Tukar hawng cu Laikhawt kong chimrel ngai a si. Mah le ruahning cio ti a si ca ah ka hun chim ve. Sau nawn lawlaw in ka chim lai.
Kei hi Laithil kongkau ah ka cham bau ngai. Laithuam min hmanh ka thei dih lo. Miphun ka dawtlo cu a si hrim lo. Conlo/canlo timi zong hi a thil le a min ka hliah lo. Lai pupa chan Lai hnipuan ka theihmi cu pa hrukmi ah biar le puanrang (alai fang ah atung zulh in anak tenhmi. Avang lei cu tenhmi a um lo) an si. Hi puan hi kanmah holh in a min “Thangraku” kan ti. Cun lupawng a si rih. Lupawng tling taktak cu dongkua a tling ti a si. Capo zong in chim ttheumi cu hlan Lai pa nih Kankaw ah lupawng ca ah thilthan a cawk ti a si. Dongkua a tling deuh rua lo, tawite a bau rua. Lai pa nihcun "Lu cung paw hma Khongpawng dongkua ma tling bu, cite nga-se' (cuaitan tinak) chap pa" tiah a hal, ti a si. Pa nih hrukmi angki a um ka thei lo. An ihruk ka hmu bal lo. Hitin pa hruk mi angki kan ngeih lo ca ah Laikhawt hi a chuak i cucu kan buaimi hi a si ko. Nu hrukmi ah hnittial (asen) le Bakaw timi (muici sen in a ttial) angki an ihruk pin ah atu congnak puan hi an i aih chih. Nu nih an tai i an i thuamhmi tthi thluanpi zong a um.
Chim hmasabik ka duhmi cu “hnipuan le kan ifenh-aih ning hi a biapi tuk” ti hi a si. Chim duhmi cu hnipuan kan ni fenh-aih mi nih kan thinlung le nunning zong a kan mersan khawh ngai. Thilpuan ttha aa hruk pengmi cu an thianghlim deuh, an thinlung a sang deuh kan ti ko lai. Zeitipoah in thilpuan a hmang sawhsawh mi cu kan hnawm deuh ve ko. Kan thinlung zong a vaivuan deuh ve ko. Tahchunhnak ah hlan lio cowboy uniform an timi luchin, kedan le hnipuan hna vun ihruk-aih ahcun thinlung phundang in ngeih a si. Nungak tlangval zong nih latest model hnipuan pawl vun ihruk-aih ahcun an thinlung aa phun dang deuh. Anmah lawng si lo in midang thinlung hrimhrim zong aa phundang ko. Pastor le Krifa upa hna nih biakinn chung ah hnipuan an hmanmi le an ihruk-aih ning zong nih khin anmah lawng si lo in mipi thinlung tiang a mersan ko. Cu bantuk tthiamtthiam in Lai thilthuam siseh, Lai thilthuam he aa lo in ser/tuah mi hnipuan hna zong nih kan thinlung a kan sersiam ve. Abik in Laimi kan sinak le kan pupa nih an kan rohmi hnipuan kan ihruk-aihning zong a kan theihter. Kan miphun dawtnak le tlaihchannak thinlung zong a kan ngeihter.
Atu lio suit (Khawt le Tawhrolh sau) timi khi vawleicung mi vialte nih hman dih cio mi (universal dress) a si tiah ka ruah. Ramkip cio nih mah le ram zapi zaran nih hruk-aih mi ngeih cio a si. Tahchunhnak ah Kawlram ahcun hni (nu he pa he) a si. India ah angki fual (nu he pa he) a si ve. Mirang ram ah tawhrolh sau (nu he pa he) a si ve. Kawlmi kan huat hna ca ah le kan miphun kan dawt ca ah Kawl tuahmi an hnipuan hni (lung-zi) kan hmang lai lo ti le tawhrolh sau Mirang hnipuan a si ca ah kan hmang lai ti bantuk ruahnak hna hi practical ah zapi zaran ca ah a si kho lo mi a si.
A ngaingai ti ah, Laiphung le thilri kan ttanh tiah biar kaih a ttha ti maw? Puanrang a lai ah anak in tlangkhat te lawng ttialmi he chuah a ttha ti maw? Nu thilthuam lehlam cu a vaa dawh ngai ko ca ah chim awk um lo. Atu i tawhrolh sau kan hmanbik mi zong hi Lai tuahmi origin a si lo. Mirang a silo ah midang tuahcia mi kan ilak tthiamtthiam ko.
Hlan thilthuam pawl hi a kil tu in kilven awk a si. Hlan pupa chan i an rak hman mi la siseh, sii an rak hmanmi siseh, an tahning le an ttialning siseh. Hi vialte hi tthate in Lai Nunphung kilvengtu buu nih ngeih/chiah awk a si. A a ti kho deuh nih pumpak le chungkhar level zong in ingeih le ichiah ttha hrimhrim a si.
Kei hi mi tluangtlam ka si kaa ti ko. Abik in hnipuan hruk-aih kong hi biapi in ka ruat/chia bal lo. Lai thilthuam timi zong hi ka ngei (kho) lo. Cucu miphun ka dawt lo ca ah a si lo. A man a fah ca zong ah a si. Lairam ah tanghra ka awn tiang tawhrolh sau kaa hruk bal lo. Zaran hruk aih cio mi pahni (lung-zi) te in ka um. Zomi Theological College (ZTC) ah B. Th. ka kai lio ah siangngakchia nih uniform nan i tuah dih lai ti si i angki rang le tawhrolhsau nak cu al awk a si lo ca ah ituah a si. Cucu tawhrolh sau ka ngeih hmasabik a si.
ZTC ka dih in Zophei Bawipatlang Area ah pastor ka ttuan colh. Krihfabu meeting le civui ti bantuk ah ttaihpung nak (Kawl angki timi khi) le hni he ka rak chuak lengmang tawn. Mah ttaihpung angki cu khoika in dah ka ngeih ti ka thei kho ti lo. Kaa cawkmi cu a si lo. An ka tthenhmi a si. ZTC lio ka tawhrolh sau zong cu a ttet rih lo nain ka hmang lo. Cu lio (1990 hrawnghrang) cu Saza Lian Hmung (atu Dr. Lian Sakhong) zong pastor a ttuan lio si ve. Area khat ttuantti kan si ca ah meeting le civui ah kan itong tawn. Mah na angki hi cu hi bantuk ah hmang ti hlah law a ttha tiah a ka ti. Khua tampi ka ruat. Hruk/hman awk dang le ka ngei fawn lo. Tawhrolh sau zong Laithuam a si hlei lo. Midang design a si ve ko ca ah ka hmang duh fawn lo. Biar kaih awk le a ttha fawn lo.
Culio hrawnghrang ah ka ca ah vantthatnak ngaingai a um. Zomi Baptist Convention (ZBC) nih ZBC ramchung pastor vialte thuam (uniform) ca ah angki an rak tuah. Angki lawng a si. Zeidang a um ti lo. Cu angki cu Kawl ttaih-pung design he khin a tlangpi sawhsawh aa lo nain muci an thawimi aa dawh ngai. Ahngawng ah shirt bantuk a si lo. Bil mi khi a um lo. Bil mi tel lo in a hngawng lehmah pakhat (1 inch) hrawng a si. Kawl ttaih-pung nakin a sau/fual deuh ngai. Angki thluan (gown) ngaingai tluk a sau fawn lo. A kep sihnak Kawl ttaih-pung bantuk khi a si lo. A thluanpi a si i keptthep in a chung in sihmi a si. Lai thawi phun in tahmi a si nain atu congnak kan timi muici a si lo. An ttialdan te zong, keimah mit ahcun aa dawh ngai. Pastor Lian Hmung nih cutin a ka ti hnu in mah rumro cu ka hman tthan hoi. Atu zong ka chiah rih ko. Ka hman ngai ca ah a ttet pah cang. Mah bantuk cu Lai pa thuam (angki) ca ah ngei kho usih law ti ka duh ngai.
Rangoon MIT ah kumthum ka um tthan. Degree lak ni a nai zuahmah cang. Ka hawi le cu tawhrolh sau le khawt hna a thar degree laknak ca ah an i tthit len. Daite in ka um ko kha an ka ngiat ziar ko. Zarhkhat lawng can a um cang. Nang zei in dah degree na lak lai tiah an ka hal cang. Aw! Hi ka hni (lungzi) te hin tah ka lak ve ko lai. Gown kan ihruk ko lai caah nan itthit mi zong a lang hlei lai lo. Keimah zong ka hni a lang ve lem lai lo, ka ti hna. A si kho looooo…. an ti i Insein dawr (Zee) ah a rannak in an ka kal pi. Thilthan kan zoh colh. Zeiphun dah na duh, zeithan dah kan cawk lai? tiah an ka hal. Ahh!!! Thim awk zong ka thei lo, nanmah nih a ttha nan timi la ko u, ka ti hna. Anmah nih mah hi la ko, an ti i mah cu kan cawk. Thiltthitnak ah kan kal colh. Ka size an ka tah i nihin in ninga nak ah kan rak hlam lai an ti hna. Kedan dawr ah an ka kalpi tthan. Kaa cawk lai lo, um ko sehhhhh…..phanat ka hman ko lai, ka ti tthan hoi hna. Asi kho looooo… an ti. Kedan cu an lak hna i ka ke he cun an ka tah. Cuticun kedan cu kan cawk i kan tlun pi. Hi kong he pehtlai in tleicia pastor Van Tum le Rev. Ni Dum ka philh kho hna lo. Degree lak cu 18 March 1995 ah a si i cuticun tawhrolh sau le kedan he cun ka kai ve.
Hitin tawhrolh sau le kedan cawk ka tinh lo hi phaisa ka har ca ah a si lem lo. Hawile thesis 10 hrawng ka type piak hna i lawmman laksawng an ka pek mi ka ngei ko. Nikhat ah thesis pakhat ka rak type khawh i atu ka ruah tthan ah ka khuaruah lei a har. Tawhrolh sau cu Laimi kan hnipuan si lo, Mirang hnipuan a si. Lai hnipuan ka hman lai ti ah le ka ngeih lo lawng si lo in a um lo. Biar le Puanrang (Thangraku) i hruk-aih ding le a si kho fawn lo. Cucaah nifatin kaa hruk-aih mi hni le angki in degree ka lak ko lai ka rak tinak tu a si. ZBC nih an tuahmi pastor uniform cu kaa phorh ko nain angki lawng a si fawn i gown nih a phenh dihding khi a si. Hruk lo he aa khat fawn ko mi khi a si. Tawhrolh sau phun um chih sehlaw cucu ka hman hnga. Cucu rak hmang ning law Tedim thuam tiah sawi ka rak si hoi hnga dek maw?
Rangoon MIT ka um chung hi pahni lawng ka hmang. Pu Nelson Siang Awr Vanhnin khi University professor a ttuan lio in ttaih-pung aa hruk bal lo. Tawhrolh sau le shirt in a um zungzal an ti tawn. MIT ah classmate kan si i kumthum chung ka ngiat i voikhat te hmanh pahni aa fenh ka hmu lo. Nihin tiang Rangoon ah a um peng ko i hlan bantuk in pahni cu a hmang lai lo dah! Khitluk Kawlrawn linhsat ah. Abik in tthalcaan ah!
Rangoon ka phakka ah hin Lai Baptist Church (LBC) hi a rak dirka a si. Bo Aung Kyaw lam ah tlawmpal kan rak ipum manh. August thla (si ko rua) ah atu Myanmar Institute of Theology (MIT) ah pumhnak cu rak itthial a si. MIT hostel (asawng) ummi vialte volunteer servant kan rak si dih. Abik in pumh tik poah ah tthutdan kan sersiam, a dih tikah kan fim tthan. Christmas, Kumthar tibantuk puai a um tik poah ah fakpi in kan rak ttang, rian kan rak ttuan. Tthal caan ah LBC pastor Saza John Mang hruainak in kumhnih Gospel Team kan rak kal. Kumthum chung LBC ah pianist ka rak ttuan. MIT piano kan rak hmang ve nain Dr. Dennis Shu Maung nih Casio keyboard a hlut hna hnu in kan hmang ti lo. Keimah hnu in pianist a ttuanmi cu Saza Lal Pek Lian a si.
Laimi kan umtuning hi phundang ngai cu kan si. Rangoon LBC cu Laimi tlinnak hmun a si ca ah Laimi umtuning le lungput cawlcanghnak a langhnak hmun le theihkhawhnak hmun zong a si ti usihlaw kan palh lai lo. Abik in Christmas le Kumthar puai tuahnak kong bantuk puai nganpi pawl tuah le tuah lo kong ceih tik poah ah lung a thotuk mi hna le tuah a duhtuk mi pawl biachim caan hmanh nih a zawh tawn hna lo. Khuakhan lio ahcun biachim icuh dih a si. Chim mi bia zong an tthatuk. Sihmanhsehlaw puai a dih cangka in kan tli dih. Kan tlau dih tawn. Khuakhan lio i biachim aa cuhmi vialte zong an mui a de bal lo. Zeitiawk cu ttha ti hlah! Saza Ttial Peng (atu CCC lecturer) he bel nganpipi le kheng vialte cu kan rak ttawl i kan rak fim tawn. Nikhat ah kan dih lo sicun nihnih kan rak ttuan tawn. Saza Ttial Peng zong nih a philh lai lo tiah ka zumh. Kei ka ca ahcun philh awk tthalo experience a si. Hi ka chimmi sining hi kum 1993-1995 lio a si i atulio (2009) ah hin zeidah a lawh cang hnga!
MIT ka dih in Chin Christian College (CCC), Haka ah cachimh rian ka ttuan colh. Kumkhat hnu ah CCC siangngakchia Gospel Team in group pakhat Lai Baptist Church (LBC) an phan. Nan saza pa, Saza Luke cu “pahni he lawng a um peng rih maw? Tawhrolh sau aa hruk bal maw?” tiah an hal hna. Siangngakchia cu an khuaruah a har. Ziah! Pahni aa fenh kan hmuh bal ttung lo! Tawhrolh sau pei aa hruk zungzal ko cu! tiah kan ti hna e tiah siangngakchia nih an ka chimh tthan. Haka cu a kihnak a si ca ah ka um chung vialte pahni ka hmang bal lo. Inn ka um caan zong ah ka hmang lo.
Singapore ah kumthum ka um i a linhsatnak a si ca ah tawhrolh tawi lawng ka hmang hoi. Zeimawcaan occasion tik lawng ah tawhrolh sau ka hman. Atu hi Philippines ah kumthum ka um cang i a linhsatnak a si tthiamtthiam ca ah tawhrolh tawi lawng in khua ka sa ko. Tuanbia bantuk in ka ttial ko nain thilsining le ruahnak umtuning tu langhter duhmi a si.
Laikhawt kong ah ka kir tthan cang lai.
Atu ah hin pa hrukmi hnipuan ah:
(1) Tawholh sau (Muici nak, a ttial in thawi mi)
(2) Angki (khawt sen)
(3) Angki (Khawt nak)
(4) Hngawng oih (necktie) asen le anak
(5) Zal (Lai zal thawi phunphun in tahmi zeitluk dawh dah a si!)
(6) Luchin
(7) Taisomh zong ngeih siseh law a ttha rih lai.
Hi hna hi Lai hnipuan hruk-aih muikeng in an ituah/hruk ka hmuh cang. Cucu an tthatuk. An idawh fawn. Hitihin Kawlram pumpaluk chung zong ah tuah chin lengmang sisehlaw zeitluk in dah a va tthat hnga! Miphun dang zong nih kan cawng ve hna sehlaw cucu duhding a si ko ka ti. Atu suit (Khawt le Tawhrolh sau), a cung i universal dress tiah ka chim cang mi zong hi icawn hlah u, kanmah design ngeihmi a si, an kan ti ve ttung lo! Hi bantuk dirhmun hmanh hi kan tinh awk lehlam a si.
Nu hrukmi hnipuan ah:
(1) Hni (Hnisen, Hnittial, Hnisen design in tahmi Hninak tbt a phunphun)
(2) Angki (Asen, Anak, Attial)
(3) Puan (Asen, Anak, Ahring hna in ttialmi)
(3) Zal (Asen, Anak, Ahring, tbt)
(5) Bible Ca, Hla Cauk, Diary hna khumhnak phaw
(6) Phaisa bawm (Pa phaisa bawm "Wallet" tu khi ka hmu bal rih lo)
(7) Phanat (Laiholh in ka thei lo) pawl ah a phunphun in a cung phaw an benh. Phanat tu hi cu ketang ah lamhchih mi a si ca ah tuah lo a ttha.
Hi vialte hi an ttha ko lo maw? Aho nih kanmah tuahmi design cung ah nan duh poah in ttial/thawi hlah u. Nan tuah kho lo tiah an kan ti khawhnak lam a um maw? A siamtu hna an Production Copy Right kan buar maw? Ramdang nan umnak cio ah ni pipa deuh i mi sin chuahlangh tikah zeidah nan hman cio? Kei cu ka phaknak poah i hi bantuk caan ah atu Lai khawt (Lai thilthuam hrawhmi nan timi) hi ka hman ko. Hi hlei in Laimi sinak langhternak hnipuan ka ngei ti lo. Biar kaih ding le Thangraku puan aih ding le a si kho fawn lo.
Gandhi bantuk le tleicia kan pa Rev. Solomon Van Hre bantuk in practical ah kan hruk-aih kan hman khawh ttung lo ahcun kan biachim hi biafang dawhdeuh hman kan izuam a hau ko. Gandhi tuanbia cu kan theih ciomi a si. Rev. S. Van Hre zong a nunning le Lai hnipuan le thil in Lai miphun a dawtnak a ttanhning tthate in theih dihmi a si. Ganhdi hi miphun dawtnak thinlung a ngeih hnu le rian a ttuan hnu in a thih tiang hinpuan dang aa hruk lo. India ram chung khuapi cheukhat ah Mirang ser hnipuan vialte mei in a khanghpi khawh dih hna. Cu bantuk cu Laimi kan si kho maw? Atu lio vawleicung hmunkip kan umnak cio ah Laimi kan si tiah kan Lai hnipuan ca ah kan hman mi zeidah a um? Midang tuah cia lawng kan i hruk-aih ve ko lo maw? Puai le lam zapi tonnak ah kan hman cio mi hi Mirang angki khawt le tawhrolh sau a si ko lo maw?
Cucaah Lai miphun dawtnak a ngei i Lai thilri le hnipuan a sunhsak mi hna nih a phunphun in an ttamhmoih i hruk-aih mi hnipuan ah an hman hi thangtthat le lawmhawk lei an si. Miphun dang lakah Lai thuamthil tlau lo in an langhter khawhnak tu a si. Pupa nih an rak hmanning le an rak ihruk-aih ning pawl tu cu thilri in siseh, thilthuam in siseh, ro ah tthate in ichiah ve ding hrim kan si ve. Sihmanhsehlaw pupa chan i an rak hmanning in kan hman lo ahcun miphun tlau kan si timi ruahnak tu hi cu cohlan awk a har rih ko.
Miphun ttanh le ttanh lo tahfung hi “Laikhawt” kong ah hin a sibik lem lai lo. Lai thilpuan Mirang khawt design in ser hi Lai miphun kan tlaunak bik zong a si lem lai lo. Lai thilthuam ttial/thawi he aa lo in thildang vialte a cung i chimcang mi pawl kan tuahmi hna zong hi miphun tlaunak a si lem lai lo. Miphun ttanh le cawihler, sunhsak, miphun dang sin ah thanh le theihter tu a si deuh. Hi nakin a fakdeuh mi le a ngandeuh mi kan tlaunak cu kan min ttialning hi a si. Kan min ttialning in kan identity kan thlau cuahmah cang. Miphun dang nawl kan icawn cuahmah cang. Kan min in Laimi a si tiah fawite in kan itheih tawn mi theihkhawh kan si ti lo. Hi kan min kan ttialning in Laimi sinak kan tlau cuahmah mi tu hi faktuk in kan tlaunak a si. Laimin ttialning le Laimin Identity kong hi kan hnu kum ah voikhat, tukum ah voikhat Lai Forum ah ka rak thlah cang. Hmailei zong ka thlah tthan rih ko lai.
Laimin cu pa min ah, Hrang Awi, Thawng Mang, Sui Awi, Sui Kung Ling, Van Ttha Thawng Lian tibantuk hin ttial a si. Hrangawi, Thawngmang, Suiawi, Suikungling, Vantthathawnglian tibantuk in ttial a si bal lo. Nu min ah Khen Iang, Ni Iang Ttial, Ttha Hlei Iang , tibantuk in ttial a si. Kheniang, Niiangttial, Tthahleiiang tibantuk in ttial a si bal lo. Hitin kan ttial tikah a rel hmanh aa rel thiam/kho lo hi mu! Zeidah a si ti zong theih a si ti lo. Ca (Literature) umtuning, Grammar le Literature mit in kan rel ahcun minung min hmanh si ti lo. Thil min sawhsawh an si. Cucaah hi kan min ttialning in kan tlau cuahmah mi hi tlau faktuk mi a si. Chinchap ah phun min vun ittial chih a si hoi cang i komhdih in ttial a si veve tikah sak min le phun min zong theihkhawh a si ti lo. Hrang Awi Zathang, Sui Awi Khenglawt, Sui Kung Ling Thangnget, Van Ttha Thawng Lian Cinzah tiah Lai min ttialning in ttial ahcun sak min le phun min a fiangbak ko. Zathang, Khenglawt, Thangnget, le Cinzah pawl hi phun min a si tiah theih colh a si. Theihlo awk a um lo. Sihmanhsehlaw Hrangawi Zathang, Suiawi Khenglawt, Suikungling Thangnget, Vantthathawnglian Cinzah tiah kan ttial tikah sakmi min taktak le aa ttialchih mi phun min aa thei kho ti lo. Zeicahtiah micheu nih phunmin hi hmai ah an chiah i micheu ve nih hnu ah an chiah ca ah a si. Lai min ttialning in ttialmi min cu phun min ittial chih zong ah palh awk le theihlo awk a um ti lo.
Atu ah hin Mirang khawt angki ka ngei. Lai khawtnak zong ka ngei. Khawtsen hi a muici hrimhrim Congnak he aa lawh ca ah ka duh ve lo. Khawtnak tu cu ka soisel lem lo. Zapi sin chuahlangh, ni pipa deuh ah zeidah kaa hruk hnga tiah kaa ruat hmasa tawn. A hnu ah Lai khawtnak ttheu ah ka tla lengmang. Mirang khawt hi acung ah universal dress a si cang ka ti bantuk in Lai khawtnak ka ngeihmi te tu hi ka miphun hnipuan a si tiah ka ruah ko. Ka ning a zak lo. A ttial le a tthawi hna nih Laimi ka sinak le thilpuan tlaihchannak a ka ngeihter. Mirang nih an ka nihsawh lai ti ka ruat lo. Phuhrunnak pelte hmanh ka ngei lo. Acung i ka chim cang bantuk in cuhlan vialte tawhrolh sau zong ka rak hmang duh lo. Mirang khawt zong ka rak ngei lo. Sihmanhsehlaw, minung hawi he a umtti mi kan si bantuk in thilpuan lo in kan um kho lo. Chan tiluan le thil sining hrial awk a tthatlo caan a um. Atu i Lai khawt hi "Cawngnak puan hrawhmi" kan ti ahcun thilpuan hrukding dang, ZBC nih an rak tuah ka timi bantuk phun tal ngei usihlaw a ttha hnga.
A donghnak ah: “A ttha”, le “A tthalo” ti le “hrawh” le “hrawhlo” timi kong hi nang le kei nih kan khiahkhawh mi a si lo. Chan nih a kan kalpi cuahmah mi chungah mipi nunning le thinlung ah Lai nunphung le Lai thilthuam cu a um peng ve ko.
Note:
-Tawhrolh sau hi Bongbi sau nan timi khi a si. Bongbi cu Laiholh a si lo. Midang holh a si.
-Pahni hi Lungzi nan timi khi a si. Lungzi cu Laiholh a si lo. Midang holh lakmi a si.
Luke Sui Kung Ling
22 July 2009
Theihter nak- A cunglei cabia hi Rev.Luke Sui Kung Ling nih lai Forum ah a thlahmi ka rak tar mi a si.Rel tlak cabia tha a si.
Kei hi Laithil kongkau ah ka cham bau ngai. Laithuam min hmanh ka thei dih lo. Miphun ka dawtlo cu a si hrim lo. Conlo/canlo timi zong hi a thil le a min ka hliah lo. Lai pupa chan Lai hnipuan ka theihmi cu pa hrukmi ah biar le puanrang (alai fang ah atung zulh in anak tenhmi. Avang lei cu tenhmi a um lo) an si. Hi puan hi kanmah holh in a min “Thangraku” kan ti. Cun lupawng a si rih. Lupawng tling taktak cu dongkua a tling ti a si. Capo zong in chim ttheumi cu hlan Lai pa nih Kankaw ah lupawng ca ah thilthan a cawk ti a si. Dongkua a tling deuh rua lo, tawite a bau rua. Lai pa nihcun "Lu cung paw hma Khongpawng dongkua ma tling bu, cite nga-se' (cuaitan tinak) chap pa" tiah a hal, ti a si. Pa nih hrukmi angki a um ka thei lo. An ihruk ka hmu bal lo. Hitin pa hruk mi angki kan ngeih lo ca ah Laikhawt hi a chuak i cucu kan buaimi hi a si ko. Nu hrukmi ah hnittial (asen) le Bakaw timi (muici sen in a ttial) angki an ihruk pin ah atu congnak puan hi an i aih chih. Nu nih an tai i an i thuamhmi tthi thluanpi zong a um.
Chim hmasabik ka duhmi cu “hnipuan le kan ifenh-aih ning hi a biapi tuk” ti hi a si. Chim duhmi cu hnipuan kan ni fenh-aih mi nih kan thinlung le nunning zong a kan mersan khawh ngai. Thilpuan ttha aa hruk pengmi cu an thianghlim deuh, an thinlung a sang deuh kan ti ko lai. Zeitipoah in thilpuan a hmang sawhsawh mi cu kan hnawm deuh ve ko. Kan thinlung zong a vaivuan deuh ve ko. Tahchunhnak ah hlan lio cowboy uniform an timi luchin, kedan le hnipuan hna vun ihruk-aih ahcun thinlung phundang in ngeih a si. Nungak tlangval zong nih latest model hnipuan pawl vun ihruk-aih ahcun an thinlung aa phun dang deuh. Anmah lawng si lo in midang thinlung hrimhrim zong aa phundang ko. Pastor le Krifa upa hna nih biakinn chung ah hnipuan an hmanmi le an ihruk-aih ning zong nih khin anmah lawng si lo in mipi thinlung tiang a mersan ko. Cu bantuk tthiamtthiam in Lai thilthuam siseh, Lai thilthuam he aa lo in ser/tuah mi hnipuan hna zong nih kan thinlung a kan sersiam ve. Abik in Laimi kan sinak le kan pupa nih an kan rohmi hnipuan kan ihruk-aihning zong a kan theihter. Kan miphun dawtnak le tlaihchannak thinlung zong a kan ngeihter.
Atu lio suit (Khawt le Tawhrolh sau) timi khi vawleicung mi vialte nih hman dih cio mi (universal dress) a si tiah ka ruah. Ramkip cio nih mah le ram zapi zaran nih hruk-aih mi ngeih cio a si. Tahchunhnak ah Kawlram ahcun hni (nu he pa he) a si. India ah angki fual (nu he pa he) a si ve. Mirang ram ah tawhrolh sau (nu he pa he) a si ve. Kawlmi kan huat hna ca ah le kan miphun kan dawt ca ah Kawl tuahmi an hnipuan hni (lung-zi) kan hmang lai lo ti le tawhrolh sau Mirang hnipuan a si ca ah kan hmang lai ti bantuk ruahnak hna hi practical ah zapi zaran ca ah a si kho lo mi a si.
A ngaingai ti ah, Laiphung le thilri kan ttanh tiah biar kaih a ttha ti maw? Puanrang a lai ah anak in tlangkhat te lawng ttialmi he chuah a ttha ti maw? Nu thilthuam lehlam cu a vaa dawh ngai ko ca ah chim awk um lo. Atu i tawhrolh sau kan hmanbik mi zong hi Lai tuahmi origin a si lo. Mirang a silo ah midang tuahcia mi kan ilak tthiamtthiam ko.
Hlan thilthuam pawl hi a kil tu in kilven awk a si. Hlan pupa chan i an rak hman mi la siseh, sii an rak hmanmi siseh, an tahning le an ttialning siseh. Hi vialte hi tthate in Lai Nunphung kilvengtu buu nih ngeih/chiah awk a si. A a ti kho deuh nih pumpak le chungkhar level zong in ingeih le ichiah ttha hrimhrim a si.
Kei hi mi tluangtlam ka si kaa ti ko. Abik in hnipuan hruk-aih kong hi biapi in ka ruat/chia bal lo. Lai thilthuam timi zong hi ka ngei (kho) lo. Cucu miphun ka dawt lo ca ah a si lo. A man a fah ca zong ah a si. Lairam ah tanghra ka awn tiang tawhrolh sau kaa hruk bal lo. Zaran hruk aih cio mi pahni (lung-zi) te in ka um. Zomi Theological College (ZTC) ah B. Th. ka kai lio ah siangngakchia nih uniform nan i tuah dih lai ti si i angki rang le tawhrolhsau nak cu al awk a si lo ca ah ituah a si. Cucu tawhrolh sau ka ngeih hmasabik a si.
ZTC ka dih in Zophei Bawipatlang Area ah pastor ka ttuan colh. Krihfabu meeting le civui ti bantuk ah ttaihpung nak (Kawl angki timi khi) le hni he ka rak chuak lengmang tawn. Mah ttaihpung angki cu khoika in dah ka ngeih ti ka thei kho ti lo. Kaa cawkmi cu a si lo. An ka tthenhmi a si. ZTC lio ka tawhrolh sau zong cu a ttet rih lo nain ka hmang lo. Cu lio (1990 hrawnghrang) cu Saza Lian Hmung (atu Dr. Lian Sakhong) zong pastor a ttuan lio si ve. Area khat ttuantti kan si ca ah meeting le civui ah kan itong tawn. Mah na angki hi cu hi bantuk ah hmang ti hlah law a ttha tiah a ka ti. Khua tampi ka ruat. Hruk/hman awk dang le ka ngei fawn lo. Tawhrolh sau zong Laithuam a si hlei lo. Midang design a si ve ko ca ah ka hmang duh fawn lo. Biar kaih awk le a ttha fawn lo.
Culio hrawnghrang ah ka ca ah vantthatnak ngaingai a um. Zomi Baptist Convention (ZBC) nih ZBC ramchung pastor vialte thuam (uniform) ca ah angki an rak tuah. Angki lawng a si. Zeidang a um ti lo. Cu angki cu Kawl ttaih-pung design he khin a tlangpi sawhsawh aa lo nain muci an thawimi aa dawh ngai. Ahngawng ah shirt bantuk a si lo. Bil mi khi a um lo. Bil mi tel lo in a hngawng lehmah pakhat (1 inch) hrawng a si. Kawl ttaih-pung nakin a sau/fual deuh ngai. Angki thluan (gown) ngaingai tluk a sau fawn lo. A kep sihnak Kawl ttaih-pung bantuk khi a si lo. A thluanpi a si i keptthep in a chung in sihmi a si. Lai thawi phun in tahmi a si nain atu congnak kan timi muici a si lo. An ttialdan te zong, keimah mit ahcun aa dawh ngai. Pastor Lian Hmung nih cutin a ka ti hnu in mah rumro cu ka hman tthan hoi. Atu zong ka chiah rih ko. Ka hman ngai ca ah a ttet pah cang. Mah bantuk cu Lai pa thuam (angki) ca ah ngei kho usih law ti ka duh ngai.
Rangoon MIT ah kumthum ka um tthan. Degree lak ni a nai zuahmah cang. Ka hawi le cu tawhrolh sau le khawt hna a thar degree laknak ca ah an i tthit len. Daite in ka um ko kha an ka ngiat ziar ko. Zarhkhat lawng can a um cang. Nang zei in dah degree na lak lai tiah an ka hal cang. Aw! Hi ka hni (lungzi) te hin tah ka lak ve ko lai. Gown kan ihruk ko lai caah nan itthit mi zong a lang hlei lai lo. Keimah zong ka hni a lang ve lem lai lo, ka ti hna. A si kho looooo…. an ti i Insein dawr (Zee) ah a rannak in an ka kal pi. Thilthan kan zoh colh. Zeiphun dah na duh, zeithan dah kan cawk lai? tiah an ka hal. Ahh!!! Thim awk zong ka thei lo, nanmah nih a ttha nan timi la ko u, ka ti hna. Anmah nih mah hi la ko, an ti i mah cu kan cawk. Thiltthitnak ah kan kal colh. Ka size an ka tah i nihin in ninga nak ah kan rak hlam lai an ti hna. Kedan dawr ah an ka kalpi tthan. Kaa cawk lai lo, um ko sehhhhh…..phanat ka hman ko lai, ka ti tthan hoi hna. Asi kho looooo… an ti. Kedan cu an lak hna i ka ke he cun an ka tah. Cuticun kedan cu kan cawk i kan tlun pi. Hi kong he pehtlai in tleicia pastor Van Tum le Rev. Ni Dum ka philh kho hna lo. Degree lak cu 18 March 1995 ah a si i cuticun tawhrolh sau le kedan he cun ka kai ve.
Hitin tawhrolh sau le kedan cawk ka tinh lo hi phaisa ka har ca ah a si lem lo. Hawile thesis 10 hrawng ka type piak hna i lawmman laksawng an ka pek mi ka ngei ko. Nikhat ah thesis pakhat ka rak type khawh i atu ka ruah tthan ah ka khuaruah lei a har. Tawhrolh sau cu Laimi kan hnipuan si lo, Mirang hnipuan a si. Lai hnipuan ka hman lai ti ah le ka ngeih lo lawng si lo in a um lo. Biar le Puanrang (Thangraku) i hruk-aih ding le a si kho fawn lo. Cucaah nifatin kaa hruk-aih mi hni le angki in degree ka lak ko lai ka rak tinak tu a si. ZBC nih an tuahmi pastor uniform cu kaa phorh ko nain angki lawng a si fawn i gown nih a phenh dihding khi a si. Hruk lo he aa khat fawn ko mi khi a si. Tawhrolh sau phun um chih sehlaw cucu ka hman hnga. Cucu rak hmang ning law Tedim thuam tiah sawi ka rak si hoi hnga dek maw?
Rangoon MIT ka um chung hi pahni lawng ka hmang. Pu Nelson Siang Awr Vanhnin khi University professor a ttuan lio in ttaih-pung aa hruk bal lo. Tawhrolh sau le shirt in a um zungzal an ti tawn. MIT ah classmate kan si i kumthum chung ka ngiat i voikhat te hmanh pahni aa fenh ka hmu lo. Nihin tiang Rangoon ah a um peng ko i hlan bantuk in pahni cu a hmang lai lo dah! Khitluk Kawlrawn linhsat ah. Abik in tthalcaan ah!
Rangoon ka phakka ah hin Lai Baptist Church (LBC) hi a rak dirka a si. Bo Aung Kyaw lam ah tlawmpal kan rak ipum manh. August thla (si ko rua) ah atu Myanmar Institute of Theology (MIT) ah pumhnak cu rak itthial a si. MIT hostel (asawng) ummi vialte volunteer servant kan rak si dih. Abik in pumh tik poah ah tthutdan kan sersiam, a dih tikah kan fim tthan. Christmas, Kumthar tibantuk puai a um tik poah ah fakpi in kan rak ttang, rian kan rak ttuan. Tthal caan ah LBC pastor Saza John Mang hruainak in kumhnih Gospel Team kan rak kal. Kumthum chung LBC ah pianist ka rak ttuan. MIT piano kan rak hmang ve nain Dr. Dennis Shu Maung nih Casio keyboard a hlut hna hnu in kan hmang ti lo. Keimah hnu in pianist a ttuanmi cu Saza Lal Pek Lian a si.
Laimi kan umtuning hi phundang ngai cu kan si. Rangoon LBC cu Laimi tlinnak hmun a si ca ah Laimi umtuning le lungput cawlcanghnak a langhnak hmun le theihkhawhnak hmun zong a si ti usihlaw kan palh lai lo. Abik in Christmas le Kumthar puai tuahnak kong bantuk puai nganpi pawl tuah le tuah lo kong ceih tik poah ah lung a thotuk mi hna le tuah a duhtuk mi pawl biachim caan hmanh nih a zawh tawn hna lo. Khuakhan lio ahcun biachim icuh dih a si. Chim mi bia zong an tthatuk. Sihmanhsehlaw puai a dih cangka in kan tli dih. Kan tlau dih tawn. Khuakhan lio i biachim aa cuhmi vialte zong an mui a de bal lo. Zeitiawk cu ttha ti hlah! Saza Ttial Peng (atu CCC lecturer) he bel nganpipi le kheng vialte cu kan rak ttawl i kan rak fim tawn. Nikhat ah kan dih lo sicun nihnih kan rak ttuan tawn. Saza Ttial Peng zong nih a philh lai lo tiah ka zumh. Kei ka ca ahcun philh awk tthalo experience a si. Hi ka chimmi sining hi kum 1993-1995 lio a si i atulio (2009) ah hin zeidah a lawh cang hnga!
MIT ka dih in Chin Christian College (CCC), Haka ah cachimh rian ka ttuan colh. Kumkhat hnu ah CCC siangngakchia Gospel Team in group pakhat Lai Baptist Church (LBC) an phan. Nan saza pa, Saza Luke cu “pahni he lawng a um peng rih maw? Tawhrolh sau aa hruk bal maw?” tiah an hal hna. Siangngakchia cu an khuaruah a har. Ziah! Pahni aa fenh kan hmuh bal ttung lo! Tawhrolh sau pei aa hruk zungzal ko cu! tiah kan ti hna e tiah siangngakchia nih an ka chimh tthan. Haka cu a kihnak a si ca ah ka um chung vialte pahni ka hmang bal lo. Inn ka um caan zong ah ka hmang lo.
Singapore ah kumthum ka um i a linhsatnak a si ca ah tawhrolh tawi lawng ka hmang hoi. Zeimawcaan occasion tik lawng ah tawhrolh sau ka hman. Atu hi Philippines ah kumthum ka um cang i a linhsatnak a si tthiamtthiam ca ah tawhrolh tawi lawng in khua ka sa ko. Tuanbia bantuk in ka ttial ko nain thilsining le ruahnak umtuning tu langhter duhmi a si.
Laikhawt kong ah ka kir tthan cang lai.
Atu ah hin pa hrukmi hnipuan ah:
(1) Tawholh sau (Muici nak, a ttial in thawi mi)
(2) Angki (khawt sen)
(3) Angki (Khawt nak)
(4) Hngawng oih (necktie) asen le anak
(5) Zal (Lai zal thawi phunphun in tahmi zeitluk dawh dah a si!)
(6) Luchin
(7) Taisomh zong ngeih siseh law a ttha rih lai.
Hi hna hi Lai hnipuan hruk-aih muikeng in an ituah/hruk ka hmuh cang. Cucu an tthatuk. An idawh fawn. Hitihin Kawlram pumpaluk chung zong ah tuah chin lengmang sisehlaw zeitluk in dah a va tthat hnga! Miphun dang zong nih kan cawng ve hna sehlaw cucu duhding a si ko ka ti. Atu suit (Khawt le Tawhrolh sau), a cung i universal dress tiah ka chim cang mi zong hi icawn hlah u, kanmah design ngeihmi a si, an kan ti ve ttung lo! Hi bantuk dirhmun hmanh hi kan tinh awk lehlam a si.
Nu hrukmi hnipuan ah:
(1) Hni (Hnisen, Hnittial, Hnisen design in tahmi Hninak tbt a phunphun)
(2) Angki (Asen, Anak, Attial)
(3) Puan (Asen, Anak, Ahring hna in ttialmi)
(3) Zal (Asen, Anak, Ahring, tbt)
(5) Bible Ca, Hla Cauk, Diary hna khumhnak phaw
(6) Phaisa bawm (Pa phaisa bawm "Wallet" tu khi ka hmu bal rih lo)
(7) Phanat (Laiholh in ka thei lo) pawl ah a phunphun in a cung phaw an benh. Phanat tu hi cu ketang ah lamhchih mi a si ca ah tuah lo a ttha.
Hi vialte hi an ttha ko lo maw? Aho nih kanmah tuahmi design cung ah nan duh poah in ttial/thawi hlah u. Nan tuah kho lo tiah an kan ti khawhnak lam a um maw? A siamtu hna an Production Copy Right kan buar maw? Ramdang nan umnak cio ah ni pipa deuh i mi sin chuahlangh tikah zeidah nan hman cio? Kei cu ka phaknak poah i hi bantuk caan ah atu Lai khawt (Lai thilthuam hrawhmi nan timi) hi ka hman ko. Hi hlei in Laimi sinak langhternak hnipuan ka ngei ti lo. Biar kaih ding le Thangraku puan aih ding le a si kho fawn lo.
Gandhi bantuk le tleicia kan pa Rev. Solomon Van Hre bantuk in practical ah kan hruk-aih kan hman khawh ttung lo ahcun kan biachim hi biafang dawhdeuh hman kan izuam a hau ko. Gandhi tuanbia cu kan theih ciomi a si. Rev. S. Van Hre zong a nunning le Lai hnipuan le thil in Lai miphun a dawtnak a ttanhning tthate in theih dihmi a si. Ganhdi hi miphun dawtnak thinlung a ngeih hnu le rian a ttuan hnu in a thih tiang hinpuan dang aa hruk lo. India ram chung khuapi cheukhat ah Mirang ser hnipuan vialte mei in a khanghpi khawh dih hna. Cu bantuk cu Laimi kan si kho maw? Atu lio vawleicung hmunkip kan umnak cio ah Laimi kan si tiah kan Lai hnipuan ca ah kan hman mi zeidah a um? Midang tuah cia lawng kan i hruk-aih ve ko lo maw? Puai le lam zapi tonnak ah kan hman cio mi hi Mirang angki khawt le tawhrolh sau a si ko lo maw?
Cucaah Lai miphun dawtnak a ngei i Lai thilri le hnipuan a sunhsak mi hna nih a phunphun in an ttamhmoih i hruk-aih mi hnipuan ah an hman hi thangtthat le lawmhawk lei an si. Miphun dang lakah Lai thuamthil tlau lo in an langhter khawhnak tu a si. Pupa nih an rak hmanning le an rak ihruk-aih ning pawl tu cu thilri in siseh, thilthuam in siseh, ro ah tthate in ichiah ve ding hrim kan si ve. Sihmanhsehlaw pupa chan i an rak hmanning in kan hman lo ahcun miphun tlau kan si timi ruahnak tu hi cu cohlan awk a har rih ko.
Miphun ttanh le ttanh lo tahfung hi “Laikhawt” kong ah hin a sibik lem lai lo. Lai thilpuan Mirang khawt design in ser hi Lai miphun kan tlaunak bik zong a si lem lai lo. Lai thilthuam ttial/thawi he aa lo in thildang vialte a cung i chimcang mi pawl kan tuahmi hna zong hi miphun tlaunak a si lem lai lo. Miphun ttanh le cawihler, sunhsak, miphun dang sin ah thanh le theihter tu a si deuh. Hi nakin a fakdeuh mi le a ngandeuh mi kan tlaunak cu kan min ttialning hi a si. Kan min ttialning in kan identity kan thlau cuahmah cang. Miphun dang nawl kan icawn cuahmah cang. Kan min in Laimi a si tiah fawite in kan itheih tawn mi theihkhawh kan si ti lo. Hi kan min kan ttialning in Laimi sinak kan tlau cuahmah mi tu hi faktuk in kan tlaunak a si. Laimin ttialning le Laimin Identity kong hi kan hnu kum ah voikhat, tukum ah voikhat Lai Forum ah ka rak thlah cang. Hmailei zong ka thlah tthan rih ko lai.
Laimin cu pa min ah, Hrang Awi, Thawng Mang, Sui Awi, Sui Kung Ling, Van Ttha Thawng Lian tibantuk hin ttial a si. Hrangawi, Thawngmang, Suiawi, Suikungling, Vantthathawnglian tibantuk in ttial a si bal lo. Nu min ah Khen Iang, Ni Iang Ttial, Ttha Hlei Iang , tibantuk in ttial a si. Kheniang, Niiangttial, Tthahleiiang tibantuk in ttial a si bal lo. Hitin kan ttial tikah a rel hmanh aa rel thiam/kho lo hi mu! Zeidah a si ti zong theih a si ti lo. Ca (Literature) umtuning, Grammar le Literature mit in kan rel ahcun minung min hmanh si ti lo. Thil min sawhsawh an si. Cucaah hi kan min ttialning in kan tlau cuahmah mi hi tlau faktuk mi a si. Chinchap ah phun min vun ittial chih a si hoi cang i komhdih in ttial a si veve tikah sak min le phun min zong theihkhawh a si ti lo. Hrang Awi Zathang, Sui Awi Khenglawt, Sui Kung Ling Thangnget, Van Ttha Thawng Lian Cinzah tiah Lai min ttialning in ttial ahcun sak min le phun min a fiangbak ko. Zathang, Khenglawt, Thangnget, le Cinzah pawl hi phun min a si tiah theih colh a si. Theihlo awk a um lo. Sihmanhsehlaw Hrangawi Zathang, Suiawi Khenglawt, Suikungling Thangnget, Vantthathawnglian Cinzah tiah kan ttial tikah sakmi min taktak le aa ttialchih mi phun min aa thei kho ti lo. Zeicahtiah micheu nih phunmin hi hmai ah an chiah i micheu ve nih hnu ah an chiah ca ah a si. Lai min ttialning in ttialmi min cu phun min ittial chih zong ah palh awk le theihlo awk a um ti lo.
Atu ah hin Mirang khawt angki ka ngei. Lai khawtnak zong ka ngei. Khawtsen hi a muici hrimhrim Congnak he aa lawh ca ah ka duh ve lo. Khawtnak tu cu ka soisel lem lo. Zapi sin chuahlangh, ni pipa deuh ah zeidah kaa hruk hnga tiah kaa ruat hmasa tawn. A hnu ah Lai khawtnak ttheu ah ka tla lengmang. Mirang khawt hi acung ah universal dress a si cang ka ti bantuk in Lai khawtnak ka ngeihmi te tu hi ka miphun hnipuan a si tiah ka ruah ko. Ka ning a zak lo. A ttial le a tthawi hna nih Laimi ka sinak le thilpuan tlaihchannak a ka ngeihter. Mirang nih an ka nihsawh lai ti ka ruat lo. Phuhrunnak pelte hmanh ka ngei lo. Acung i ka chim cang bantuk in cuhlan vialte tawhrolh sau zong ka rak hmang duh lo. Mirang khawt zong ka rak ngei lo. Sihmanhsehlaw, minung hawi he a umtti mi kan si bantuk in thilpuan lo in kan um kho lo. Chan tiluan le thil sining hrial awk a tthatlo caan a um. Atu i Lai khawt hi "Cawngnak puan hrawhmi" kan ti ahcun thilpuan hrukding dang, ZBC nih an rak tuah ka timi bantuk phun tal ngei usihlaw a ttha hnga.
A donghnak ah: “A ttha”, le “A tthalo” ti le “hrawh” le “hrawhlo” timi kong hi nang le kei nih kan khiahkhawh mi a si lo. Chan nih a kan kalpi cuahmah mi chungah mipi nunning le thinlung ah Lai nunphung le Lai thilthuam cu a um peng ve ko.
Note:
-Tawhrolh sau hi Bongbi sau nan timi khi a si. Bongbi cu Laiholh a si lo. Midang holh a si.
-Pahni hi Lungzi nan timi khi a si. Lungzi cu Laiholh a si lo. Midang holh lakmi a si.
Luke Sui Kung Ling
22 July 2009
Theihter nak- A cunglei cabia hi Rev.Luke Sui Kung Ling nih lai Forum ah a thlahmi ka rak tar mi a si.Rel tlak cabia tha a si.
No comments:
Post a Comment