a ti cu.

William Barclay nih cun kan Bawipa Jesuh nih vailam cung i a limmi khamhnak rian hi chap awk a pelte zong a um ti lo, a tling cikcek a ti. Kan Bawipa hi, hi vawlei ah hin kum 60 – 70 hmanh khi rak nung ko seh, cun mithi tampi zong khi thawhter ko seh, mizaw tampi zong khi hei damter ko seh, rawltaam mi hna zong rawl pe ko hna seh, khuaruahhar thil tampi zong khi tuah ko hmanh seh law kum 33 a si i vailam cung in a tlinter mi nunnak pek dawtnak rian a tlin termi nak ngandeuh le tling deuh kha cu a tuah kho ti lai lo, a ti. Zeicah kan ti ah cun chap awk a pel te zong a um ti lo.

Biaknak dang hna i an pathian hna, asilole, a thawktu hna hi kan Bawipa Jesuh nak in khuaruahhar thil a tuah kho deuhmi an tampi ko lai, sau deuh a nungmi zong an um men ko lai, vawleicung dihlak nih cohlan khawh deuhmi zong an um men ko lai. Sihmanhsehlaw kan Bawipa Jesuh Khrih bantuk in mi caah a nunnak a pe mi pathian cu an um lo.

Cucu kan i hnangampi mi, cucu kan i lunghmuih mi thil, Khrihfa kan sinak i kan biathli thup cu a si. Zeihmanh kan ngeih lo bu te ah, kan saduhthah a tlin lo bu te zong ah, kan minung hawi kan tluk khawh hna lo bu te zong ah, pek awk le chanh awk kan hei ngeih lo bu te zong ah, Pathian lung tong ding tiang in kan thianhlim lo ko bu zong ah, kan lung a hmui peng nak te cu nunnak pek tiang dawtu Bawipa kan ngeih hi a si ko.

Thawngtha aa hrawmmi u le nau nu le pa nan dihlak cungah Pathian kan pa a dawtnak, kannih kan Bawipa Jesuh Khrih velngeih zaangfahnak le Thiangthlarau umpi lamhruainak le hnangam daihnak cu atu le a zungaal donglo in hmun caancin ko seh. Amen!

Theihternak: Rev. Sang Hre nih CIM ah September 28, 2008 ah a chimmi a si.

Zeiruang Ah Dah Kan Ngaih A Chiat?

Rungcin u le nau hna,

Pa Hlun nih, Danny pa hi, "Rungcin in cuah ve a hau ko, kan siang na lo in . . ." timi bia a chimmi te nih ka thinlung a ka khawih ngai. Pu Mang Tling le Saya Bawi Er zong kan chuah cang hna timi a von tialmi te ka ruah ah, ka zeimaw a ti tuk. Ka kawipa Saya Bawi zong a ka ruahter ngaingai. . . . Ka ngaih achia bantuk, ka sum a ti bantuk a si. . . . Pa Hlun hna nih tuan ah a ka chuah sual lai maw? Asiloah amah (Pa Hlun) hna tuan ah kan chuah sual lai maw ti tiang ruah ahcun sum a ti ngaingai. Tih a nung . . . thin a phang. Asinain, White House biachimtu pa Tony Snow cu cancer in a zawt lio le athih deng lio ah ah bia an hal i a chimmi cu, "Thihnak kong hi ka ruat bal lo. Nunnak kong lawng ka ruat. . ." ati bantuk in, Rungcin in chuahnak kong ruah lo in, Rungcin i um le catial pengnak kong lawng ruah ah hin, thin a nuam deuh ding a si. Rungcin in chuahnak kong rumro ruah ahcun ngaih a chia taktak.

Ruah ding pakhat cu, "Minung hi, zeiruang ah dah kan ngaih a chiat?" Hihi nan ruat cio bal dek maw? A phi tampi a um kho men. A taktak ahcun, "Minung kan ngaih a chiat tawnmi hi, kan thih caah a si lo. Kan nun caah kan ngaih a chiatmi a si. Cucaah a nungmi lawng ngaih a chia kho. A thimi cu ngaih a chia kho ti lo. Cucaah kan ngaih a chiatmi hi kan nun caah a si. Hi kan ngaih a chiatmi hi, caan tawite ca lawng asi.

Zeicatiah vawleicung kan umnak cu kan khualtlawnnak lawnglawng a si. Nikhat khat ah kan umnak inn taktak (Home) cu kan phan cio te lai . . . Cu tik ah ngaihchiatnak vialte an lo dih te lai. Kan inn kan phak hlan chung le kan khualtlawnnak . . . hi vawlei cung i kan vaihvah chung ahcun, atu bantuk in harnak, ngaihchiatnak le lunglennak hi kan tuar peng ko rih lai . . . Cu kan khualtlawnnak i kan vaihvah chung paoh ahcun Rungcin chungtel kan si ko rih lai. . . . Kan inn taktak kan phak tik belte ahcun Rungcin zong a herh ti lai lo. Laiforum zong a herh ti lai lo . . . chungtel si zong a herh ti lai lo. . . . Cucaah Rungcin le Laiforum zong in chuah kan si cio ve te lai. . . . Cu Rungcin in chuahnak caan cu a rau lai lo. Caan tawite ah asi kho ko. Cu caan cu . . . "A matter of When?" ti khi a si ko. Cu caan cu nang na ruat bal ve dek maw?

Hai Vung Lian

Theihternak: Dr. Hai Vung Lian nih Rungcin ah September 26 ni i a tarmi a si.

Philhni umlo Pathian Saltha Rev. John Mang

Rev. John Mang nih hi vawlei nunnak in a kan liamtak cu ngaih a chia tuk hringhran. Laimi le Lairam caah sungh taktak a si. A rianhma ban tuan ding tampi a tang rih. A thinhnemtu a thaisung le a dawtmi fapale hna, chungkhar sahlawh rualchan, Khrihfabu sinah a bau ruangmang cang lai. A lungthli tum saduhthah vialte, a chunmang vialte tuan manh loin leidai tang ciam ruangmang lai a fak tuk hringhran ko mu.

Ka philh kho lo sifak santlai lo cungah na dawtnak le na riantuan ning chim ni ka dai hrim lai lo. Na riantuan mi theitlai vawlei a hmunhchung an par cang lai. Thanthlang Baptist Church ah rian na rak tuan lio ahkhan, sifak santlai lo tuition a kai kho lomi caah tiah Rev. Van Ni he (Night Study) tiah free tuition nan rak kan tuah piak. Cacawn kan thawk lai paohah moral support nan rak kan pek, cun thla nan rak kan cam piak. Camipuai ah dinnak le felnak he phitding in nan rak kan cawmpiak. Pathian sinah thlaza camnak in kan nunnak nan rak kan ap. Result a rak chuah i nan retheih mi theipar cu nan nau le kan caah teinak kan hmuhnak a rak si. Lunglawmhnak he Bawipa sinah raithawinak nan rak kan tuah piak. Liamcia U Ming Hnin nan rak sawm i forhfialnak a rak kan neih. Thlarau lei lawng si loin taksa lei he thlarau lei he aa ruang tein than ding tiah nan rak kan cawnpiakmi kha philh ni a um kho lo. Kan nunnak lam hruaitu an si zungzal ko.

Johnson Memorial Baptist Church nih mino training le solfa cawnpiak dingin an rak in sawm tikah na rian tampi ko hmanhseh law na naule zawnruah ah rethei ngai in na rak kan tum hnawh i dawtnak thinlung taktak he na rak kan cawnpiak. Kan i cinken khawhnak hnga ding ah (d-dawt, r-rem, m-mi, f-fa, s-sual, l-luat, t-te, d-ding) tiah solfa na rak kan sak pi kha philh ni a um kho lai lo.

MIT ah sianginn kan kai lio chungkhat ngei lo na naule kan caah kan u taktak bantuk in kan harsatnak le kan i nuamhnak kan rak in chimh tawn i thlaza na kan campiak lawng si loin nan inn kan luhchuah fate dingei taa loin nan kan lawiter siang bal lo. Pathian nih an dawttuk ti hi ka u Danny nu nunnak kan zoh ko ah fiang tuk in a lang. Langhsar aa tim bal tunglo nain a langlo mi chungkhar rian le chiatnak thatnak ah mi bawmhchanh aa zuam zungzal mi le a thli tein a re a thei zungzal mi a si. Na riantuannak ah na hlawh a tlinter tu zong a si ko ti fiang tein a lang.

Sianginn pehthan dingah entrance phit ka rat lioah a lengah rawlei a hau lo, kanmah pei a um ko cu nan ka ti. Nan hmai kan khap hna lo i a thli tein ka rak chuak tawn. Ka camipuai phit ni tirawl lum te nan ka dinei ter ta hnuah ka lucung na kut chuan in thla na rak ka campiak. Ka lawi le cangka zei dah na lawh tiah nan nupa in nan rak ka zuan hnawh. Keimah kaa tlak ruangah a si hrimhrim lo, a rian nan tuanmi Pathian mithmai nan zoh ruangah santlai lo tukmi ka cungah hi thil nan tuahmi a rak si ko. Pathian dawtnak in camipuai ka awng tiah Hakha in phone ka rak in chawnh hna ahkhan ka u Danny nu he kan i chawnh lio ah phone na rak chuh i naa lawmhnak na rak chim, thazang tampi na rak ka pek. Sianginn kai dingin ka thawh than i nan inn ah rawlei taa lo cu nan ti, fahniang Abraham a zawt tuk lio a rak si ko nain, nan inn ah rawlpurh ta lo cu nan ti. Ziah kha lio thla na rak cam ah khan Pathian sinah dam tein kan i tonthannak ding pei na rak hal kha. Ton thancan um ai kun kaw nang na bau cang tung lai. Danny nu le na dawt na fale mithmai ka zoh ngam te tung hna hnga maw cu, chungkhar pa bik bau ruangmang cang hnu ah cun . . .

LBC Khrihfabu ah Pathian biak caan, na dawtmi Laimi kan i funtomnak bu CACC, ZBC tuan zai rel caan ah na bau ruangmang cang lai. Na tuanhawi hna an mit a vai cang lai. Na dawtmi Danny nu le fale rual hna Pathian thangthatnak hmun an chuah tik ah, na thut tawnnak an zoh tikah an mit a vai riangmang ve cang lai, ka thin.

Na nunnak a dih tiang a rian na tuanmi kan Bawipa tanglum ah harsat, zawtfah um ti loin lungdai tein i din cang ko kun law, a rian na tuanmi kan Pathian nih na tantakmi na dawt chungkhar hna nunnak cu zohkhenh hram ko hna seh. Nu le pa tuanvo pakhat lawng in aa khinh cangding mi Danny nu na ruah ah na sia a herh tuk ve ko lai mu. Zei ti tha . . . Biangno cung mitthli a hnawh piak kho tu hna minung an um lai lo, na keneh zul in na hrinhniang hna tu nih na rian hmaban tuan in nikhat ni ah kan miphun caah phuntung tu pasal tha si hna seh law Van Sui khua in naa lawmhnak tling hram ko seh.

Ngaihchiatnak chummui lak in ruahchannak a tlin te tik caan rauhchan buin,

Chirhchan Tialnak Seh

Ca tial tikah chirhchan lak in tial a hauh caan a tam ngai. Kanmah ruahnak a si lomi, midang ruahnak, midang nih tialmi cauk ti bantuk kha kan catialmi ah kan hman tikah, kan laknak a hram kha langhter chih a hau. Cu pawl langhter tikah zulh phung a um. Tialning a um.

A tanglei link ah kal ahcun bibliography tialnak Seh a si. Na click cangka in kehlei kam ah zei bantuk phun in dah tial na duh (Chicago style maw, Turabian style maw) ti bantuk a um lai i, a bik in biaknak lei ca pawl tialnak ahcun Turabian hi hman cio a si. Turabian zawn khi na click lai.

Cu dih cun, chirhchan i na tial duhmi kha cauk phun maw, Journal phun maw, asiloah website cung ta na lakmi dah a si ti bantuk thim ding a um lai. Cucu thim law, catialtu min, cauk min, capar min, cauk namhnak hmun, a namhtu, namh kum ti bantuk halmi kha na tial lai. Cun submit na tuah ahcun, na duhmi cauk caah bibliography amah tein an ser piak lai.

Click hmanh, a tha ngaingai.

Nunnak Hrawmh

Luke 4:18-19 “Bawipa Thlarau cu ka cung ah aum, Sifak mi hna sin i Thawngttha chim awk ah chiti a ka thuh i, Sal tang mi hna sin i luatnak thanh awk ah a ka thlah. Mit caw mi hna sin i khuahmuh tthannak pek awk le Hrem mi hna luatter ding ah khan a ka thlah. Bawipa nih a mi hna a khamh hna lai ding kum cu va thanh awk ah a ka thlah” ti ah aa ttialnak hmun kha a rel.

Biahmaithi: Na nunnak hi mi na hrawmh bal hna maw tiah kan hal hna seh law zeitindah kan leh cio hna hnga? Nunnak hrawmh kan ti mi hi zeitindah nan lung fian cio ning a si hnga? Judah cawnpiaktu upa pawl tuanbia zoh tik ah chim le rel lei ah cun dang naal ngai ttung in tuah sernak lei ah an rak der tuk. An caan ttha le an chawva le an nunnak taktak hi sifak mi rethei hna caah an rak khiar (siang lo) tuk. Mi cawnpiak cu an rak thiam tuk hoi. Cu ruang ah cun Jesuh nih Nazareth khua Judah mi pumhnak (synagogue) ah Isaiah casual 61:1-3 “Sifak mi hna sin ah thawngttha phurh awk le lung a kuai mi hna damter awk le sal i a taangmi hna sinah chuahnak thanh awk le thong chung i a um mi hna sinah luatnak chim awk ah a ka thlah” tiah a zuamcawh (challenge) hna. Judah mi pawl an santlaihlonak zawn te kheng in Jesuh nih phung a chimh hna tik ah Judah upa hna nihcun an rem lo ngai i an thin a rak hung ngai ngai. Mi dang caah thilttha rak tuah le an thil rit hna rak chawn khawh hi a tuah duh lo mi pawl nih remlo deuh mi a rak si rua. Nunnnak hrawmh kan ti mi hi a tanglei ah hin zoh tuah usih.

1. CAAN ttha midang caah hmanthiam khi Nunnak va Hrawmh a si.
Kan nunnak caan hi a tlik in a tlik tik ah mi dang va phanh khawhnak ding ah cun caan hi dawi zau in hmanthiam hi a biapi mi a si. Philippines um mi kan sining in ka zoh tik ah CAAN hi mi caah va hman hi an i harh kan i harh cio ngai mi a si. Micheu nih cun mah le tthanchonak caah caan ttha hman kha kan i zuam cio nain kan miphun hawi hna nih an ngaihchiat caan le harsatnak an ton tik ah kan CAAN kan pe siang tawn lo. Kan pek khawhlonak le kan i tel khawhlonak kong tu kha biatak thlak in kan i silhnalh (phisin) tawn. Caan ttha hi kan mah pumpak thanchonak ca lawng ah kan hman sual ah cun Judah cawnpiaktu upa he tlukceo le emkawr kan si ko hnga. Mi dang caah caan pe siang hleng ttung lo in mah nih ngaihchiatnak le lungreitheihnak ton caan ah mi va uhttenh lawng a hmang mi bantuk kan si sualnak hnga lo caan ttha hman thiam kan izuam cio a herh ngai mi a si. Kan Bawipa Jesuh nunnak zoh tik ah mi nih an ngaihchiat caan ah si seh thlarau lei in an thazang a der lio caan ah siseh a caan ttha pek bak in a va kal i an sin ah a hmai a va langh tawn. Cu cu zumtu mi hna nih kan i cawn ding tak tak cu a si. Kan nun caan tawi te ah caan ttha kan ngeih mi hi Krifabu, khuami le rammi hna an lungder lio caan le an mithli he an um lio caan ah kan itel khawh ve le atlu a ril mi hna va thawh le va domh va tlaihnak ah kan hman ding kha Jesuh khrih nih a kan fial mi cu a si. Cu cu Nunnak caan ttha midang va hrawmh cu a si.

2. CHAWVA in mi dang va bomh kha Nunnak Hrawmh a si.
Judah cawnpiak tu upa pawl phungchim an thiam ning cu sifak ngai mi zong nih an sifahnak intuar khawhnak thazaang ngei ding tiang khin an rak chimh khawh hna nain an mah nih rawlttam mi hna le ti haal mi hna cu an rak bawm hleng hna lo. Cucaah Jesuh nih cun a thawh hna i Pathian dawtnak cu hmurka lawng in a si lo tiah a rak zuamcawh (singkhaw) peng hna. Kan Bawipa Jesuh nih Vancung pennak le vawlei pennak hi zeitik hmanh ah a tthen bal lo. Vawlei cung kan nunchung i pakhat le pakhat kan idirhkamh le kan ibomh kha Vancung pennak thlalang cu a si a ti. Nihin ni Laimi kan nunnak ah ka hmuhkhawh mi cu midang nih an ngeihmi chawva cu kan sian ter ngai hna nain kan mah nih kan ngeihmi chung in mi va bomh le va chanh ah cun aiphet chem mi le a khul a fum mi kan tam ngai tawn. Nihin ni ah hin kan Laitlang ah mangttam a tlung i mi tampi nih cun kan hna kan i cheh ko rih rua. Bomh a herh mi hna nih bomh an kan hal lio caan ah a khul a fum mi le ai phetchem mi zumtu le l aimi kan si sual lai maw? Pathian fa kan sinak cu bomh a herh mi hna bomhchanh le ti haal mi le rawlttam mi hna khim ter le diriamh ter kha a si. Cu cu Pathian kan dawt le kan Chawva in nunnak mi dang va hrawmh cu a si tiah Jesuh a kan ti. Laimi kan sining ah hin haltu si cu ning a zak tuk i petu si cu nun a nuam, hmai a hngal. Haltu sinak in petu si hi kan duh deuh viar ko lai dah. Cucaah cun Jesuh cawnpiaknak hi ttha te in tuak ah cun nun nuamhnak lam ah kal pi tu a si.

Biadonghnak: Voikhat cu mirum ngai nu kha a thi i vancung khua a va kai ve. Van kutka a phanh bak khin Vancungmi nih inn khan lak ah a chia kha bik an rak pek. Mi rum nu nih cun Vancungmi cu keimah hi a ho ka si nan ka thei maw? Midang vial inn thatha nan pek hna kei vial tiah a zai len. Vancungmi nih an leh mi cu minu mi dang cu vawlei cung an um lio ah an phaisa kha kan sin ah an rak kan kuat chung i an kan kuat mi zat in inn kan sak piak chung hna. Nang cu vawlei cung na um lio ah a rawlttam mi le a ti haal mi, umnak ngei lo zong na bomh bal hna lo caah a tu na umnak na khan hi na co tawk te a si ko tiah an ti. Minu cu ngaihchia ngai in vanram ah mi hmai khap lo le mi zoh hawi hngar in a um. Mi nu nih khan a nun chung ah a ngeihnak kha mi dang a rak hrawmh bal ve hna lo caah Vancung mi nih innlo ttha cu an rak hrawmh duh ve lo.

Cucaah cun nang le kei zong nih kan inunpi awk ah ka duh mi cu Pathian nih CAAN ttha le CHAWVA, nunnak le damnak a kan pek mi chung ah hin kan pawngkam i ngaihchia mithli tla mi hna sin ah kan hrawmh ve hna i a tlu a ril mi hna thawh kha kan i zuam a herh ngaingai ko. Khrihfabu, khuami le rammi hna an rawlttam lio ah rawlpek ah a khulrang mi kan si kha a herh ngaingai mi a si. Cu cu Pathian riantuan tak tak cu a si, “zei thil nan tuah paoh ah minung caah si lo in Bawipa caah ka ttuan ti lungput ngei in nan lungthin dih lak in nan tuah awk a si,” (Colossian 3:23). Nihin Khrihfa vawlei ah hin pulpit cung le hmur le ka in cun mi hnemh zia le zawnruat ngai in chimthiamtu kan tam tuk cang. Cucaah cun sawm kan duh mi hna cu chim thiam pin ah tuah thiam le ttuan thiam in kan Caan ttha le kan Chawva he kan Nunnak hi mi dang hrawmh ve nak in Pathian rianttuannak caah hmang hna usih tiah sawm bu in a tlang ka vun kawm. Pathian sunparnak caah si hram ko seh. Amen!

Theihternak: Leng Bawi Len Sung (Ma Len) nih CIM ah September 21, 2008 ni ah a chimmi a si.

Thil Kan Hmuhning

Tuluk ka hawi nu pakhat hi va a rak ngei i fapa pakhat te a ngei, cu hnu ah an pa he an i then. A kong ka hal tik ah, "Ka nunnak ah keimah bawi si ka duh" tiah a ka leh. Va le he um i fa ngeih hi a caah hell a si a ti.

Cun kan sianginn ah Academic excellent laksawng voihnih tiang a ngahmi nu hi va cu a ngei nain fa ngeih a duh lo. Zei dah naa tinhmi a si? Nangmah le mi thluaktha na si nangmah bantuk ca a thiammi fanu/pa ngeih na duh lo maw ka ti i, "Keimah ca hmanh ah ka caan kaa za lo, fa e caah can ka pe kho lo," a ti.

Tukum ah kan sianginn ah saya ding in an lakthar mi kan sayamah pakhat cu Germany ah Ph.D an pa he an kai i cu lio ah cun fanu te an ngei. Library a kai hmanh ah a fa te cu leng in aa hruai i a fanu te aa hngilh chungah anih ca a rak zoh i fa ngeih pah in Ph.D degree a lak. A kong a kan chimh i ka fa he cacawn hi caan tampi ah a har tuk ko. Thil hi a harnak lei in kan zoh ah cun zei hmanh a fawimi a um lo. Nain ka fanu te hi ka caah thilrit tiah ka ruat bal lo, ka thazang petu tiah ka ruah. Ka bat tuk lio zong ah amah ka hmuh ahcun ka bat a dam. Cucaah zei thil paoh hi a canning cung ah si lo in zei tindah kan hmuh/ton timi nih hin kan tonning a danter a ti.

Na nuamh caan ah, na thil a rih caan ah zei tindah nang na tonmi thil na hmuh hna?

Laimi Mitin Hagar Tuanbia (Gen 16, 21) Relnak

Theihternak: Biak Tha Hnem nih Tilim Journal (January 2008) ah a tialmi a si

Biahmaithi
December 21, 2007 niah kan laimi Malaysia kal ai thawhmi hna minung 99 chungin 45 hna cu laitlang ah thlan a um lo tibang rili pi chung ah an nunnak an kan liam tak[1]. Lung a fak, ngaih a chia ti leng zei hlei chim ding kan thei cio lo. Cun Malaysia lei in nichiar tiawk CRC nih thawng an kan thanh tawn mi kan rel tik ah lunglomh nak thawng nak in ngaihchiat nak thawng a tam deuh. A nih nih a kan liam tak, ti le a nih cu inn sang pi cung in a rian tuannak ah a tlak caah a nunnak a liam tite hna cun anih cu mawtaw nih a pah caah ruah lo pin a kan liamtak ti in thawngpang chia deuh lawng te a si. Malaysia lei thawngthanh mi relding hi cu ka tih tuk hring hren theih nih le ka duh fawn. Malaysia lawng ah a si hrimhrim lo ramdang kaa dang cio zongah laimi hnahi kannun nak ruah ah harnak lak ah kan um hna i cu chung cun khuasa mi kan si.

Stuart Hall nih ramdang kalin rian a tuanmi hna sining hitin a langh ter,

Mi ramdang ah i riantuan cu kallei lam lawng a awngmi khualtlawn nak a si a ti. Inn tlunnak lam a um lo a ti. Phundang in chim ah cun inn he aa hlatmi khual tlawn lam a si tiah a tahchunh.[2]

Hi bantuk harnak hi laimi nih kan ton cuahmah mi le kan ton pah rihding mi harnak a si. Kan duh ruangah le kan i thim ruangah a si hrimhrim lo kan sifahnak, kan harsatnak le kan ram sining nih a chuah pi mi ruangah an si. Tuar awk tha lo in kan sin a tlungmi harnak ruangah laimi tampi ram le miphun hna kal tak in ramdang ah kuli tuanin nunnak hman kan si hna. Kan Bible caah kan hmuh mi Hagar tuanbia (Gen 16, 21) kan rel tik ah kan sining he tamnawn te aa khat pinah nihin laimi sinah a tuanbia hi bia a chim ko ti zong ka hmuh. Kan Bible ah kan hmuh bantuk in Hagar cu Abraham nupi Sarah salnu a si. A mah hi Egypt nu a si. A bawi le sinah riantuan in a um tikah harnak tampi a tong. Sarah cu fa a ngeih khawh lo caah a salnu Hagar cu an pa a pek. Cuticun mi ramdang ah sal rian a tuanmi Hagar cu a bawi le caah minung si lo in thilri tuah in an tuah.

Islam pawl an tuanbia le an caah Hagar kong he pehtlai in phunhnih in an tial mi a um. Phunkhat ah cun Hagar hi Egypt siangpahrang fanu a si tiah an tial[3]. A pa nih Sarah cu Abraham far ah a ruah caah Hagar hi Abraham caah nupi ah a pek mi a si tiah an ti (Gen 12:16). Hi kong hi a hman ah cun Hagar cu siangpahrang fanu rak si dawh in a um. A sinain a dang pakhat ah cun Hagar cu siangpahrang Maghreb (Islam prophet Salih) fanu a si an ti. A pa hi Pharoah DhuI-arsh nih salah a tlaih, a hnuah a thah caah Hagar zong hi Abraham le Sarah sin a um hlan in a pa chan in sal a rak si cia cang ti zong in an ti.[4] Hi chimning a hman ah cun Hagar hi a hramthok tein an mah ram a rak um lio hrimhrim in sal si dawh in a um. Khrihfa Bible nih Hagar kong he pehtlai in amah hi Egypt a si ti dah lo zeihmanh a kan chimh mi a um lo. A fiang lo ngai mi cu Hagar hi sal maw a rak si cia ti le siangpahrang fanu maw a si ti hi a si. Abraham le Sarah sin a phak hlan i a sining a fiang lo mi kal tak in Hagar cu sal sining in Abraham le Hagar sin a phan i Egypt mi a si nain a mah chuah nak ram ah si lo in mi ram dang ah sal riantuan in a ummi a sinak tu kan chim duh mi a si.

Hagar tuanbia he pehtlai in langhter ka duh deuh mi cu miram dang ah riantuan in a ummi a si nak ruang ah a tonmi harnak hna le a hlei in a mah pumhmanh i veng kho lo in midang kuttang ah a ummi a si nak zong langh ter chih ka duh mi a si. Hi cabia hi thenthum in kan then lai. Thenkhat nak ah Hagar cu minung sinak ngei kho lo in midang kutah thilri a sinak langhter ka duh A hlei in salnu Hagar midang nih an hmuh ning a si lai..

Thenhnih nak ah Hagar hi a bawi le nih thilri tuahin an tuah ko nain a mah le amah hi thilri in aa hmu bal lo i minung pakhat ah aa ruat peng mi a si nak kong kan langh ter lai. Khoi ka kan phaknak poh ah minih zei tin dah an kan hmuh ti a biapit bantuk in kanmah le kanmah zei tindah kan i hmuh ti hi a biapi taktak ve mi a si. Minih an kan siter ruangah kan sining a si awk a si lo. Kanmah nih kan sining ah kan i siter a herh nak a langh ter. Phundang in chim ah cun salnu Hagar nih a mah le a mah aa hmuhning kha ka langh ter lai i thenthum nakah Bible catial tu hi pa an si caah pa catial tu nih salnu, sifak nu he pehtlai in Pathian a sining an langh terning zong kan zoh chih lai. Then thumnak nih aa tinh mi cu Pathian hi minung nih kan si ter ning tia lawng a si lo zia a hmetuk mi minung thluak nih a tuak mi tia lawng Pathian a si lo zia langhter ding a si. Minung nih kan ruah khawh leng Pathian a si timi a si lai.

1. Hagar hi Abawi le nih Zeitindah an hmuh?
Hagar kong Bible nih a kan chimh ning a si ah cun amah hi Abraham nupi Sarah i a sal nu a si. Hagar hi zeitindah Abraham le an nu sin a phak ti cu a fiang lo ngai nain Bible thiam cheukhat an chimning ah cun Abraham le Sarah hi Canan an phak hnu ah mangtam a tlun caah Egypt ah an kal. Cuka ah can zei mawzat an um. Cu kaa hmuh ah cun Hagar hi an ton (Gen 12:16) tiah ruah nak an ngei.[5] Micheu ve nih an tinak ah cun Hagar hi Sarah te sin a phak nak cu sifah ruang ah a si tiah an ti ve.[6] Bible thiamsang mi hna chimning in siseh, Bible nih a kan chimhning in siseh Hagar hi zei ruangah Sarah te sin a phak ti cu a fiang lo ngai ko nain a fiang mi cu a umnak hi a mah miphun hawi si loin miphun dang an si, a ramah si lo in miram ah a ummi a si. Cu pin ah aluatmi si loin misal a si ti tu cu el awk tha lo in kan hmuh khawh mi a si.

Abram cu a nupi Sarai nih fa zeihmanh a hrinpiak lo. Sarai nih cun Izipt mi salnu pakhat a ngei i a min ah Hagar a si. Sarai nih cun Abram cu a thawh, I, “Zohhmanh, kei cu Bawipa nih fa ngeih a ka sianh lo. Cucaah cun zeicahdah ka salnu hi na ihpi kolo? Fa a hei ka hrinpiak ko hnga dah kaw,” tiah a ti. Cuticun Sarai nih Izipt mi a salnu Hagar cu Abram kha nupi caah a pek. Abram nih Hagar cu a ihpi i fa a pawi. (Gen 16:1-4a)

A cunglei Bible cacang chirhchan lak in Phyllis Trible[7] nih Sarai nih Abraham caah fa ngeihpiak dingnak in a mah le amah Hagar hmang in ser a duh a ti. Sarai a bawinu caah cun Hagar cu thilri a si. Zei cah tiah a biafang a hmanmi kan zoh tikah took and gave (lak /pek) tiah aa tial. Salnei tu Sarai nih a salnu Hagar cung ah aanaa a hman. Salcu a bawinu nih cun na tuah kho hnga maw tiin biakchonh a si lo tuah, kal titu a si. Abram ve zong nih an nu chim bantuk in an salnu cu a ihpi .Khuaruah har a si ngai mi cu pa Bible hrilhfiah tial tu mi tampi nih zeitik hmanh ah Abram cu mi a tlaihhrem tiah an tial bal lo.[8] A zumhnak le pacan a sinak tu chim peng a si. A taktak ah cun nu lungtlin nak aa tel lo mi a sipoh ah cun cucu tlaihhrem a si. Tlaihhrem mi cu Hagar a si caah a tlaihrem tu lei kap cun cu thil cu tlaihhrem tiah an ti lo. Tuahphung ah ruah a si. Sal dirhmun cun duh lonak zong chimngam a si lo i mahlemah hmanh i hum khawh a si lo. Minih si terning in nun a si. Hagar cu a bawile caah minung a sinak a tlau. Thilri hmanin an hman.

Black feminist theologian nu Reiss i a chimmi hi a hmanngai ka ti Sarai nih a salnu cu an pa a pek ko nain zeitikhmanh ah Hagar cu Abram nupi tiah kawh a si lo Sarai pasal ti lawngin kawh a si ko a ti.[9] Khuaruah har ngai a si hawi mi cu Bible tialtu zong nih Sarah zong nih Hagar cu a minin an au bal lo. Anih amin cu Sarai salnu ti hi a si deuh. Sal dirhmun i a dirmi Hagar caah a mah min cu a tlau i a sinak tu kha a min ah a cang. Cucu ngaihchia ngaingai a si. Gordon J.Wenham nih , “ Hagar le Bible tialtu nih an kawhnak “ka salnu,” “a salnu” (Gen 16:2, 3,6) timi hi (Exo 20:10) ah a hmanmi he aa lo a ti. Nungak sal ti a si i cucu nupi pahnih nak ti zong in le nuchun ti zong in ti khawh an si ” a ti.[10] Renita Weems nih cun Hagar nih a tuarmi harnak tuanbia hi ethnic (miphun si nak) si ruangah le sifak mi si raungah miphun ngan le mirum nih nehsawh zeirel lonak tuanbia a si a ti[11]. Hagar kong ah kan langh ter cang bantuk in an ram chung a rak um lio ah sal a rak si cang le si cang lo a fiang lo ngai nain a tonmi salsinak harnak hi a ruang tampi lak ah a sifah ruangah,le miramdang ah rian tuanmi a si ruang ah a si bik ko ti cu fiang ten Bible ah kan hmuh khawh mi a si.

Hagar cu a bawile mit ahcun minung sinak a ngei lo. Min a ngei nain a minin kawh a si lo anih sal titu hi a min bantuk in hman a si. Tlaihhrem mi nu a si nain a tlaihrem tu sualphawt a si bal lo. Amah deuh peng hi sual phawt a si. A ruang tampi a um kho mi lak ah miram dang ah rian a tuanmi a si caah chanh tu a ngei lo ti cu a fiang ko. Harnak a tonmi zong chimhruah ding minung miphun hawi a ngei lo . Cu pinah dirpi tu amah harnak chungin bawmtu a ngei lo (defendless) a si. A nih cu a duh lo mi zong chimnak nawl a ngei lo i titer mi le tuahter mi poh mitchinh kamseh in duh lo bupi zong ah tuah a hau mi dir hmun a si. Phundang in kan chim ahcun a duhmi a tuah kho lo. A duh lo mi a si hmanh ah a bawi le fialmi a si ahcun a pum tianghmanh aa rung veng kho lo mi nu a si.

2. Hagar nih amah le amah zeitindah aa hmuh?

Hagar nih cun fa ka pawi ti kha a hun I hngalh tikah porhlawt in aa la i Sarai kha zeihmanh ah a rel lo. Khi tikah Sarai nih Abram cu a thawh i, “Hagar nih zeihmanh i a ka rel lo hi nangmah palh a si…….Cun Abram nih a leh i, “A tha ko, amah cu na sal a si i na kut tangah pei a um ko cu; na duhning paoh in a cungah tuah ko,” a ti. Cucaah Sarai nih cun a vun hrem ve i Hagar cu a tli (Gen 16:4b-6).

Hagar nih a bawinu zeiah a rel lo timi hi a biafang in Bible let tu hnanih an hmanning aa dang cio.
-King James Version nih cun- I was despised in her eyes
- New International Version nih -She despise me
-New Revised Standard Version nih- she looked on me with contempt
-New American Bible- She has been looking on me with disdain.

Bailey nih hi catial ning vial te nih hin carel tu pawl kha Hagar cungah huatnak a ngeih ter hna a ti.[12] Phundang in kan langh ter ah cun catial tu nih Sarai tanh in ca an tial ti hi fiang ten a lang. Hagar nih a tuah taktak mi zong sikhawh a si bantuk in catial tu nih an chimter mi a si lo ti zong ti khawh a si thiamthiam lo. Hagar lei kam in kan zoh a si ahcun a mawh lonak tampi a um ve. Zeicatiah a bawinu Sarai sining nih a tlinh lomi a tlinh. Cun anchan lio ah an nupi le fa an ngeih lo tikah salnu pek phung a rak si i cu salnu nih a hrinmi fa cu salnu fa ti siloin a bawinu fa ah telh chih an rak sit awn. Rachael le Leah tuanbia kan zoh zong ah fiangten kan hmuh khawh. (Gen 29:31-30:24) .Israel miphun hleihnih kan ti lengmang mi hi an sal le nih an hrinpiak mi fa hna telh chih in an si. A sinain Hagar tuanbia le Rachel le Leah salnu hna an tuanbia aa lawh lonak cu Hagar nih nau a pawi nak ding tiang cu a bawinu nih khua cu a khan ko nain ka fa tiah a cohlang lo. Abraham fa tizong ah an pa zong nih a cohlang lo i Bawipa Vancung mi hmanh nih salnu, Hagar fa a ti. Mi phundang a si ruang zong ah a si ko lai nain a bawi le hi tuanvo lak aa tim lo mi an si ti cu fiang ten a lang ko. Asinain Hagar nih a sining chia tuk ko hmanh seh law a fa nunnak ding caah ai zuam. Ramcar chungah a fa nunhim nak ding caah harsat nak a tuar. Fa a ngei mi nu nih a tuahding mi tuanvo tha ten a laa kho tu nu tha a si. Gen 21:21chungah kan hmuhbang in a fa pa caah a mahphun hawi nupi tiang a thit piak rih. Mi men lo ngaingai a si.

Hagar a bawinu inn in a tlik nak kong he pehtlai in Niditch nih, “ Hagar cu fa a pawi hnu in a bawinu hi a mitah amah tluk lo nauta deuh in a hmuh” cu nih cun Sarai a thin a hun ter caah a thawl nak hi a si a ti.[13] Trible nih a chimning ah cun Sarai nih a hrem timi biafang (afflicts) timi biafang hi taksa, thinlung, ruahnak tiangnih tuarin mi fahnak a siloah harnak a sawh duhmi a si a ti. Bible biafang ah Israel miphun hna Izipt ram sal an tan lio ah Izipt miphun pawl nih an hrem mi hna hremnakbiafang caah an hmanlmi he aa khat mi a si a ti (Exo 15:13; Exo 1:12).[14]

Tilri ah an zohmi Hagar nih amah le mah zei tikhmanh ah thilri in aa hmu bal lo. Minung pakhat in aa ruat. Cu pin ah nusal si aa zuam. Harnak chung in a dawtmi a fapa cu a zam pi. Weems nih Hagar cu a zaam ngammi nu a si caah a lomh ngai nain Pathian vancung mi nih kirthan ti ruangah a kirthanmi hi amah le a mah a bawinu inn in a chuah cang ko hnu zong ah sal ah aa ruat peng rih caah a si a ti. A kri than mi ruangah Hagar tuanbia hi aa dawh lo a ti.[15] A sinain German Biblical scholar Scholtz nih cun Hagar a kir thannak nih a langhter mi a ti ve mi hi ka uarngai mi a si. Cucu,” Hagar nih cun ramcar chung ah rawllo in thih hnakin nunpeh nak caah harsat le sal sinak tuar tu aa thim deuh a ti.”[16] Laimi kan sining a langh ter khun tiah ka ruah. Kan duh lo mi a si ko bu ah kan nunnak peh nak ding caah mi ram dang ah sal sinak man fak pin kan cawk hna i kan sifah nak nih sal ah a kan tan ter dih. Hlanlio ah cun sal hi a cawk in an rak cawk hna nain nihin kan chan ah cun salsinak a cawk in kan cawk cang. Cucu zeidang ruangah si lo in Hagar bantuk in kannun nak peh nak ca ding ah a si ko.

Laimi hna zong kan sifah ruangah sal rian kan tuan ko a si nain kan thinlung ah sal lungput ngei hlah u sih. Minih zei ti an kan ruah zongah kanmah le kanmah minung ah ai ruat peng ding kan si. Cun a hmanmi ah cun a dohngam, a chimngam tu kan si zong a herh ngai ko.

3. Pathian nih Hagar caah Zeidah a tuah?
Kan Bible cacu el awk um lo in pa nih rak hruaimi chan le sining ah pa hna ruahnak in le an kut in a chuak mi a si ti cu kan theih cio dih mi a si. Can tampi ah khatlei kam lawng zoh tuk sualnak ah khatlei kam in tlamtlin lonak tete a um tawn theu. Abraham cu a zumhnak ah kan pa tiah pommi a si. Cun thimmi miphun hna hringsor tu pa zong a si. A sinain Bible catial tu hna nih Hagar tuanbia kong he pehtlai in Abraham hi a chiatnak an chim bal lo. Pathian thimmi a si caah a tuahmi poh hi a tha ah ruah piak deuh a si. Kensky nih, “Israel miphun hna an phung ah salnu fa a si zong ah nu tak fa an si zong ah upa deuh mi poh cu a pa ro lethnih co phung a si,” a ti.[17] A hman a ngaingai ti ah cun Ishmael hi rocotu a si awk a si. A sinain a pa, Abraham nih ro a pek ti kan hmu lo. An phung a si ko mi kha an mah lila nih an buar ti hi a lang ngai. Cun Abraham hi amah nunnak humhak duh ruangah a nupi hmanh kha kan nu ti ngam loin Izipt siangpahrang inn ah a phakter tu a si (Gen 12:12ff). Cupin ah Hagar kong he pehtlai in annu nih tuah a timi poh a tuah than hoi. Pa nih inn chung khurkhar rak hruaimi nunphung chung ah a ummi an si ko nain annu tu nih nawl a ngeih. Hagar cu ihpi ding in a fial i a ih pi, cun Sarah nih fa a hun ngeih ve tik ah ka fa ro a chuh suallai thawl than hna a ti than i a fa le a nu pi a si ve ko mi cu a thawl than hna(Gen 21:14). Fa le cung hmanhah dawt nak a ngei kho lo mi a si. Cutluk dirhmun a si ko nain pa catial tu hna nih Abraham cu Pathian a tihmi a sinak le Pathian thluachuah a hmumi a sinak lawng te langhter le tial a si.

Khatlei kamah biahal nak a um kho ve mi cu ziah Pathian hi a dingmi Pathian a si tung ah cun salnu Hagar cung ah teh dinnak in rian a tuan ve hnga lo ti hi a si. Hagar cu va a ngei bal ti a um lo caah nungak si dawh a si ko, ziah Pathian nih hin tlaihhrem a tuar ter? Ziah a min hmanh in kawh a ton lo? Ramcar lakah harsat nak a pee tuhna a bawi le innchung in a zam lio ah zeiruang ahdah a luat deuh mi hmun tuah hruai lo in a hremtu a bawi le sinah a kir ter than hnga? Hagar tiah a min in kawh lo in zei caah dah Sarah salnu tiah Bawipa Vancung minih a kawh ve (Gen 16:8)?

A cunglei ah kan langh ter cang bantuk in Pathian nih a ti tiah a kan chimtu hna hi pa catial tu le pa editor an si ko. Pathian hi mirum lawng a bawm mi, mi vantha mi hna sin lawngah a tang mi Pathian a si lai cu ka zum lo. Rosemary Radford Ruether nih a tining ah cun, “A lianngan tukmi Pathian kha a hme tukmi muisam, minung thluak le sining chung i khumh cu Pathian volhpamh a si,” a ti.[18] A hman! Sertu Pathian cu a lianngan tuk mi a si caah a sining ngaingai hi a sermi minung hna nih kan theikho thlu lai lo. Kan theihkhawh dih mi Pathian hei sisehlaw biakawk tlak zong a si fawn hnga lo. Thoknak zong a ngei lo mi le donghnak zong a ngei lo ding mi Pathian sining dihlak cu serchom mi le a hme tukmi minung thluak nih a tuak tan kho dih lo. Pathian nih a ti tiah a kan chim tu pa catial tu hnanih an hmuhning Pathian a si ca tuah a si tiah ka zumh. Pa catial tu nih an tialmi Pathian cu Hagar harnak a ton cuahmah ko lio zong ah dai ten a um i a zoh sawh ko mi Pathian muisam a si. Hagar nih ka harnak a ka hmutu Pathian a si tiah Beer-la-hai-roi (Gen 16:14) min a pek . Hagar hi Biakam hlun chungah a hmasabik Pathian min peetu a si. Hi ruangah hin Trible[19] nih cun Hagar hi theologian a si a ti phah.

Kan harnak chung ah Pathian ai tel ko. Ahme tuk mi minung thluaknih kan theih khawh rih lo bia tu a si lai. Pathian hi a um sawsawh mi Pathian a si hrimhrim lo. Kan mitthli a kan hnawttu le kan sinak a kan hrawmpi tu a si ko.

Biadonghnak
Hagar harnak tuanbia nih nihin laimi hna zong thil pathum a kan cawn piak tiah ka hmuh. Hagar bantuk in nunnak peh nak caah harsat nak phun kip tang ah laimi kan vahnak hi a si. Kan duh lo tukmi zong kan tong hna i kan tih tuk mi zong kan pah thluahmah cang hna. Hi lio canah kan philhlo awk a si micu kan sining ruangah nunnak pehnak caah chikhat harnak kan tuar taa mi a si ti lungput hi a si. Miramdang ah midang nih zeitin an kan hmuh poh zong ah minih an kan hmuhning kan si thlu bal lo. Cu hnak cun kanmah nih zei tindah kan i rauh ti hi a bia pi bik mi a si. Cu lungput kan thlau lo poh ah cun kan lai mi kan dam ko lai tiah ka ruah. Kan umnak hmun cio ah kan tuanmi cu salrian zong a si tak men ko lai nain kan lungput ah sal kan si lo ding a biapi tuk. Pathian nih a kandawt mi kan si ve. A kan thimmi miphun zong kan si ve. Kan vahvaih nak hi kan tlaunak ah si hram hlah seh. Vawlei caah meiceu le cite kan si a langh khunnak tu si ko seh. Kan harnak le a tu kan tonmi hi Pathian he a kan hlatter tu si hram hlah seh. Dawtmi hna he kan i thenlio ah dawtnak mitthli a rak luan bantuk in nikhatkhat cu kan ram ah unau rual, chungkhar rual i tong hna in lomhnak mitthli a luancan a phan than ve ko lai. Pathian nih a kan um pi ko.

-------------
[1] CRC, Malaysia Thawngthanh, “Lai Forum,” Decem 23, 2007.
[2] Gemma Tulud Cruz, “The Habit of Surviving: A Look at Migrant Women’s Spirituality,” In God’s Image: Women and Spirituality, eds Anna Wansbrough, Virginia Fabella & others, vol.24, no.2, June, 2005, 13.
[3] Wikipedia The Free Encyclopedia, available from Whttp://en.wikipedia.org/wiki/Hagar-(Bible), accessed on November 20, 2007.
[4] Ibid,2.
[5] Terence E.Fretheim, “The Book of Genesis,” in The New Interpreter’s Bible, vol.I, ed, Lean Keck (Nashville: Abingdon Press, 1994), 454.
[6] Gillian Paterson, Still Flowing: Women, God and Church (Geneva: WCC Publications, 1999), 71.
[7] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 10-11.
[8]Susanne Scolts, Gender, Class, and Androcentric Compliance in the Rapes of Enslaved Women in the Hebrew Bible(1/2004){Article on line} Avaible from http://www.lection.unibe.ch/04%201/Scholz.Enslaved.htm, Internet accessed on December 10, 2007.
[9] Wilma Ann Bailey, “Black & Jewish Women Consider Hagar,” Encounter 63Winter 2002 {Journal on-line} Available from http://findarticles.com/p/articles/mi_qa4044/is_200201/ai_n9026537. Internet, accessed 10 November 2007.
[10]Gordon J.Wenham, Genesis 16-50, Word Biblical Commentary, vol.2, eds, John D.W.Watts, David A Hubard & Glenn W. Baker (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 1994), 6.
[11] Bailey, 37.
[12] Ibid, 37.
[13] Tikva Frymer Kensky, “Patriarchal Family Relationships and Near Eastern Law” Biblical Archaeologist 44.4 (Fall 1981), (article on-line), Available from http://links.jstor.org/sici=0006-0895 (198123), Internet, accessed on 20 November 2007
[14] Trible, 13.
[15] Bailey, 40-41.
[16] Scholtz, 6.
[17] Kensky, 3.
[18]Rosemary Radford Ruether, Sexism and God Talk: Towards a feminist Theology (London: SCM Press, 1983),23.
[19] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 14.

Biadawh Ka Khat Hmual

Phungthlukbia 25:15: Aw ka nem nih ruh hmanh a khiah khawh

Ka fanu Century hi tangcheu a kai kaah “kapa, kan sayamah nu bak cu ka uar tuk” a ka ti. Ziah? ka ti i “a aw pei a neem tuk cu” a ti. Khua a ka ruah ter. Kan Lai phungthluk ah “bia neem chim le lam phei kal” an ti maw kha?

Tlangpi Pa Kar (60 % hrawng) hi Thantlang Pa Al (30 % nak tang) he “Nan i lo” an ti le rawl a nuar phah an ti. A mawh lo ka ti. Kei le bang si ning law la nuar lawlaw hnga. Atu lio American president candidate pawl zong, bia dawh lo tete an hmang pah lengmang le an kan simh pah cang. Kan lungchung ah ram a ngei set sai ti lo. Pit-bull (Ui hrang), Alaska’s Pig (Alaska Vokpi), Lipstick on pig is still a pig etc. Mi fim pipi vok le ui he hna an i tahchunh le “Politic ngai te hi aw” a ka ti ter.

Luka 19:1-10 ah, mipa pakhat pa amah tein theipi kung cungah ah a thu ko mi kha micheukhat nih an vai fuh i “mi hrawkhrawl pa”* an ti len ko e! Cu lioah Saya tha ngai pakhat a ra i bia dawh tein “Khulrang in rung tum, na inn ah kan tlung lai” a ti le mipa cu ai lawm tuk.

A thaizing ah cun a ngeih mi cheuhnih ah cheukhat tiang hmanh misifak a pe cuahmah cang hna. Ai lawm tuk, thlauh khawh a si ti lo. Hlan lio ah cun mi tangka ningcang loin ngunkhuai a la tawn tu a rak si. Amah ca zong ah a hlep lengmang i, a khiar ngaimi pa a si. Atu ah cun mi cungah thatnak tuah a duh ngaimi mi nunsiang ngai a si cang. A nun ai thleng cikcek.

Kan Bible caang thim ah “aw nem nih ruh hmanh a khiah khawh” a ti. Zakia a lung a thlengtu zong hi Jesuh nih a hmanmi bianem dawh ka khat khan ai thok. Catial thiam Dale Carnegie nih “Khuai hliti dorkhat nih antam chiti galan khat nak in pepalep (insect) tam deuh a lem khawh hna” a ti. Biatha lo ka thong nak in bia nemtha ka khat nih mi lungthin a tei deuh.

Mi pakhat, Chungkhar pakhat, Khrihfabu pakhat, Ram pakhat thlen nai timh ko a si ah cun, “bia dawh ka khat hmual a ngeih ning hi philh hlah.” Bawi Jesuh zawng nih a hman lengmang mi a si.

*Zakia hi Rome cozah ca i ngunkhuai khawltu cozah riantuan bawi a si. Ngunkhuai khawltu pawl hi Judahmi nih an huat cemmi hna ah an i tel. An khawlh mi chungin cozah ah ap loin an i belnen tawn. Cucaah mihrawk hrawl ah an chiah hna i an hmuh hna nak poh ah an huatnak an langhter hna. Zakia zong hi a pawng ummi nih an hmuh ko la le “mi hrawkhrawl pa” an ti ko la tiah ka ruah.

Pathian nih thluachuah pe ko seh.

Sang Cung Uk

Theihternak: Rev. Sang Cung Uk nih CIM ah September 14, 2008 ah a chimmi a si.

CACC Mekazin Editha Hmurka

Tuni cu ka rel ban a simi CACC Mekazin (June 2008) ka lak in ka rel than. Tuan deuh ka rel lio ah editha hmurka ka rel lo. Tuni cu ka rel. Editha a simi Chan Lian (Rollin) nih a tialmi nih ka lung a ka suk ngai. A tialmi lak ah:

"A luatmi ram minung le a luat lomi ram minung hna hi kan lungput lawng si loin kan cawlcangh zongin pei a rak i dang cang hi."

"Laimi hi voi tampi ahcun arbawm chung i khumh i ti le rawl zong thathi in pek lomi, an khim le an taam zong siaherh lomi le, khuan zong khuanter lomi ar rual he khin kan i lo."

"Kan taam kan hal, kan in kan tuar, kan celh lo tuk ah kanmah le kanmah tu kan i cu."

"Mitthli le hnapduk he aa thenmi kan tlawmte ti lo. Chan khat chuah ah kan tem hringhran, Pathian sermi minung cio lo bang."

Kan Nu le kan Pa Upat Hna U Sih

Phungthlukbia 30:17: "A pa kha a nihsawh i a nu kha a tar tikah zeiah a relomi cu,
a mit kha nelrawn langak nih an khoih lai i langta nih an ei lai."

Vawlei cung miphun zapi ti awk nih nu le pa upat ding hi an i cawnpiak. Nu le pa upatnak in le tihzahnak in "Pipu Biaknak" (Ancestor Worship) a chuak. Cun, Judah mi hna khi, ahlan ah cun, mi pakhat khat nih a nu le a pa a vawlhpamh ahcun, cu a vawlpamtu kha thah khawhnak phung an ngei. Cun, Kawl pawl zong nih, tihzah upat awk a si an timi: pathian, phungki.. tbt ah, nu le pa upat ding ai tel ve (an pathian ah an chiah hna kan ti lai cu). Laimi zong nih nu le pa, pi le pu upat pek awk an sinak kong phung kan thluk hna, phungthlukbia kan ngei. Tch. "Nu le pa bia ngailo zubui lam thlang tla," "Na pu zawm hlah na taw sawng lai." ti bantuk tampi kan ngei. Nu le pa, pi le pu upat dawt an herhnak a si ko.

Asiahcun, ahodah kan nu le kan pa cu an si kun? Dictionary nih kan nu le kan pa tiah a dirter khawhmi asiloah nu le pa identity a ngeimi hi ahodah an si ti lei hoih in ruat ti hna u sih law ti ka duh. Dictionary ah cun, kan nu le kan pa tiah a ti khawhmi cu; hruaitu, kilvengtu, zohkhenhtu, hringtu, tiin a phunphun in a langhter. Cucaah, a biapibik in kan tihzah ding, kan dawt ding kan nu le kan pa cu:-

1. Pathian
Nihin kan Khrihfa sinak zohthan tikah Pathian tihzahnak a tlawm chin lengmang. Pathian nakin minung a tihzah deuhmi le a upat deuhmi kan tampi cang. Kanmah nak upa sin le hawile hmai ah kan tuah ngamlo ding thil, kanmah lawng cun kan tuah ngam ko. Thil thalo a si ti kan hngalh komi hmanh kha mi hmuhlonak ahcun fawi tein kan tuah ko. Asinain, cu thil thalo kan tuahmi kha, minung vialte a kan ser i, thluachuahnak he lam a kan hruaitu kan Pa, Pathian nih a kan hmuh ko ti kan philh sual tawn.

Apa a nihsawhmi le a nu zei ah a rellomi kan silonak ding ah, muilak i kan tuahmi thil thalo, mi hmuhlonak hmun zong i kan tuahmi vialte hlaw cang hna u sih. Thil thalo tuah cu Pathian nihsawh a si. Pathian duhlomi tuah cu Amah zeirello a si.

2. Hringtu Nu le Pa
Ka langhtermi Bible cang le a dang tampi ah, hrilhfiah haulo in fiang tein kan hmuh khawhmi cu "hringtu nu le pa upat ding, tihzah ding le an nawl ngaih ding" ti hi a si. Atu ah hringtu nu le pa a ngei tilomi zong kan um ko lai, keimah lila zong hringtu ka pa nih a ka thih tak cang. Asinain, an nun lio i an rak kan duhpiakmi nunzia, an rak kan cawnpiakmi thil tha, kan tuah le kan i tlaih peng kha kan upat hna a si ko. Nu le pa lamhmuhsaknak chung i kar a hlang khomi nih Pathian lung an ton. Pathian lung a tongmi paoh khuaawng an tong. Cucaah, hringtu kan nu le kan pa hrimhrim upat tihzah ding in sawm kan duh hna.

3. Chuahkehnak Khua le Ram
Minrang nih kan chuahkehnak ram, khua kha fatherland, motherland tiah ti a si ko. Laimi zong nih, laihri kan i tannak, kan semnak timi biafang kan hman ve. Hi biafang le sining nih hin kan chuahkehnak khua le ram cu nu le pa sinak identity a ngei ko ti hi a langhter. Cucaah, khua le ram dawt, upat, tanh hi nu le pa dawt upat he ai khat.

Micheu nih cun, khua le ram dawt tuk, tanh tuk te hna hi a tha lo, midang he pehtlaihnak a rawk, a zawrter tiah an ti. Sihmanhsehlaw, keimah nih ka hei ruah ve ning cu hi hi a si. Kan Bible ah "mit hmuh a u nau hmanh a dawt khawh loahcun, mit hmuhlo Pathian cu a daw kho lai lo" ti a um. Mah khua ram taktak hmanh dawt tung lo in khua dang, miphun dang he kan i daw lai i kan i pehtlai lai ti hi a si kho taktak hnga maw ti hi ka ruat tawn ve.

Minung sinak in, rian um tu dan in, chuahkehnak khua le ram ah kan um lo, kan tuanlo hmanh ah hnakkar tenhnak le a caancaan i thazaang chuahnak tal cu kan ngeih awk hrimhrim a si. Kan Bible biakam hlun, ahleiin prophet cauk chungah Pathian nih Israelmi kha, Judahmi harnak an ton lio caan le hremnak an in lio caan ah a bawmhlo caah a mawhchiatnak hna tampi kan hmuh. Cu ve bantuk in, Judahmi zong, Israelmi temtuarnak a chanhduhlo ruangah sik a huahnak tampi a um ve. Kan miphun dihlak, kan ram, kan vawlei ca tiang in Pathian nih a hmanmi hruaitu tha sinak kha kan chuahkehnak khua dawtnak in le upatnak in thawk hna u sih.

4. Kan Ca, Kan Holh
Fimchimtu, lamhruaitu, dirkamhtu sinnak mit in zoh tikah kan Ca, kan Holh hi nu le pa sinak angei ve. Fimnak mit a kan au tertu kan Ca, kan miphun tlaulo ding in a kan dirkamhtu kan Holh, kan nunphung hna hi upatlo awk thalo an si. Ka relmi Phungthluk 30:17 hi mah mit in zoh le cuanh ah hlah maw a dikbik tiah ka ruah.

Kan pa a simi lai Ca kan nihsawh i kan nu a simi kan Holh zei kan rel loahcun, miphun dawtnak mit khoih kan si hnga i miphun dang nih a kan ei lai i a kan dolh taktak ko lai. Cucaah, kan miphun, kan nunphung a tlaulonak dingah kan nu a simi, kan pa a simi, kan Ca, kan Holh hi upat hna u sih.

Kan Bible relmi hi a tawinak in fianter ahcun,"A pa kha a nih sawh i, a nu kha zei ah a rellomi cu harnak an phan lai" tinak a si ko. Cucaah, pumpak in siseh, khua in siseh, miphun in siseh, kan nu le kan pa dirhmun ah a dirmi: Pathian, Hringtu nu le pa, chuahkehnak le laica, laiholh upat tihzahnak in, harnak chungin a luatmi kan sinak hnga le thluachuahnak chungah a lutmi kan si khawhnak hnga Pathian nih thluachuah kan pek piak hram ko seh.

Ram Hmun
Zion Baptist Church
Hakha

Baptist Hruaitu Minthang Hna (1)

Baptist hruaitu lakah minthang le midang nunnak a hiap ngaimi tampi an um. Cu hna lakah:

1. Thomas Helwys (c. 1570-c.1616). John Smyth he zumtu tipil innak (believer's baptism) an pom hnuah, Helwys nih Holland ram i Amsterdam khua ah a um lio 1609 ah a hmasa bik Baptist khrihfabu a rak dirh. 1611 ah amah ram a simi England ah a kir than i, Mirang ram vawlei ah a hmasa bik Baptist Khrihfabu a dirh. A Short Declaration of the Mistery of Iniquity timi caah a tial i, cu cauk cu historian tampi nih Mirang holh in minung zalonnak (liberty of conscience) kong tialmi hmasa bik lakah pakhat a si tiah an zumh. Cu a cauk an namh dih tlawmpal ah Newgate thonginn ah thong an thlak i, cu ka ahcun 1616 hrawngah a thi.

2. Roger Williams (c.1603-1684). 1631 ah America a phanmi Separatist minister a si. Puritan hruaitu pawl he alnak a rak ngei peng. Massachusetts Bay colony in a leng ah an rak zaamter. 1638 ah Baptist zumhnak pawl kha a cohlan i, America ah a hmasabik Baptist khrihfabu a rak dirh. Cu hnu thla tlawmpal a rauh hnu ah, Baptist zumhnak pawl kha a hlawt than. Asinain, amah cu America ram Baptist cawlcanghnak a thawktu tiah ruah peng a si ko.

3. John Leland (1754-1841). Kum sawm sarih tluk Baptist khrihfabu pawl ah pastor a rak tuan i, thawngtha a rak chimtu a si. A tuahmi lakah min hngal bik cu, biaknak zalonnak (religous liberty) hi biatak tein a aupitu a si. A phungchimnak in, catialnak in, riantuannak in, amah nih hin Americanmi vialte nih biaknak ah zalonnak ah hmuh cio ding hi biatak tein a rak i zuam.

4. Adoniram (1788-1850) le Ann Judson (1789-1826). 1812 ah Judson te nupa cu Indiaram ah missionary riantuan dingin an rak i thawh. Cu lio ahcun Congregational Khrihfabu an rak si. India kan kalnak lampi ah Judson te nupa nih Baptist cawnpiakmi zumtu tipil innak kha an pom. Cu tikah anmah a thlahtu hna Congregational pawl he an i pehtlaihnak a cat i America i a ummi Baptist pawl sinah bawmh an hal. Fawite in American Baptist pawl nih an bawmh colh hna. Cu ti cun, Judson te nupa cu Amecan Baptist pawl nih ramleng ah an thlahmi missionary hmasa bik ah an cang. 1812 kum dongh lei ah Kawlram lei ah an kal i 1813 ah Rangon ah phan. Kawlram mi caah dictionary an tuahpiak hna, cun Baibal zong an leh piak hna. Cun zumtu canter zong an i zuam hna. 1826 ah Ann cu a thi. Adoniram Judson nih Ann a thih hnu zong ah riantuan cu a peh i, amah a thih tikah Kawlram ah Baptist milu 7,000 le hruaitu 100 tluk an um cang.

5. Annie Armstrong (1850-1938). 1888 kum i Woman’s Missionary Union an rak dirh lio ah aa tel vemi a si. WMU nih hin Southern Baptist mission riantuannak kha thazaang a pek i a rak bawmh. Annie hi WMU i a hmasa bik i pehtlaihnak lei chungtuantu ah an rak thim i, cu rian cu 1906 tiang a tuan. A nun chung vialte ah mission riantuannak, mission rian caah fund kawlnak le mission kong ah theihhngalhnak peknak ah biatak tein a rak tuantu a si.

Baibal Relning: Augustine

Augustine hi a thei lo ngai cu an um tuk lai lo dah. Baibal sianginn a kaimi hrim nih cun a kong hi a tlawm tam cu theih a si. Atu tan ah a kong tial ka tim lo. Baibal ca a hrilhfiah tikah zei bantuk cung in dah a zoh ti kha a tawite in langhter ka duh.

Augustine nih cun baibalcang hrilhfiah tikah "rule of faith" timi zumhnak phung cungin hrilhfiah ding a si ee, a ti. Anih caah zumhnak phung i a hrampi cu Pathian dawt le innpa dawt (love of God and neighbors) a si.

Baibalcang nan zoh tikah Pathian dawt le innpa dawt timi a chim maw, ti kha nan zoh lai i, a chim ko ahcun a biafang ningin nan fianter ko lai. Asinain, Pathian dawtnak le innpa dawtnak kong a chim lo ahcun, phundang in nan hrilhfiah lai i, zumhnak phung cungin hrilhfiah nan i zuam lai a ti. Anih caah cun "zumhnak phung"--Pathian dawt le innpa dawt-- hi Baibal hrilhfiahnak ah tawhfung cu a si ko.

Midang Cu

Baibal Relnak: Gen 12:1-3

Bawipa nih Abram cu a thawh i, “Na ram le na rualchan le na pa inn kha chuahtak hna law kan hmuhsak lai mi ram ah kal tuah. Tefe tampi kan pek lai i miphun nganpi ah an cang lai. Nangmah cu thluachuah kan pek lai i na min kan than ter lai, cucaah na min cu thluachuah peknak ah an hman lai. Nangmah thluachuah an petu kha thluachuah ka pek ve hna lai i chiat an serhtu kha chiat ka serh ve hna lai. Vawlei cung miphun vialte nih hin, nangmah thluachuah kan pek bantuk hin thluachuah kan pe ve, tiah an ka hal lai,” a ti.

Kan relmi cacang hi, Haran khua ah a um lioah Pathian nih Abraham cu a kawh i, Kanaan ram ah kal a fial lio ah a chimhmi asiloah bia a kamhmi a si. Abraham nih a tonmi hi kanmah Laimi nih atu ah kan ton cuahmahmi le hmailei zong ah kan ton rih laimi kong he aa lo. Abraham tuanbia in thazaang i lak ti dingah thil pathum langhter ka hun duh.

Pakhatnak, midang cu laksawng an si (outsider as gift). Abraham cu amah ram a si lomi ram a phanh tikah, cu rammi sin cun thil tha tampi a tinco. Mi phundang cu a caah laksawng hmuhnak, phungdang in chim ahcun, thluachuahnak an si.

Laimi zong kan ram a si lomi ramdang ah kan phan ve hna. Atu kan phanhnak cio i a cozah nih khua a hngalh caah hika hmun le hma kan phanh khawh nak a si. Laimi a si lomi tampi nih an kan bawmh i, cu caah ram tha ah hmunhma kan khuar kho i, khua kan sa kho. Midang nih an eimi kan ei kho, an dinmi kan ding kho i, an tuahmi tam deuh cu kan tuah khawh manh cang. Kan phanhnak ram minung hna sinin thil tha tampi kan i cawn. Fimnak kan i lak. Phaisa kan hmuh. A phunphun miaknak kan hmuh. Midang hi kan caah laksawng an si.

Phundang in kan chim ahcun, midang thawngin kan nung. Midang sinin miaknak tampi kan hmuh. Cu caah, midang hi kan caah thluachuah an si, Pathian nih a kan pekmi laksawng an si ti hi kan philh lo ding a si.

Pahnihnak, midang cu thinphan awk an si (outsider as threat). Abraham cu miphun dang ram a phanh tikah harnak tampi a tong ve. Tukforhnak zong tampi a tong. Tahchunhnak, atu pa Lot le a chungkhar cu Sodom khua ah an um. Mi tha lo tuk tiah ruahmi hna lak ah an phan. An caah ral a tam. Abraham nih voikhat cu Igipt an phanh lio ah, Igiptmi ral kha a tih i, a nupi hmanh kha ka far a si tiah a ti phah.

Laimi zong miphun dang sin kan phanh tikah an sinin thil tha tampi kan ngah. Miaknak tampi kan hmuh. Sihmanhselaw, thil tha lo zong tampi i cawn khawh a si ve. Tahchunhnak ah, miphun dang nih cun, nu le pa upat an hmang tuk ti lo. Nu le pa zei ah a rel lomi hmanh an tampi. Mah bing tein um lawng an duh. Tazacuai zong a poi ah an chia lo. Nulepa le fale hmanh taza an i cuai men ko. Ngaihthiam timi a tlawm. Biaknak ah pum i pek ding hmanh a man hmuh lo ding cu, ti phun in an um. U le nau pehtlaihnak tha a der. Mino nih biakinn an panh tuk ti lo. Kuak le zuu an ding peng. Zalonnak kha mah hrawktu ah a hmangmi an tam. Hi pawl hi kan caah ral an si.

Kan hnulei te ahkhan ka sam a buat tuk cang caah sammehnak dawr ah ka va kal. Sammettu cu zoh ah a tar tuk a lo lo. Nain, bia kan hei i ruah i, bia le lam phan ah tiah, sam na mehnak kum zeizat hrawng dah a si cang tiah ka hal. Kum 65 a si cang tiah a ka leh. Ka biahalmi a fiang deuh lo i a si rua tiah, sam na meh kum a zat kan hal tiah ka ti than. A ni i, kum 85 ka si cang. Sam ka meh nak hi tukum in kum 65 a tling cang tiah a ka ti. Cu i a pehmi cu, zu le kuak ka zuk lo caah hin ka dam ngai nak a si. Cun, khoika ka phanh hmanh ah nuam tein umpeng kaa zuam, hawi sin ah chuah khawh peng zong kaa zuam, a ti.

Kan phanhnak ram cu ram tha timi an si caah, duhmi paoh din le ei khawh a si. Cu tikah kan pum caah siseh, kan thlarau caah siseh ral a simi an tam tuk. Cucu kan i ralrin lo ahcun kan nunnak caah tihnung tuk ding an si. Cu lawng hlah, nai ah US i Atlanta khua ah kan miphun hawi a simi nih a tonmi cu kan theih dihmi a si. Kan phanhnak ram ahhin mi tha an um len bantuk in, mi tha lo zong an tampi ti zong kan philh lo awk a si. Cu caah, kan riantuannak ah siseh, a dangdang hmun ah siseh, midang hrim he i sik lo kan hau. Ralring tein umkal kan hau. Midang cungah hnahnawhnak kan chuahpi lo, kanmah tein kan um ko bu hmanh ah nai te ah kan tonmi cu theih dih cio a si.

Midang hi kan caah ral an si kho ti hi philh hna hlah usih. Ralrin te le fimhring deuh tein um i zuam hna usih. Midang sin hrim in aa dawh lomi ziaza le nunphung kan i cawn lo ding ah kan i ralrin a hau.

Pathumnak, midang cu zuamcawhnak an si (outsider as challenge). Abraham nih Pathian biakamh a co khawh nakhnga, a phanhnak kip ah biak theng a tuah i Pathian a biak. Cun, miphun dang kut tang ah tla lo dingin aa zuam. Abraham cu midang hmanh nih i zohchunmi ah aa cang.

Laimi nih midang lakah kan phanh tikah, kannih cu Pathian a biami miphun kan si hi kan philh lo ding a biapi ngaingai. Laimi kan si zong kan philh lo ding a si. Abraham nih cun khua zei a phanh hmanh ah a miphun sinak a thlau lo. Harnak a ton zong ah, zei bantuk thil a ton hmanh ah, a Pathian a theih peng. Hika hmun le hma a kan phanhter tu hi Pathian a si ti zong kan philh lo ding a biapi. Lairam kan um lio ahcun biakinn i kal i Pathian va thangthat cu a fawi ngai ko. Laimi hawi sin i va tel zong a fawi ko. Nain, Laimi a si lomi, biakinn zong a phan tuk ti lomi lakah kan um tikah Pathian a biami, Khrihfami kan sinak langther khawh kha a biapi ngai. Midang tiang nih zohchun tlak kan si dingah zuam kan hau. Abraham nih cun khua zei hmun a phanh hmanhah a miphun sinak le Pathian zumtu a sinak a thlau lo. Zei tluk in dah Khrihfa kan sinak, Laimi kan sinak hi kan dirpi khawh lai? Cucu nihin ah fak deuh kan ruah a hau.

Abraham nih cun a phanhnak hmun kipah fak piin rian a tuan, aa zuam i midang tluk khawh a zuam. Midang zohchunh tlak dirhmun tiang a phan kho. Laimi, a bikah kan khuami, kong ka ruah tawn ve tikah, hmailei kum hra kum kul ah hawi kan tluk te lai lo i, hawi hnu ah kan khar lai ti ka phang ngaingai. Hawi kan lawh khawh hna i, hawi nak hmanh in kan san deuh ve khawh nak dingah cun, kan riantuan ah kan i biatak a hau. Kan dinfel a hau. Sianginn a kai khomi nih sianginn tha tein kai i, hawi tei hna i zuam a hau. Kan fale lawng si loin, upa deuh zong certificate pakhat tal ngah kho dingin, pakhat khat cawng kho ulaw, ti ka duh ngai. Kan va duh khom duh lo khom ah, atu kan phanhnak cio ram hi kan um lannak a si cang ko lai. Cu caah, khual lungput in kan nun lo ding a biapi. Cawn ding paoh cawn khawh i zuam i, hawi tluk kho ve ding kan si ko tihi philh hna hlah usih. A kong tam ka thei lo nain, ka uar ngaimi cu Arnold Schwarzenegger khi a si. Video in kan hmuh lengmangmi pa kha a si. US ram chuak a si lo. Austria chuak a si. Kum 21 a si ceo ah US ah a pemmi a si. Nain, nihin ah cun Califonia i governor tiang a phan. Hmailei ah Laimi (nanmah zong) nih kan phanhnak ram cio ah hruaitu kan si kho ve, ti hi chim ka duh.

Cu caah, ka dawtmi ka u le ka nau hna, Pathian thawngin ram tha ah kan phan cang hna. Kan phanhnak ram i a ummi hna sinin thil tha tampi kan hmuh khawh. Miaknak tampi zong kan hmuh cang. Cu caah, a kan dawtu hna cungah lawmh zia thiam a biapi ngai. Midang thawngin hi dirhmun ka dir ti kan philh lo ding ah chim ka duh. Kan phanhnak ram cu kan caah thluachuah hmuhnak a si ko nain, kan caah thil tihnung tampi a umnak a si zong philh hna hlah usih. Fim khur te in nun i zuam kan hau. Thil tha lo kan i cawn sual lo dingah kan i ralring a hau. Cun, kanmah hmang in midang zong thluachuah a hmu kho an si ve tihi philh hlah usih. Kan umnak cio ah, zohchunh awk tlakmi, Pathian fek tein aa tlaihmi si i zuam hna usih.

Xhuma Xhumae

Matt 25:35-36 - “Ka rawl a tam i rawl nan ka pek, ka ti a hal i ti nan ka pek, khual ka si i nan inn ah nan ka tlun ter; puan aih awk ka ngei lo i puan nan ka pek; ka zaw i nan ka zohkhenh; thong ka tla i nan ka len,” tiah a ti hna.

Matt 25:40 - “Hihi kan chimh hna: Ka unau pakhat khat cungah, zeitluk hmanh in sifak le nauta si sehlaw, nan tuah mi thil paoh hi ka cung i nan tuah a si ko,” tiah a leh hna lai.

Ka tlangtarmi nan hmuh cun nan khuaruah a har kho men. Hihi Africa miphun pakhat i an holh a si. Hi bantuk ruahnak le nunphung hi Laimi zong nih kan ngei ve. Jesuh Khrih nih a kan cawmpiakmi he zong aa khat.

Kan hnulei thla ah ka sianginn kainak ah, kan hawipa Africa pa nih, anmah Africa ram i miphun pakhat kong a kan chimh. Cu miphun cu Hottentot asiloah Bushmen tiah an auh hna. Asinain, anmah nih cun Khoe Khoe tiah an i au. Khoe Khoe ti i a sullam cu “minung taktak” tinak a si. Cu Khoe Khoe miphun nih an ngeihmi phung pakhat cu xhuma xhumae ti a si. A sullam cu “nangmah nih ei hmasa law, a taangmi kha kei cu ka pe” ti a si. Hi nunphung an ngeihmi hi Khoe Khoe miphun an nunnak ah a biapi tukmi a si i, rawl ei kong lawng ah si loin a dangdang kong zongah an lungput a si.

Ka hawipa cu Thlanglei Africa ram tampi i Lutheran pawl an hruaitu a si. A kan chimhning ah: “Nikhat cu khual ka tlawng i, Khoe Khoe mi pawl ram ka va phan. Rang ka cit i khua pakhat ka phan. Khuami pawl cu ka chawnh pah hna i, cu ahcun tarpa pakhat a ra i na rang kha i hlan ka duh, tiah a ka ti. Mah hi keimah rang a si lo, ka pa rang ka hlan vemi a si, cun khual tlawn peh rih ding ka si fawn, tiah ka leh. Cu tikah tarpa nih cun ‘xhuma xhumae’ tiah a ka ti. Ka lung a fian lo caah, zei dah a sullam a si tiah ka hal. Cu tikah xhuma xhumae timi a sullam cu a ka chimh. An nunphung ahcun, rang cu keimah ta a si caah, ka rang cu amah kha ka hlanh hrim ding a si i, amah nih cun ramvaihnak ah a hman lai i, a hmaizarh ah a ka pek than ding khi a si. Ka theih ka ahcun, cu bantuk cel ngel cu ka ti. Nain, ka ruah deuhdeuh tikah, hihi kan Bawipa Jesuh Khrih nih a kan cawmpiakmi he aa dan ttung lo ti kha ka lung a hung fiang. Kan ngeihmi midang hrawm ve ding pei, kan Bawipa Jesuh Khrih nih a kan cawnpiak cu!”

Khoe Khoe miphun i an nunphung hi aa dawh ngaingai. Midang kha biapi tuk ah an chiah. An ei dingmi hmanh ah, midang an ei ter hmasa hna i, a taangmi kha anmah nih an ei. Mi tampi caah cun hi thil hi a si kho lomi a lo ko. A bikin nitlaklei ram ahcun, mah zawn i ruah kha a biapi bik ah an chiah. Tahchunhnak ah, mi pakhat cu lakphak din kan sawm tikah, Laimi kan thinlung ah a um colhmi cu, kan dangh lai tihi a si. A sawmtu kan si caah kanmah nih a man kan liam. Nain, Mirang pawl he cun, mah tein din le eimi kha i liam cio a si. Lakphak ti din an kan sawm caah, an kan dangh lai tinak a si lo. Dangh caan zong cu a um ve ko nain. Hei chim duhmi cu, midang caah pekpiak ti bantuk a tlawm ngai. Khoe Khoe miphun nih an i nunpi chihmi, an i sehchihmi cu, midang kha biapi ah chiah i, an caah thil tha tuahpiak kha a si. Hi Khoe Khoe pawl lawng nih maw cu nunphung dawh cu an ngeih hnga? Sihlah!

Laimi zong nih nunphung dawhdawh tampi kan ngeih. Khoe Khoe pawl nak hmanh in tam deuh kan ngei kho men. Xhuma Xhumae a sullam ka theih le cangka in ka lung ah pup tiah a hung chuakmi cu, Laimi nih khual le midang kan zohkhenh hna ning a si. Midang zawnruahnak a ngeimi miphun kan si. Khual kan ngeih tikah, kanmah hmanh nih ei kan sian lomi, kan fale hmanh pek lo tein kan fimmi, kan chuan i kan pek hna, kan eiter hna. Khual ka tlawn hnih khat ah, khua fak pin a ka ruahter tu cu, inn ngeitu nih an kan zohkhenh ning hi a si tawn. A cheu inn ahcun, innngeitu nih anmah hmanh ei siang lo tein khual an ngeih tikah chuan piak hna awk ah tiin sapherh maw, ngasa car maw, zusa car maw, va sacar maw an i chiah theu. Cucu an kan chuan piak tawn. An fale hmanh an eiter sian hna lomi kha an kan pek. Kan ei dih hnuah, a taangmi kha anmah le an fale nih an ei. Hihi ruah tikah Laimi nih midang cungah thil ttha tuah duhnak lungput kan ngeihmi kha fiang tukin a lang. Laimi cu mah zawn nak hmanh in midang zawn a ruat tawnmi kan si zia hmuh khawh a si.

Kan Bawipa Jesuh nih, midang nih rianhmi si loin midang riantu, si dingin ka ra tiah a rak ti (Marka 10:45). Midang caah nun hi zumtu nun zong a si. Laimi cu Khrihfa kan si hlan hmanh in midang zawn a ruat zungzalmi kan si. Khrih kan zumh hnu chin ahcun, midang zawnruah ding cu, nolh hmanh hau loin kan i nunpi lengmang mi kha a si ko. Sihmanh selaw, vawlei cung ah kan um caah, a zei maw caan ahcun, Laimi kan nunphung dawh a simi, Khrih zong nih a kan cawnpiakmi midang ca i nun kha kan philh caan a um theo. Kan i harh caan zong a um theo. Nai hrawng i kan theihmi thawngpang tete ka hei ruah tikah, kan Bawipa Jesuh nih a chimmi, atu i kan i thimmi cacang khi ka lung ah an hung chuak than. A rawl a tammi rawl kan pek hna, a ti a halmi ti kan pek hna, khual kha tlun inn kan onh hna, puan aih awk a ngei lomi puan aih awk kan pek hna, a zawmi kan zohkhenh hna, thong tla kan len hna tikah Jesuh Khrih cungah kan tuahmi an rak si. Cucu kan philh tawn. Kan relmi ah, “Hihi kan chimh hna: Ka unau pakhat khat cungah, zei tluk hmanh in sifak le nauta si sehlaw, nan tuahmi thil paoh hi ka cung i nan tuah a si ko,” tiah Bawipa nih a ti.

Nihin ah kan u kan nau, kan nu kan pa, kan pi kan pu a simi hna cu vansang au in an um. Ram tha ah kan phan, kan ti ko bu ah, kan lungre a thei ngai cio. A cheu cu riantuan awk aa hmuh rih lo zong kan um. Kan har ngai cio. Sihmanh sehlaw, Africa mi nih an ngeihmi xhuma xhumae timi “nangmah nih ei hmasa law, a tangmi kha kei cu ka pe” timi le, Laimi nih midang caah cun, kanmah ei hmanh siang loin, kan ngeihmi a tha bik le a thaw bik kha kan pek tawn hna mi le, kan Bawipa Jesuh Khrih nih, “Ka unau pakhat khat cungah nan tuahmi cu ka cung i nan tuahmi a si ko” a timi hi thei than hna usih, philh hna hlah usih law, kan si khawh tawk in kan khua le tlang caah zaanghlei cawi rih ko hna usih tiah kan sawm hna. Unau dawt hi Pathian dawt cu a rak si ko. A harmi bawmh hi Pathian duhnak tuah cu a rak si ko. Cucu philh hna hlah usih.

Tukhal Tha Bawipa, A Kan Umpitu

Salm 23 hi kan ngakchiat lio te in kan theih lengmang, zoh lo zong in kan chim thiammi a si. Cun phungchimnak zong ah kan theih lengmang mi, kanmah cio zong nih kan rel lengmang mi cacang a si. Hihi Siangpahrang David nih Pathian sining kha, a nunnak i a tonmi hoih in a chimmi a si. Phundang in kan chim ahcun, a zumhnak a langhtermi a si. Kan rel lengmangmi, kan theih lengmangmi a si nain, rel deuhdeuh ah sullam a ngei deuh, thazaang a kan pek deuh. Mi tampi nih an tonmi thil hoih in thazaang laknak ah an hman tawnmi cacang a si.

Voikhat cu ka hawipa nih a ka thawh i, Salm 23 hi cu keimah ca ko ah a tha rua ka ti, tiah a ka ti. Zei tin a that khun nak cu a si tiah ka hal tikah a ka lehmi cu, ka ning tih tikah, ka thinphan tikah, harnak ka ton tikah, hi cacang hi ka rel tawn i ka thazaang a si, cun zoh loin ka chim khawhmi cu mah le Johan 3:16 i “Pathian nih vawlei a dawt tuk hringhran caah a fapa ngeihchun te a pek, cucaah amah a zummi paoh cu an thi lai lo, zungzal nunnak an ngei lai” timi lawng an si, a ka ti. Ka ruah tikah, a si ngai hrim ka ti ve. Nihin ah a thar in vun ruat ti than hna usih ti sawm kan duh hna.

Salm 23 hi then hnih ah then khawh a si: 23:1-4 le 23:5-6 tiin. Salm 23:1-3 ahcun, Salm catialtu nih a chimmi cu:

BAWIPA cu tukhal bantuk in a ka vengtu a si, ka herhmi vialte kha a ka pek dih. Ram hring lakah a ka bawh ter, dinh hmun ti pawng ah a ka hruai. Thazaang thar
kha a ka pek i a rak ka kamh bantuk in a hmaan mi lam ah a ka hruai.

Hika zawn ah tukhal le tuu an i pehtlaihnak kan hmuh khawh. Phundang in kan chim ahcun, tukhal a simi Bawipa Pathian nih tuu a simi a mi hna a hruai hna ning kha kan hmuh. Tukhal nih a tuu cu ram a hrinnak, an i dinh khawhnak le, ti an din khawhnak ti bantuk hmun ah a hruai tawn hna. Cu bantuk te cun Pathian nih minung a kan zohkhenh ve.

Biakam Hlun cauk kong ah mithang a simi James Limburg nih cun Salm 23:4 nak hi a laifang zong ah a um, cun a muru bik zong a si ko, a ti:

Cu lam cu a thuk bikmi muihnak chungin kal hmanhselaw, BAWIPA, zei hmanh ka tih lai lo, zeicahtiah nangmah nih na ka umpi ko. Na thiangthunh le na tanbo nih ka hna an ka ngam ter.

Minung kan nunnak ah hin a thukmi muihnak kan phanh caan a um i, cu bantuk caan zong ahcun tukhal bantuk in a kan vengtu Pathian nih cun a kan umpi ko. Salm catialtu David nih cun “Nangmah nih na ka umpi ko” tiah a ti. Hihi kan Pathian a thatnak le bochan tlak a sinak, a langhnak cu a si ko. Kan i nuamh caan le kan hlawhtlin caan lawngah si loin, kan lungre theih caan, kan ngaihchiat caan, kan tha baat caan, kan caah khua a muih caan, a zei bantuk caan hmanh ah a kan umpitu cu Pathian a si. Pathian nih a kan umpi ko ti theihhngalh tluk in hna a ngammi a um ti lo. Kan Baibal hmun tampi ah, Pathian cu a kan umpitu a si kha kan hmuh khawh. Tahchunhnak ah, kan Bawipa Jesuh Khrih kha Immanuel tiin sak a si i, a sullam cu “Pathian kan sinah a um” tinak a si.

Cun Salm catial tu nih 23:5-6 ah cun hiti hin a chim chap rih:

Ka ral hna hmaika ah rawl na ka dangh, ka lu ah chiti na ka toih i ka hrai cu a liam in a liam. Na thatnak le na dawtnak nih ka nun chung vialte an ka umpi lai i na inn cu a zungzal in ka inn a si lai.

Hika zawn ah Pathian cu innngeitu dirhmun in a langhter i, minung cu mileng/rawlei sawmmi bantuk in a langhter. Innngeitu nih a mileng caah eidin awk a tuah piak. Tha tein a zohkhenh. Pawngkam ah hnahnawhtu le ral an tampi a theih ko; nain, tha tein a mileng cu a conglawmh. Pathian cu innngeitu, mileng a daw i tha tein a zohkhenhtu, thatnak le dawtnak in a khatmi a si ti kha Salm catialtu nih cun a chim. Salm catialtu nih a peh rihmi cu, cu inn cu a zungzal in ka inn a si ve lai, a ti. Hi nih hin ruahchannak a um kha a langhter. Pathian inn cu a zungzal kan inn a si lai. Phundang in kan chim ahcun, Pathian inn “Vanram” cu kan caah a zungzal kan umnak a si te lai ti khi, Salm catialtu nih a langhtermi cu a si.

Cu caah, Salm catialtu nih cun, kan biakmi Pathian hi tukhal bantuk in a kan vengtu a si, zei bantuk caan hmanh ah a kan umpitu a si i, hi vawlei tihnung ral tampi a um lio zong ah innngeitu tha bantuk in, eidin tirawl a kan petu a si, ti kha a kan chimh. Cu lawng a si rih lo, Pathian a zumtu hna cu Vanram—Pathian Inn—khi a zungzal kan umnak ding a si zong fiang tein a kan cawnpiak. Zei bantuk thil kan tuah hmanh ah, zei bantuk sining ah kan um hmanh ah, Pathian nih a kan umpi ti hi philh hna hlah usih. Ruahchannak a ngeimi kan si zong thei peng hna usih law, amah Pathian sinin i then sual hlah usih. Amah Pathian tu kha nangmah nih lam kan hruai ko tiin, a sinah kan nunnak ap hna usih.

Jesuh Nih A Tuah Kho Lo

Baibal Relnak: Marka 15:31-32

Phungbia cawnpiaktu saya hna nih khan Jesuh cu an nihsawh i, “Midang khamh tung in amah vial aa khamh kho tung lo hi ta! Israelmi siangpahrang Messiah cu, atu hrimhrim ah hin vailam tahnak cung hin a rung tum tu hmu u sih law, kan zumh ko hnga! an ti.

Jesuh Khrih nih vawleicung a rak tlonlen i Pathian rian a rak tuan lio ah, khuaruah har a simi thil (miracle) tampi a rak tuah. Mitcaw nih khua an rak hmuh. A zengmi nih an kal kho than. A dam lomi nih damnak an hmuh. Thinghmui zawtnak a ngeimi nih thiannak an hmuh. A thimi hmanh (Lazaruh) kha thlan chungin a thawh ter than. Khuaruah har a rak tuahmi a tam.

Sihmanhsehlaw, Jesuh Khrih nih a tuah khawh lomi a um. Cu ruangah cun Jesuh hi duh a nun khunnak, upat tlak a si nak le, biak tlakmi Pathian a si nak cu a si. Cucu nihin ah ruah ti dingin chim ka duhmi a si. Jesuh nih hin khuaruah har thil hi a tuah khawh, cun a tuah kho fawn lo. Jesuh Khrih nih a tuah khawh lomi (a tuah duh lomi) thil an um:

Pakhatnak, riantuan aa thawk lai ah, Satan nih a tukforh. Lung kha changreu ah can ter ko, biakinn par in zuang ko ngat, ka bia law, na hmuhmi ram vialte kan pek lai, tiah a ti tikah Jesuh nih amah minthannak he aa pehtlaih tikah, a tuah kho lo (Matt 4:1-11; Mk 1:12-13; Lk 4:1-13). Phundang in kan chim ahcun a tuah duh lo.

Pahnihnak, vailamcung i an tah lio ah, a pawng i an thlai ve mi pa nih, Pathian fa na si ahcun i khamh law, kanmah zong kan khamh ve, a ti lio ah Jesuh nih a khamh hna lo, aa khamh kho lo (Lk 23:39). Phundang in chim ahcun, aa khamh duh lo. Khuaruah har thil a tuah kho lo, a tuah duh lo.

Pathumnak, Jesuh Khrih a riantuannak zoh tikah, khuaruah har thil tuah loin a um khawh lo caan a um. Cucu mipi nih harnak an ton tikah a si. Mizaw tampi nih damnak an hmuh. A thimi an tho than. Amah ca belte ah khuaruah har thil a tuah kho lo. Nain, midang caah a si ahcun, khuaruah har thil, thil tha tuah loin a um kho fawn lo. Kan Bawipa Jesuh Khrih nih midang a bawmh hna tikah, Pathian sunparnak caah a tuah, amah minthannak caah a si bal lo.

Kan chim cang bantuk in, Jesuh Khrih nih amah minthatnak caah a si ahcun khuaruah har thil a tuah kho lo. Midang caah nun loin a um kho lo. Pathian nawl ngeih loin a um kho lo. Minung dawt loin a kan um kho lo. Thatnak tuah loin a um kho lo.

Pathian nih a tuah khawh lomi lak ah pakhat cu, a mi hna dawt lo in a kan um khawh lomi hi a si. Amah duh lo ning in kan nung ko. Sihmanhsehlaw, a kan hlaw kho lo. A ruangah cu, a dawtnak hi a thinhunnak nakin a ngan deuh caah a si.

Dawt tlak lo, zaangfah awk tlak lo, ngaihthiam aa hlawh lomi minung kha dawt loin a kan um kho lo, zaangfah loin a kan um kho lo i, ngaihthiam lo zong in a kan um kho lo. Cu thil cu fiang tuk in a hmuh tikah Salm catialtu nih cun “Minung menmen a si komi hi zei caah dah a zawn na ruah i, na hnak kar ah na tenh” tiah a ti (Salm 8).

Nihin ka relmi cacang hi kan Bawipa Jesuh Khrih vailamcung ah an thah cuahmah lio ah phungbia cawnpiaktu nih an timi a si. Minung mithmuh cun Jesuh Khrih nih amah le amah aa khamh kho taktak lo. Nain, aa khamh khawh lo siloin aa khamh duh lo tu a rak si. Cucu vawlei minung hna a kan dawt caah le khamh a kan duh caah a rak si. Phundang in kan chim ahcun, midang caah nun aa timh caah a rak si.

Cun, Biakam Hlun cauk he pehtlain thiamsang a simi Dr. Terence Fretheim nih cun, Pathian nih thil a tuah khawh le khawh lo hi, minung hna nih amah he kan i pehtlaihnak cungah tampi aa hngat ve, a ti. Nihin ah, kan Bawipa Jesuh Khrih nih kanmah hmangin khuaruah har thil a tuah khawh ve. A tuah kho lo fawn. Aruang cu: hramhram in minung hi a kan hnek kho lo, a kan hnek duh lo. Zalong tein nunnak nawl a kan pek. Pumhnak rat dingah a hramhram in a kan hruai lem lai lo. Nain, kanmah nih amah caah i pek duhnak thinlung kan ngeih ahcun, khuaruah har thil a tuah khawh fawn. Kanmah hmangin Pathian sunparnak langhter ding hi Bawipa nih a duhmi a si. Kan biakmi Jesuh Khrih cu thatnak tuah loin a um kho lomi Pathian a si tihi philh hna hlah usih.

Pathian caah le kan minung hawi caah thatnak tuah loin a um kho lomi si hna usih, Jesuh Khrih bantuk in. Pathian caah kan nun ahcun, Bawipa nih kan herhmi a kan pek ko lai. Cun, minthatnak zong a kan chap chih te lai. Jesuh Khrih bantuk in, midang caah thil tha tuah loin a um kho lomi si ve hna usih!

Khrihfa Nunzia

Bible relnak:

Kei cu Khrih he a vailamtahnak ah khan thah ka si cang. Cu caah a nungmi cu keimah kha ka si ti lo, ka chung i a ummi Khrih tu hi a si deuh. A tu i ka nun mi nunning hi, a ka daw i ka ca i a nunnak a pe mi Pathian Fapa zumhnak thawng in ka nung. Pathian vel cu pakpalawng ah ka ser lai lo. Pathian le minung i remnak cu Nawlbia thawng in a si ahcun, Khrih cu pakpalawng ah a thi tinak a si hnga (Galati 2:19b-21).

Biahmaithi:
Ruah lo piin, Pathian Thawngttha chimnak caan ttha ka hmuh caah kaa lawm. Caan a petu cungah lawmhnak langhter ka duh fawn. Ka thinlung ah a chuak ttheu tawn mi chim ko ning law: “Pathian nih nihin zumtu hna hi zeitindah a kan hmuh hnga? A lung a si ve hnga maw?” A hopaoh nih kan baumi le baunak cu a um ko ti hi kan ruah cio ttheu lai. Kan baubikmi cu Khrih nunzia hi a si ko. Lamkaltu Paul nih Galati cakuat ah tampi a kan cawnpiak.

Galati mi hna sinah cawnpiaknak dang le Paul cawnpiaknak:
Galati khrihfa mi hna lak ah cawnpiaknak a leng mi cu “Pathian he i rem nan duh ahcun Moses Nawlbia kha nan zulh hna awk a si” ti hi a si. Paul nih “Pathian he kan i remnak cu Amah kan zumhnak thawng lawng in a si” tiah a cawnpiak hna. Efesa cakuat chung zong ah “Nannih cu vel an ngeih hna caah an khamh hna i khamhnak nan hmuh cu amah nan i bochan caah a si. Khamhnak nan hmuh mi cu nanmah tuahmi a si lo. Pathian laksawng a si” tiah a ti (Efesa 2:8).

Laimi Khrihfa nih kan uarmi cawnpiaknak le kan baumi nunzia:
1. A cunglei cawnpiaknak Pathian vel kong hi Laimi zumtu hna nih kan uar bik mi a si. Nawlbia zulhnak le tuahnak in Khamhnak kan hmu kho lo tiah kan chim lengmang. Paul nih a kan cawnpiak mi zong a si. Hi lio ah Nawlbia zulhnak in khamhnak kan hmu timi cawnpiaknak a um caah Paul nih Pathian vel le zumhnak kong cu fakpiin a dirpi. Mi tampi nih kan i tlaih cio. Hi ruangah khrihfa nunzia cawnpiaknak ah kan tlolh mi a um. Pathian velngeihnak kong kan kan ruah lio ah kan theih chih duh tawn lo mi a um rih. Cu cu Jesuh Khrih nih “Moses Nawlbia hna le profet hna cawnpiaknak kha hrawh awk ah a ra tiah ka ruat hlah u . . , tlinter awk tu ah ka ra” (Matthai 5:17) tiah a chimmi bia hi a si. Paul cawnpiaknak kha biapi tuk in kan lak i Khrih cawnpiaknak kha kan ruat ti lo. Hi Paul cawnpiaknak cu khrihfa ah kan cannak a si. Khrih cawnpiaknak cu Nawlbia zong kan zulh khawh ding tiang in nunzia kong cawnpiak a si kan ti ko lai. Khrihfa nun a si. Hrintthannak tiang cawnpiaknak cu a ngakchia ngai rih. Semmawng nun a si. Hi cawnpiaknak ah Laimi zumtu tampi hna cu kan taang. Kar hlan aa tim lo mi kan um hn a. Khrih cawnpiaknak cu nutling le patling dirhmun ah a kan chia kho mi cawnpiaknak a si.

Zumhnak in hrintthannak le khamhnak kan hmu timi cawnpiaknak ah kan taang. Khrih nun cawnpiaknak lei ah kal kan i harh. Kum hra bu tam ngai chung hi Lairam ah thawngttha chimthiam hna zong nih Khrih khamhnak le hrintthannak kong hi a kan cawnpiak tam bik. Khrihfa nunzia kong hi thuk deuh in a kan kalpi lo. Pastor cheu khat nih Khrihfa nunzia le Nawlbia kong an kan cawnpiak tikah hrintthannak le thlarau kong an chim lo, tuahnak in khamhnak hmuh ding in a kan cawnpiak tiin a ruatmi kan um ve tawn. Zumhnak kong cawnpiaknak cu kan duh nain, tuahnak kong cawnpiaknak cu kan caah rawl hak ah a cang. Hrintthannak le Khrihfa nunzia cawnpiaknak hi aa tluk tein kan herh veve tiin kan ruat cio dek maw?

2. Cawnpiaknak kan uar mi pakhat cu: Eden dum ah minung sualnak (Genesis 3) kong hi a si. Minung cu kan sual dih, a thiammi kan um lo. Nain, sualnak kong cawnpiaknak ah kan theih duh tuk lo mi an um ve. Cu hna cu a tanglei hi an si:

1. moral sins (nuncan ttha lo): nu le pa sualnak (hlawhhlannak), a thurhnawm mi thil, le a dawhcah lo mi thil tuahnak (Galati 5:19b);
2. religious sins (biak sualnak): siasal biaknak le dawih le eih te hna (Galati 5:20);
3. social sins (minung hawi cung sualnak): pakhat le pakhat i ralnak, i dohnak, hnahchuahnak, thinhunnak, mah zawn lawng ruahnak, tthennak, ziarngeihnak (Galati 5:20-21);
4. sins of intemperance (mah le mah i teikhawh lo nak): zurit le aukhuan mawlhtamh (Galati 5:21).

Keimah hmuh ning ahcun Laimi khrihfa chan chung ah kum 75 chung (1904 -1975) hi cu Nawlbia kong cawnpiaknak le nunzia sualnak phun li kong hi cawnpiak a tam deuh. Pathian ttihzahnak in nunning le ziaza dawh kha ngeih an i zuam. Hi hi Pathian zumhnak cungah hram a thla mi a si. Pathian zumhnak cu hrintthannak kan ti mi kha a si. Laimi khrihfa hna nih dinnak le felnak kha an ttanh.

1975 in nihin 2008 tiang ah Laimi lak ah a lar mi cawnpiaknak cu Minung sualnak (Adam le Eve sualnak) le hrintthannak a si. Hrintthannak cu Pathian zumhnak a si. Tu lio chan ah muisam dang deuh in cawnpiak a si caah hlan deuh khrihfa mi hna zumhnak he a dang mi ko a lo. Pathian zumhnak veve an si. Aa khat ko. Sualnak hrampi kong cu kan chim uar nain, a cunglei nunzia sualnak pali hi zei ah kan rel lo bantuk a lo. Nu he duhning in ih zau le rit ngai bu zong in sualnak hrampi kong kha chim thiam ngai ah cun a pawi tuk lo bantuk in hmuh mi caan ah kan um. Laimi khrihfa nuncan ziaza ttha hna an zawr deuh in kan ruat dek maw?

Minung sualnak hrampi kong cu Pathian sin in kan tlaunak a si. Pathian sin in kan tlau ti hi cu khrihfa zumtu kan caah kan theology a si dih. Nunzia sualnak pali hna hi kan tuah cuahmah bu in sualnak hrampi kong hi kan chim thiam ngai ruang ah thil ttha lo ngai a chuak kho. Nunzia sualnak hna hi mit he aa rem bantuk an lo. Hna in theih ah a suarhaar ti lo. Pawi ah kan chia ti lo. A theipar cu tamdeuh in kan din. Kan ri deuhdeuh cang. Nu le pa zong duhning paoh in kan tlawng. A chia le a ttha a kan chimtu phung nawlbia kha kan ngeih ti lo caah zeitipaoh in k huasak hi a rem bantuk in kan lak ah a lang cang. Khrihfa nunzia cu a rawk cuahmah.

Paul nih a nunpi mi Khirh Nunzia:
Paul nih Galati mi hna kha “A tu i ka nunmi nunning hi a ka daw i ka ca i a nunnak a pe mi Pathian Fapa zumhnak in ka nung” a ti. Paul cu Jesuh Khrih zumhnak in a nung. A nunnak cu Khrih vailamtahnak ah khenh chih a si. A nunnak cu Pathian vel nih a uk. Pathian vel nih a nunnak a ser. Pakpalawng ah ka ser lai lo tiah a ti.

Moses Nawlbia cu khamhnak caah hriamnam a si lo nain, Paul nih cun nunnak caah a hman khawh. Nawlbia le phung he aa tlak ning in a nung kho. Jesuh Khrih nih a chim bantuk in, Nawlbia le Profet hna cawnpiaknak kha tlintertu a si.

Kan nunpi ve awk ah Khrih nunzia:
Laimi pumpak cio nih khrih nunzia cu kan herh taktak. Jesuh Khrih zumhnak (hrintthannak) in hram kan thok ve a hau. Zumhnak ah biatak nak a ngei kho lo mi nih kan nunnak hi ruah tthan a hau. Kan baumi a um ko ti hi theih le hngalh tthan kan hau. Vailam cung ah thihnak fak bik in kan khamhnak a sertu Khrih vel le dawtnak cu kan theih tthan a hau. Hi khrih hi kan lungthin chung ah a nun taktak ahcun nunzia sualnak pali hna hi a tei kho tu kan si lai. Khrih nunzia ngei tu kan si lai. Pathian ttihzahnak hi kan thinlung ah a cua ng lai. Pathian muisam keng in sermi minung hawi hna kha ttihzah le upatnak a pe kho mi kan si lai. Kan ral nganbik zu le ritnak sivai hna cu kan tei khawh cang lai. Thianghlim tein nunnak kan ngei lai.

Paul nih Galati cakuat chung in a kan cawnpiak bantuk in Pathian sin in kan hmuh mi Khrih nunnak thlarau cu thei kan tlai ve lai: dawtnak, lawmhnak, daihnak, lungsaunak, zangfahnak, tthatnak, zumh awk tlak mi sinak, toidornak, le mah le mah i tel khawhnak (Galati 5:22). Khrih dawtnak in hi thlarau thei vialte hi an tlai.

Biakawmnak:
Hi khrih nunzia hi kan ngeih khawh nak hnga, Pathian sin ah thinlung pe hna usih. Kan ei khawh lo mi cawnpiaknak rawl hak zong kha ei i tiim usih. Hi khrih nunzia nih kan miphun a dawhter lai. A rim a hmui ter lai. Pumpak cio kan caah nun sunglawi a si kho ve lai. Pathian nih thluachuahnak kan pek piak seh!

Theihternak: Rev. Dr. C. Duh Kam nih Chin Internet Ministry ah Septermber 7, 2008 ah a chimmi a si.

Sullam A Ngei Kho Tuk

Mark Twain nih a chimmi cu:

"Kindness is the language which the deaf can hear and the blind can see."

Laiholh cun,

"Dawtnak cu hnachet zong nih an theih khawh i, mitcaw mi zong nih an hmuh khawhmi holh a si."

Mi pakhat kan dawt i a zawn kan ruah tikah vawlei cungah a si kho lo tiah ruahmi hmanh a si kho ti kha a langhter. Mitcaw nih cun khua cu an hmu kho lo. Nain, dawtnak cu an hmuh khawhmi ah a cang. Hnachet nih chimmi an thei kho lo. Nain, dawtnak aw cu an theih ko. Ruah ah sullam a ngei tuk ee, dawtnak hi cu. I nunpi ah sullam a ngei chin fawn.

Kan Baibal nih a kan cawnpiakmi a muru cu DAWTNAK a si ko. Pathian nih a kan dawt. Cun pakhat le pakhat i daw u, a kan ti. Pakhat le pakhat kan i dawt, kan zawn kan i ruah tikah kan umnak cu vawleicung vanram ah a cang. Dawtnak nih nunnak sullam a ngeih ter. Sullam a ngei kho tuk, dawtnak hi cu.

Nihin Cu

Nihin cu ka chuah ni a si. Pathian nih vawleicung ah pum tlamtling tein, ka nu le ka pa, hmangin a ka ser ni a si. PATHIAN KA THANGTHAT!

Mi tampi nih chuah ni hi an biapit ter lem lo nain, keimah pumpak cun a biapi tuk in ka chiah. Chuah ni (birthday) hi um hlah sehlaw nihin bantuk hin kan si hnga lo. Hi vawlei ah minung in kan um khawh nak cu kan nule le kan pale hna hmangin Pathian nih a kan ser caah a si. Pathian sertu a si nak a thar in a kan hngalhter, kan chuah ni kan tuah tikah. Cun, kan nu le kan pa le nih rethei le har ngai in an kan zohkhenh i, an kan dawtnak zong a kan hngalh ter fawn.

Chuah ni kan phanh tikah kan nunnak ah thil tha tampi a kan tuahpiaktu, a kan dawtu hna, an kan dawtnak ruah than caan zong a si. Nihin cu kan nunnak ah nihin ka dirhmun tiang ka phanh khawh nakhnga a kakip in a ka bawmchantu, ka zawn a ka ruattu hna ka ruat than hna. Ka lung a hung fiangmi cu LEIBA tamtuk ka ngei tihi a si. Mi nih an ka dawtnak cham ding LEIBA ka ngei.

Khrihfami nih kan hal theomi biahalnak pakhat cu Khrismas maw a biapi deuh, Thawhthan dah tihi a si. Mi tampi nih Thawhthan ni a biapi deuh an ti theo. A ngaingai ti ahcun, kan Bawipa Jesuh Khrih hmanh kha rak chuak hlah sehlaw, thawhthan ti cu a um hnga lo. Vawileicung ah a rak chuah ruangah, khamhnak rianpi zong a tlamtlinh i, a thawhthan khawhnak cu a si. Cu caah, Khrismas kan tuahmi hi tuah awk hrimhrim a si. Thawhthan ni nakin a biapi lo deuh a si hrim lo. An biapi veve. An i tluk ko. A biapimi belte cu hi ni pawl kan hman tikah Pathian sinah lawmhnak biachim le, kan nunnak ah kan tuah awk a si i, kan tuah khawh lomi, kan tuah lo awk a si nain kan tuah sualmi pawl caah ngaihthiam hal ding a si.

Chuah ni ahcun Pathian sinah lunglawmhnak chim ding le, a kan dawtu hna caah Pathian sinah thluachuah halpiak hna ding a si. Cun, a liamcia caan ah kan tuah awk kan rak tuah khawh lomi le kan hrial aw kan rak hrial khawh lomi, a ra laimi caan ahcun kan tuah khawh i kan hrial khawh nakhnga Pathian sinah thazaang kan pe ko tiah thlacam ding ni a si. Pathian cu a tha; a dawtnak cu a zungzal in a hmun.

Thil Kan Cuanhning

Thil kan cuanhning hi a rak biapi ngaingai. Thil pakhat cu kan cuanhning hoih in sullam dangdang a ngei kho. Cu caah, kan thil cuanhning hi a hman ngai a hau. Zei bantuk cuanhning dah a hman kun? Zei tin kan cuanh ah dah thil hi sullam a ngeih? Hihi fawi tein leh khawhmi a lo nain, a leh ding ah a har ngaimi a si.

Thil pakhat kan cuanh ti dingah chim ka duh. Cucu, cacawn hi a si. A hlan chan ahcun cacawn hi thazaang an rak pe lo. Aruang cu ca kan cawnmi nih kan pawcawmnak caah a that hnem te lai ti kha an rak ruat kho lo. Lo an rak thlawhmi in fawi tuk in an rak i cawm ko. Cu caah, upa nih an kan chimh tawnmi cu, a hlan lio, kan pupa hna chan ahcun cacawn asiloah sianginn kai hi a fial in rak i fial a si, an ti.

Tlawmpal ah cacawn a herh zia kha hun hngalh le theih deuh a hung si. Cu caah, a si kho deuh paoh nih cun an fapale kha sianginn an kai ter hna. Fanu le a kaitermi cu an um ve ko, nain, zaran nih cun an fanu le cu cacawn thazaang an rak pe hna lo. Va an ngei te lai i mi nupi si ding ko ko ahcun cacawn a hau lo, tiah an rak ruah. An fapa le belte cacawn lo ahcun mi an tluk sual hna lai lo ti, an rak theih i cacawn an rak fial hna. Cu zong ah cun, mi tam deuh nih cun fapa le zong sianginn i kaiter kha, thazaang pek awk ah an rak hngal lem lo.

Chan cu a hun i thleng deuh i fapale he fanule he sianginn kaiter chan a hung phan. A cheu nule pale nih cun an fale cu docawi thlai pat tiangin ca an cawnter hna. Retheih tha ba in, an fale sianginn kainak dingah rian an tuan. Hmailei ah kan fale hi zung rian tal tuan te hna sehlaw an nunning zong fawi deuh te seh ti saduh an thah piak hna. Zaran nih cun an fale kha a sang pi tiang cawnnak an ngeihter kho hna lo.

Cu ti cun, cacawn cu thazaang hun pek le, sianghlei run a kaimi hrim cu mipi nih rak uar ngai an si. Nain, cu cu sau a nguh lo. Kawlram thilsining a chiat chin lengmang tikah cathiam setsai tung loin tanghra awn le, cun degree tiang hmuh kha a si. A hlan ahcun BA/BSc a awngmi cu rak uar tuk an si. Nain, nihin ahcun mipi nih uar awk ah an thei lem ti lo.

Mipi nih an uar tuk lem ti lonak a ruang hna lakah pakhat a si rua tiah ruahmi cu, degree a hmumi hna nih, an degree he khua i an rak kir tikah pumcawmnak ngai ah an hmang kho ti lo. Cozah zung rian luh a har, a lut hnih khat nih le pawcawm ding ngaingai in lahkhah an ei ti lo. Cucaah, fimcawnnak thazaang peknak a der chin.

Cu lakah, kan sining ruangah, mipi kan har tuk tikah le, kan ram chung um ko nih pawcawmnak a chuahpi khawh lo tikah, a si kho mi paoh ramleng lei ah kal a si. A hlan ahcun, Mizo ram ah an rak i hlawh fa. Cun, Phakanh le Maisu lei ah lung an co. Cun, a rau tuk rih lomi caan in, ramleng taktak a simi, Malaysia le a dangdang ram ah mi tampi an phan. A cheu cu sianginn an kai liomi kha an i ngol i, riantuan ah ramdang an phan. Sianginn kai lo thai in an um, um a hau cang.

Nihin mipi hna nih cacawn a hauhnak an theih ngai ko bu ah, kan ram ahcun eidin kong ah kan har tuk tikah thazaang an pe kho ti lo. Ramdang a phanmi nih, zei tin dah rian kan tuan lai i Lai lei ah a taangmi kan chungle kan zohkhenh hna lai ti an ruahnak ah, cawnnak lei an tuaktan kho ti lo. Tahchunhnak, US ah Laimi tampi an phan. US ram ahcun, mipakhat a nung kho lai maw, amah ke te in a dir kho lai maw, timi hi rian a tuan maw tiin tah a si cang ai. Cu caah, US ram phanh le cangka in riantuan a hau. Riantuan pah in le cacawn a har tuk cang. Cu caah, US a phanmi zakhat ah 90 leng cu sianginn an kai ti lo. A cheu cu kai an duh ko nain, an sining nih a pe ti lo.

A cheu cu, US ram kan phanh tikah cun Kawlram kan um lio i degree a hmumi zong, hika ahcun kan i khat dih ko, an ti i cacawn zei a rel lo zong cu a um ve. A cheu cu, ca kan cawn ahcun zei tin dah kan nun khawh lai, tiah khuasak ruah ah an kai ngam lo. An mawh hrimhrim hna lo. Rian caantling in tuan hnu i cacawn chap ding cu a fawi bak lomi a si. Caantling in tuan ahcun zarhkhat ah suimilam 40 tuan a si. Cu hnuah, a cheu cu caanhlei (over-time) an tuan chap tikah dinh caan hmanh an ngei lo. An mawh bak hna lo.

Cu caah, cacawnnak kong te chim hmanh ah cuanhning aa dang kho ngai. Kan cuanhning aa dannak a ruang hi a phunphun a si kho. Chan tiluan ruang zong ah a si kho. Pawngkam ruang zong ah a si kho. Harsat tuk ruang zong ah a si kho fawn. A caan ahcun kan harsat tuk tikah hmailei saupi ca in khua kan tuaktan kho lo. Khua cu kan tuak i kan theih ve ko. Nain, kan tuakmi cu tleng lakin, a phi chuak tiang in kan tuak kho ti lo. Ka ruahmi pakhat te vun pehchap ka duh.

US a phanmi Laimi lakah cacawngmi kan tlawm tuk ahcun, hmailei ah kan har ngai te lai. US ram ahcun chan chung kha riantuan ding a si. Atu kan no lio ahcun tha a thawn rih caah, rian hrang kan tuan khawh rih. Nain, kan thazaang a der te lai. Atu nak in kan ba deuh te lai. Nain, riantuan ding cu a tlawm deuh fawn lai lo. Atu tein cu caah timhtuah a hau. Hei si kho sehlaw cu, atu ahhin i hnek deuhin, retheih ko buah, pawcawmnak he aa pehtlaimi zeimaw cawnnak (training) tal kai i cu kainak lehhmah tal ngeih ah a tha. A si khawh zingpan ahcun, US ram in degree pakhat tal maw hmu kho cio usih law, a hnu kum upat deuh tikah rian tha dam deuhmi aa tuan kho hnga. Kum 40 tang a simi hrimhrim nih cun cawnmi pakhat tal cu ngeih hrimhrim ah a tha. Cucu fak deuh in tuak tan a hau.

Biafun ko cang ning law, thil kan cuanhning nih thil kan fian ning a danter. Cu kan fianning hoih in kan cawlcang. Kan fianning a that ahcun thil tha ngai a si ko. Sihmanh sehlaw, thil kan cuanhmi a that lo ahcun, a hung zultu cu, thil tha lo deuh kha an si kho. Atu tein hmailei ca tiang ruat chih in thil kan tuahmi paoh hi a cuanh zia thiam i zuam hna usih.