Vawlei Teitu Nun

CIM THAWNGTHA
(MAY 17, 2009)

Thawngtha chimtu: Pastor William Khen Chum Bik
Caantlaitu: Pastor Lal Cung Awi

CIM Thawngtha aa hrawmmi zumtu u le nau vialte hna,

Nan cungah daihnak um hram seh. Nihin i thawngthabia a kan chimtu cu Chin Christian College ah Lecturer a tuan liomi Pastor William Khen Chum Bik a si. A mah cu Pathian nih thlua a chuah i thawngtha chimnak in siseh, Baibal cawnpiaknak in siseh, ca tial lei in siseh a tu lio kan lairam Pathian riantuantu mino hna lakah a thiam ngai ngaimi le minthang ngaimi asi. Bible Conference le Training tuahnak hmun tampi zongah a cawnpiaknak hi an duh ngaingai tiah thawng kan theih. Biakamthar hngalhnak bawmtu cauk thatha uk hnih zong a tial. Naite ah Johan Thawngtha hrilhfiah volume one zong a tial i a lim ka a si. Nihin i thawngthabia a kan chimhmi zong a tha ngaingai i a dih tiang rel kawh rak i zuam cio hna u sih. Hibantuk in CIM thawngtha chimnak ah a caan sunglawi a kan pekmi cungah lawmhnak chimcawkko kan ngei. A tu cu thawngtha chimtu kut ah caan kan pek cang lai.

VAWLEI TEITU NUN
(Jn. 11:9-10; 38- 39a, 41,43-44)

Jesuh nih cun,"Ni khat chungah suimilam 12 a um a si lo maw? Cucaah chun ceu ah mi cu aa chawh ahcun a ril lo, zeicahtiah hi vawlei ceunak kha a hmuh. Sihmanhsehlaw zan i aa chawh ahcun a ril, zeicahtiah mipa cungah khan ceunak a um lo," tiah a ti.

Jesuh cu a hrum ruangmaang than i thlan ah cun a va kal. Cu thlan cu lungkua a si caah a khar ah lungpher an khar. Jesuh nih, "Lungpher hi thial tuah u," tiah a ti hna. . .Lungpher cu an thawn i Jesuh cu van a cau i, "Ka pa ka bia na ka theihpiak caah na cungah kaa lawm. . . Cu bia a chim dih in aw thangpi in a kawh i, "Lazaruh ra chuak tuah," tiah a ti. Mithi pa cu a kut le ke ruak puan zualnak le a hmai khuh puan he khan a hung chuak. Jesuh nih, “Phoih ulaw kal seh,” tiah a ti hna.

Biatlangvan
Ruah lopi in caan tha ka hmuh ve caah kaa lawm ko. Nanmah caah sungh si sual lai bel ka phang. Paul Knitter nih, Nihin kan chan ah hin kan hnathlam ah darkhing pahnih a thang peng i cucu Ralrinpeknak Dar (Alarming Bell) le Sawmnak dar (Invitation bell) an si a ti bang nihin kan chan le kan caan ah hi dar thawng hi theih peng kan herh. Cucaah Jesuh nunning le Lazaruh thawhternak hin cu darkhing kong, caan kan hmanning kong le, teinak le nunnak kong chim ka duh.

Lazaruh a thawhternak hi Bawi Jesuh nih a nun chung i a tuahmi a donghnak hmelchunhnak a si. A sau bik zong a si i thah ding khua an khaannak a ruang bik zong a si fawn. Hi Lazaruh thawhternak kong hi biakam thar cauk ah bia har bik a si ti usilaw a palh tuk hnga lo. Zeicahdah tial hmasami thawngtha cauk pathum ah hi tluk a biapimi kong hi a um lo. Hi bantuk mithi thawhternak hi thawngtha cauk dang ah Jairus fanu le nuhmui nu fapa a thawhternak tiin kan hmuh ve ko nain annih hi an thih kate ah a si. Asinain Lazaruh thawhternak hi cu nili hnuah a si. Palestine khuati umtuning hi a lin ngaimi a si caah nili ah hin cun an ruak hi a thu ngai cang. Ni thum chung hi cu a thimi pum chungah luh than dingin thlarau hi aa zuam nain ni linak ah cun a hmai zong aa thleng dih cang i a thut zong a celh ti lo caah a thlan hin a chuak cang tiah an zumh. Cucaah tuanbia bantukin an rak chimmi pakhat ahcun Lazaruh hi a thut hnu i thawhtermi a si caah kum 30 a nung chap nain a hmai a panh ballo an ti. Cucaah Lazaruh thawhternak hi a taktak a si ti a zum lomi hna nih an phisin nak cu:

a) Lazaruh hi thih taktak loin mah hngal loin a um caah a si (in a trance) an ti. Hihi cu zumh a tlak lomi a si.Ni li chung mah hngal lo in thlan i um cu a si kho lomi a si.

b) Cun Renan nih cun Lazaruh thawhternak hi hlennak in a chuakmi a si, a ti fawn. Asinain a donghnak ah cun amah Renan hrimhrim nih ka palh a ti.

c) Cun Lazaruh ti can ah hin Jesuh dawtmi (philos) ti a hman lengmang. (John 11:3, 36, etc.) Cucaah hihi pumpak Lazaruh si loin Jesuh dawtmi Khrihfami vialte can ah hman in zumtu vialte thawhthannak kong cawnpiaknak a si, a timi zong an um ve.

d) Cun Loisy nih cun hi nili tiang vui a si cang nain a tho thanmi Lazaruh nih hin Bawipa Jesuh ratthannak hlan i kum thongli chung thawhthan kan hngahnak hmelchunhnak a si a ti. A zei hmanh hi zumh tlak an si lem lo. Zeicahtiah Johan nih ca a tial tikah a si tak lomi kha phuahcop in a tial bal lo i a tak a simi tu kha tinhmi le hmelchunhnak ngei in a tial tawn caah hi hmelchunhnak chungah Johan tinhmi thil biapi a um ko ti cu a fiang i cu tu cu zoh kan i zuam lai. Cang 44 bak a um caah ah a dihlak fianter cun chun ni kan tla, zan khua kan dei hnga caah kan caah a biapi deuh ti ka ruahmi tu kan vun char hna lai.

1) A hmasa bik ah Khrihfa kan si bantukin zei kan tuah lai poahah thla kan cam hmasa cio lai tiah ka zumh i thla kan camning kong hi chim ka duh. Mari te innchungkhar ah hin Bawi Jesuh zeitluk in dah a ngam i Bawi Jesuh nih zei tluk in dah a dawt hna ti hi Johan thawngtha ah hin fiang khun in kan hmuh. Thawngtha cauk dangning cun Bawi Jesuh riantuannak hmunpi (center) hi Galilee a si i Johan ah cun Galilee si loin Judea, abikin Jerusalem ah a si. Jerusalem le Bethani khua hi khan hnih dengmang a hlat. Asinain Jerusalem ah riah duh loin hi Bethani khua ah hin a riak lengmang.

Hi ruangah hin zum lotu hna nih Jesuh kong baisakup an tuahmi ah cun Jesuh le Mari an i duhnak, a u Martha he a kemhnak hna le a u Martha nih a nau Mari ruang i Jesuh a va tuksawhnak zong kha a nahchuah caah a si, tiin a hmaan loningpi in an thlak. Asinain hihi cu zumtu hna nih kan zumhmi a si lo i Mari le Martha te chungkhar cu Baibal nih a chim bantukin a dawt hna ti tu cu kan zumh. (Jn.11:5) Cucaah an ta Lazaruh a thih tikah an bochanmi a dawtu hna Jesuh cu bia an cah. Phun dang in chim ah cun thla an cam.

Asinain Jesuh hi rak ra seh tiah bia an cahmi le kan tuahpiak an timi hallei kan hmu lo. Thawng tu an thanh. Asinain kal loin a um hlei lo i a va kal i a va thawhter than ko. Phundang in kan chim ahcun halnak nakin an i hawikomhnak le an inaihnak nun tu kha an i bochan deuh. Cang 41 nak i Jesuh thlacamnak kan zoh tik zongah halnak si loin Hawikomhnak chungin a chuakmi hnatlaknak tu a la. "Ka Pa, ka bia na ka theihpiak caah kaa lawm," a ti. Cucu zumtu hna nih cawn awktlak taktak a si. Voi tampi cu nun i i hawikomhnak, a duhnak tuahnak nakin chim le thlacam rumro i rinh hi palhnak ngan ngai a si. Thlacam ngai tung a duhnak tuah tung lo hi a poi taktak. Cucaah thla cu kan cam lai. Asinain i hawikomhnak le a duhnak tuah hnuah cam a herh. Nun in kan i hawikomh taktak le tuah u a kan timi ka tuah taktak ahcun bomh loin a kan um lai lo.

C.F. Andrew nih ralpi pakhatnak lioah hawikom tha tuk ralkap pahnih kong hitihin a tial. A hawipa pakhat kha kuan hma fak tuk a in caah midang nih an tlik taak dih. Asinain a kawipa nih cun kuan le zen lakah a lawn hnawh, a va kawl i a hawipa cu a va chanh. Cu lioah hma ingmi a hawipa nih a zoh i Ka kawi, Na ra lai ti ka hngalh ko a ti., a ti. Kan nun in kan i naih taktak ahcun herhnak le harnak caan ah Jesuh nih a kan rat hnawh peng ko ti hi hnangamnak tha bik a si.

2) A pahnihnak ah caan kan hmanning kong hi chim ka duh. Jesuh caan hmanning i cawn kan herh ko tiah ka ruah. Hi tluk a riahcaamnak le a dawtmi hna chungkhar nih an ta a zawtnak kong bia an cah tikah hin a rannak in Jesuh hi a kal awk a si. Asinain ni hnih a caam rih a ti. Cu bia an cah tlawmpal ah Lazaruh hi thih dawh a si i Jesuh tu cu Jordan tiva khatlei ral Johan nih tipil a pek hnanak hmun ah khan a um ko, a ti. Cucaah Judea lei a rat i Jesuh Bethany a va phanh ahcun an vuinak ni li a si cang a ti. Hihi a caamnak hi a ruang tampi an pek.

A thihnak a sau hnuah a thawhter tikah Jesuh thilti khawhnak an zumh deuh nakhnga caah a si a timi an um. Asinain hihi Johan nih Jesuh khuaruahhar tuahmi hmelchunhnak ah hi bantuk khuaruahhar in zumh hi aa timhmi a si ballo i Jesuh hmelchunhnak tuahmi hi anmah le caante an ngei ti tu hi a si deuh. Johan nih cun Jesuh cu Pathian sinin a rami a si i minung nih a tuahmi hi an uk kho lo, Pathian program ning in Pathian thlah hnawhchan rian a tuan ti tu kha fiangte in langhter a duh tawn. Jn 2:3 ah Cana khua ah a nu nih, Mitsur zu a dihnak kong a chimh tikah a tuah colh lo. "Ka caan a phan rih lo," a ti. Jn 7:1 zong ah A unau hna zong nih Jerusalem kal an fial kho lo. Hihi chimh a ngai lo, a lungkhawng tinak si loin Jesuh hi minung duhning in mawng khawhmi le riantuantu si loin minung thatnak caah Pathian program ning in rian a tuantu a sinak langhternak a si.

Asinain a caan a phanh tikah a kal. Judea peng ah kal usih a ti (11:8) i a zultu hna nih Kan hnulei ah lung in cheh an in timh a si lo maw? Cu ka ah cun maw kan kal ko lai an ti. A zultu ruahnak cun Judea ram i kal cu Jesuh caah mah le mah thah (Suicide) bantuk a si, tiah Barclay nih cun a ti. Thomas nih Amah sinah va thih awkah kal ve usih a ti rihmi nih hin zei tluk tihnung dah a si ti a langhter khun.(11:16)

Hi kong hin Johan catialtu nih fiangte in cawnpiak a kan duhmi cu Jesuh nih a caan cu sullam ngeite in a hman i harnak a hrial lo, a thim tu in aa thim ti hi a si. Jesuh sunparnak (glory) le Jesuh temhtuarnak (Cross) hi then awk a tha lo. Cucaah Bawi Jesuh nih 11:4 ah Lazaruh a thihnak thawng in Pathian Fapa nih sunparnak a hmuh lai, a ti tikah Lazaruh ka thawhternak hin an ka zumh lai, i Pathian an thangthat lai, tinak lei nakin an ka thah lai, tinak tu a si deuh. Zeicahtiah Lazaruh thawhternak hin an zumhnak nakin thah an timhnak tu kan hmuh. Cucaah Johan nih Jesuh hlorh a sinak a chim paoh ah vailam cung i hlorh a sinak tu a chimduhmi a si, an ti tawnnak a si. Hi kong hin Johan nih a Khrihfabu cawnpiak a duh bikmi hna cu sunparnak le intuarnak hi then awk a tha lo ti hi a si. Temhinnak nih hmai a sak lomi sunparnak cu Khrih sunparnak he aa ralkahmi a si.

Jesuh nih a zultu bia a lehmi hna Ni khat ah suimilam hleihnih a um a si lo maw? a ti. Hihi sullam thukpi a ngei (John 11:9) Judahmi ni relning cu chun suimilam le zan suimilam an then i suimilam 12 hi chun nikhat a si i zan khat zong a si fawn.

a) Cucu suimilam 12 cu Pathian nih ceunak caah a za in a sermi a si ko i cucu thate in hman ahcun a za ko. Bawi Jesuh nih hin ka va kal lai i hrial khawh loin ka thi taktak ko lai. Asinain kum 33 te lawng nun hi Pathian pekmi caan a si i a chambau lo. Thate in a hman tikah vawlei khamhnak rian a lim ko. Atu hi kum 33 bak ka si ve. Jesuh chan cun thih za bak ka si. Asinain Vawlei caah khrihfabu caah ka thathnemnak a um rih lo. Cucaah, "Zei tluk sau nakin zei tluk sullam ngei in dah kan nun ti tu hi a biapi deuh," tiah Seneca nih a rak chimmi hi Jesuh nun ah a dik tuk.

b) Amahbelte cu chun suimilam 12 cu a zami a si ko nain sauh khawh le tawih khawh a si ve lo. A dih cun zan suimilam 12 a ra ve i rilhnak caan a si ve. Jesuh hi Pathian ukmi le Pathian rian zumh tlakte in a tuan i a caan sullam ngeite in a hmangtu a si. Pathian nih a kan pekmi chun suimilam 12 hi sullam ngeite i kan hman lo le Bawi Jesuh ceunak kan i vanh lo ahcun zan suimilam 12 a ra lai i kan ril ko lai. Kan caan hi kan sauh kho lai lo. Hman thiam taktak kan herh.

c) Cun Jesuh nih rilh a timi hi kannih nih rilh kan timi he aa dang. Jesuh cu a zultu nih an in thah lai, an ti bantukin Judea a kal ruangah an thah ko. Asinain cu thah cu a caah rilh asiloah thih a si lo. Minung cu ceunak chung i a um ko ahcun a ril lo, a ti. A thih hi a sungh, a rilh le a loh si loin a sunparnak a langhnak tu a si. Jesuh ceunak chung i kan um ko ahcun sungh hi sungh a si lo i thih hi si loin thlentu a si. Cu thlen hmanh cu sunparnak pum i i thlen a si. Thahmi Jesuh nakin a thattu Judah upa hna tu kha a thimi le a rilmi cu an si. Zeicahtiah ceunak an ngei lo. Baibal nih nun a timi hi taksa pum dam, thawchuah men le cawlcangh khawh hi a si lo. Bawi Jesuh in Pathian nih a run phuanmi vancung nunphung kha nun hruaitu le ceunak i hman tu kha a si deuh.

3) Cun a pathumnak ah Caan hman thiamnak le harnak i thimnak nih ralthatnak a chuahter ti chim ka duh. Lazaruh thawhter ah a kal bantukin thih dingah a kal zong a si chih tinak a si. A hmaanmi kong i a ral a that taktaknak kan hmuh. Minung hi kan ral a tha tawn ve ko. Kanmah caah, kan thin a vun hun tuk lioah cun duak tiah thih zong kan ngamh tawn taktak ve ko. Asinain Bawi Jesuh ralthatnak tu cu midang, a taphrammi caah, dawt a tlak lomi vawleimi caah a si i duak ti i thin bahlok i thih ngamh zong si loin nihnih chung ruah ciammaam hnu le a hmaan ko, thih a phu ko tiin lungthawhnak le thinhunnak in a semmi si loin a Pa duhnak ruat bu in a chiatha thleidannak chung i a chuakmi thih fuh ngamh ralthatnak a si. Hi bantuk ralthatnak hi kan herh bikmi a si.

Voi khat cu tilawng pakhat hi thlichia nih a choih i lung ah heh, tiah a den. Lawng khamhtu (lifeboat) an hei auh colh. Cu tikah tlangvalpa pakhat nih tar deuhpa kha, "Kan kal lo ah a tha lai, khamh ding i kan kal ahcun a nung in kan kir ti lai lo," a ti. Tar deuhpa nih cun, "ka nau kan kal ko lai, bawmh a kan haltu aw hi kirnak lei aw a si lo i, kalhnawh ding bawhnak aw a si," a ti. Thiltha kan tanh lai, tiin a phichuak le harnak ton ding kong rumro ruah nakin a herhnak tu zoh in zuan hi zumtu rian a si tawn.

Socrates hi dinnak kong a chim ruangah thong ah an thlak. Thah ding a si lai ni ah nawlngeitu nih thah an sian lo caah zaam an fial. Asinain a duh lo, i an thah. A thih hnu kum 200 ah Epictatus nih Socrates hi rak zaam sehlaw a rak thi hnga. Biatak a dirpi i a zaam lo caah a takpum cu a luan cia kum 200 ah a thi cang nain nihin tiang Socrates cu a nung peng a ti. Jesuh nih Lazaruh a nunternak hi a thihnak hram a si kan ti cang. Midang nunter dingah amah a thi. Amah tu cu aa kaltaak ko. Cucaah nihin tiang a nung peng ve.

4) A palinak ah thinhun thiam kan herh. Atu nai kan vun relmi Jesuh cu a hrum ruangmang a timi hi Bultmann le Hoskyns fianterning ah cun Krik holh in embrimaomai a si i hrenmi rang tumpi nih aipuan le tehpah in a hnar a phitmi biafang khi a si. Cucaah hihi ngaihchiatnak si loin thinhunnak i hmanmi biafang a si, an ti.

Abikin thihnak hi Satan riantuannak nih a chuahtermi a si caah cu satan riantuannak cung i a thinhunnak a langhternak a si i thihnak le cu thihnak nih a chuahtermi harnak timi cu Satan sinin a rami a si caah Jesuh hi a thin a hung i a hrum an ti duhnak a si. Cu Satan riantuannak cu a tei ti hi Lazaruh a thawhternak ah hin a lang an ti. Cu dih cun aw thangpi in a vun kawh a ti i a biafangning cun "A au" (shouted) tiin leh ding a si hnga. Hi biafang hi Krik holh in "kraukazein" ti a si i biakam thar ah voi 8 lawng a um i Johan ah hin voi 6 bak a hman. Voi 4 cu Bawi Jesuh a thih lai i Judahmi hna nih "that ko u" tiin an aunak biafang ah khan a hman. Cucaah hi biafangte hin catialtu nih fianter a duhmi cu minung aunak aw cu Jesuh thihnak a sinak le Jesuh aunak cu minung thawhthannak asiloah nunnak hmuhnak a sinak aa ralkahnak langhternak a si, tiah Brown nih a ti. Minung thinhunnak cu a phichuak thihnak le rawhralnak a si nain Pathian thinhunnak tu cu a thiangmi dawtnak in aa semmi thinhunnak a si caah vawlei damnak le minung nunnak hram a si ti biatak a kan cawnpiaktu a si fawn. Hi thinhunnak le aunak hin Lazaruh a thawhter. Cucaah minung thinhunnak mah zawnruahnak chungin a chuakmi thinhunnak hi tei i Pathian thinhunnak i ngeih cio kan herh. Kan thin a hun khawh lo ahcun teitu kan si kho lai lo. Kan sining kha ruah in vawlei duhnak tuk in kan nun i cu nun nih a kan thahnak cungah thinhun in Pathian thinhunnak in tei kan herh.

5) A donghnak ah kan ruak zualnak puan phoihpiak kan herh ko ti hi chim ka duh. Jesuh nawlpek bantukin Lazaruh cu a hung tho taktak. Teinak nun kan ngeih khawhnak caah a hmanmi thlacamnak, caan hman thiam, ralthat thiam le a thiangmi thinhun thiam kan herh. Nain a za rih lo. Lazaruh cu a ruak zualnak thuampi he a tho. Cucaah Jesuh nih, Phoih ulaw kal seh tiah a ti. Judahmi hi an thih tikah Iziptmi bantukin thu lo dingin a i tuah lo. Ruakpuan zualnak tu in an pum le an kut kha fek tein an temchih hna i an ke zong hri in an tem hna. Cun Laimi bantukin an kha in hri in an lu ah an tem fawn hna. Cucaah cu ruakzualnak le temnak hri he zeitindah a thawh khawh ti hi khuaruahhar ngai pakhat a si.

Asinain hihi a biafang in lak ding a si lo. Jn. 20:6-7 kan rel ah cun Jesuh nih ruakzualnak puan kha a kal taak hna i ruakzualnak puan loin a tho ti kan hmuh. Hi nih hin Bawi Jesuh cu taksa thihnak a tong ti lai lo i ruakzualnak puan a herh ti lonak a langhter an ti. Asinain Lazaruh thawhternak cu zungzal nunnak hi kan nun chungin aa thawk cangnak hmelchunhnak a si i a taksa pum tu cu a thih than rih lai caah ruak zualnak puan he a tho. Phun dang in chim ahcun vawlei thil he a then kho rih lo. Asinain zumtu hna caah Lazaruh thawhter in luatnak a thanh cang caah vawlei taksa pum herhnak le thihnak nih a pek khawh tawnmi khan i phoih i vawlei thil nih harnak pek khawh lomi, temtawntu phoihpiak si kan herh.

Cucaah kum zabu 19nak i Lutheran Baibal thiam (theologian) Kohlbrugge nih a thih lai ah hitihin bia a rak chim taak:

Ka thih tikah hin ka thih a si lo. Cucaah mi pakhatkhat nih ka ruhro a hmuh tikah cu ka ruh ro nih cu pa cu, 'Mit ka ngei lo nain Pathian cu ka hmuh ko, hmur ka ngei lo nain kaan hnamh ko, lei ka ngei lo nain amah cu ka thangthat ko. Ka ruh hi an car an hak ko nain a dawtnak chungah ka nem, ka tii dih i Pathian ramri, Paradise ah ka um ko, harnak vialte kha an lo dih, cucu a dawtnak in a kan tuahpiak,' tiah thawngtha chim te seh, a ti.

Hihi a dik tukmi a si. Cucaah Lazaruh thawhternak nih hin hlanlio a luan cia kum 2000 lioah Bawi Jesuh nih mipa pakhat Lazaruh cu a thihnak ni linak ah a thawhter ti men kha a kan cawnpiakmi a si lo. Jesuh hi nihin zongah nunnak thar petu le mithar a sertu a si ti biatak a kan cawnpiaktu a si.

Cucaah kanmah inn lo rian ah teinak kan hmuh hi a za lo. Kan umkalnak kip ah vawlei thil temtawntu in i phoih i vawlei a teitu si kan herh. Vawlei nih mi tampi, pastor tiang a temtawn hna. An teinak kha vawlei thil ah an zuar. Cucaah khoika ka um paoh ah vawlei a tei i vawlei thil in aa phoih khomi, le Pathian duhnak tu in aa temtawn i a thothanmi nun aa ngeihmi kan herh.

Biatlang komhnak
Cucaah nihin thawngtha nih a kan cawnpiakmi cu:

1. Pathian duhnak tuah buin, Pathian he i hawikomhnak chungin a chuakmi a hmaanmi thlacamnak he Pathian he i hawikom usih.
2. Kan caan hi suimilam 12 kan ngei. Cucu a zami caan a si ko. Asinain sauh khawh a si lo caah Muihnak a phanh hlan ah teinak hmuh i zuam usih.
3. A hmaanmi ralthatnak, vawlei damternak, mah nun thih in midang nunnak a petu ralthatnak i ngeih usih.
4. Mah ca si loin vawlei teinak caah a thiangmi Pathian thinhunnak i ngeih usilaw,
5. Vawlei temtawnnak in aa phoihmi i a tho thanmi nun cu Jesuh sinin i lak hna usih ti hi a si, Kaa lawm.

Theihternak: May 17, 2009 ni CIM caan hmannak kan tarmi a si.