Isaiah 7:10-17 hi Biakam Hlun i profet pawl chimmi lakah hrilhfiah a har bik pawl ah aa tel. Aruang cu 1) hi cacang hi Biakam Thar i Jesuh Khrih chuahnak he an pehtlaih ter caah le 2) cu ning i an hrilhfiahmi le amah cacang ngaingai nih a chimmi hi aa dangmi a lawh caah a si. Isaiah 7 hi Syro-Ephraimic Ral (BC 734) lio ah a cangmi a si (Hi kong hi a fian deuh khawh nakhnga Isa 7 a hramthok in a dongh tiang rel te hmanh). Syria le Ephram (Israel tinak) nih an i fonh i Judah kha an rak tuk. Cu ral cu Syro-Ephraimic War an ti.
7:10-13 ah Isaiah nih Khuazing (Yahweh) bia kha direct in Ahaz sinah a chim i Ahaz cu Pathian sinah hmelchunhnak (sign) hal tiah a ti. Nain, Ahaz nih a duh lo. Cu tikah Isaiah nih Bawipa nih hmelchunhnak cu an pek lai. Nain, cu hmelchunhnak cu nangmah (Ahaz siangpahrang pa) caah luatnak si loin dantatnak tu a si lai tiah a ti.
7:14-15: Hmelchunhnak cu nu a nomi (young woman) nih fa a hrin lai ti kha a si. Nu a nomi timi hi Hebruholh ahcun almah tiah a hman. A sullam cu nu a nomi ti nak a si. Va a ngei cangmi zong a si kho i va a ngei rih lomi zong a si kho. Hi biafang hi Hebruholh i “ngaknu thiang” (virgin) timi he aa khat lo. Hebruholh ah ngaknu thiang timi cu bethulah ti a si. Cu caah, Isaiah nih hin thil khuaruah hartuk in hrinnak kong (supernatural birth) hi hi ka zawn ah a chimmi si dawh a si lo. Cu ngakchia cu a min ah Immanuel a si lai. Immanuel timi cu Hebru holh a si i “Pathian kan sinah a um” (God with us) tinak a si. Immanu (with us) + El (God) = Immanuel (God with us) tinak. Cun a hun than i thil a chiami le a thami a theih tikah cawhnuk khal (curd) le khuai hliti a ei lai. Hi cawhnuk le khuai hliti cu an ram chuak te a si i mipi nih an eimi rawl a si (Exod 3:8 relchih ding). Hi nih ngakchia hrin dingmi nih mipi sining aa hrawm dingmi kong kha a chim.
7:16-17. Dantatnak a zik cu hi cacang ahhin aa tial. Ngakchia a hun upat tikah, Ahaz siangpahrang nih a tih ngaimi siangpahrang pahnih Rezin timi le Pekah timi hi an um ti lai lo. Rezin cu Syria siangpahrang a si i Pekah cu Israel siangpahrang a si. Asinain, rawhralhnak a tharmi nih Judahram cu a phanh lai. Cucu a tha lo ngaimi le rawhralnak a chuahtertu Assyria ralkap pawl sinin a si lai ti kha a chim.
A cunglei cacang kong ah ruah ding biapimi cu zei tin dah kan fian ter lai ti kha a si. Hi vialte i an sullam hi zei dah a si? Isaiah nih a chimmi bia hi a rauh hlan ah a cang lai ti hi a lung ah a ummi cu a si. Hmelchunhnak cu Ahaz ca hrimhrim ah a si lai (cun Ahaz kuttang ummi hna caah a si lai. Cacang 14 ka ah a hmanmi you hi a tam in a hman). Cun hmelchunhnak cu a hung um dingmi dantatnak kha a si lai. Asinain, mino nu hi aho dah a si? Cun Pathian-Ka-Sinah-Um timi hi tah aho dah a si?
A cunglei biahalnak kong ah scholar pawl nih an chimmi hi pathum ah then khawh a si:
7:10-13 ah Isaiah nih Khuazing (Yahweh) bia kha direct in Ahaz sinah a chim i Ahaz cu Pathian sinah hmelchunhnak (sign) hal tiah a ti. Nain, Ahaz nih a duh lo. Cu tikah Isaiah nih Bawipa nih hmelchunhnak cu an pek lai. Nain, cu hmelchunhnak cu nangmah (Ahaz siangpahrang pa) caah luatnak si loin dantatnak tu a si lai tiah a ti.
7:14-15: Hmelchunhnak cu nu a nomi (young woman) nih fa a hrin lai ti kha a si. Nu a nomi timi hi Hebruholh ahcun almah tiah a hman. A sullam cu nu a nomi ti nak a si. Va a ngei cangmi zong a si kho i va a ngei rih lomi zong a si kho. Hi biafang hi Hebruholh i “ngaknu thiang” (virgin) timi he aa khat lo. Hebruholh ah ngaknu thiang timi cu bethulah ti a si. Cu caah, Isaiah nih hin thil khuaruah hartuk in hrinnak kong (supernatural birth) hi hi ka zawn ah a chimmi si dawh a si lo. Cu ngakchia cu a min ah Immanuel a si lai. Immanuel timi cu Hebru holh a si i “Pathian kan sinah a um” (God with us) tinak a si. Immanu (with us) + El (God) = Immanuel (God with us) tinak. Cun a hun than i thil a chiami le a thami a theih tikah cawhnuk khal (curd) le khuai hliti a ei lai. Hi cawhnuk le khuai hliti cu an ram chuak te a si i mipi nih an eimi rawl a si (Exod 3:8 relchih ding). Hi nih ngakchia hrin dingmi nih mipi sining aa hrawm dingmi kong kha a chim.
7:16-17. Dantatnak a zik cu hi cacang ahhin aa tial. Ngakchia a hun upat tikah, Ahaz siangpahrang nih a tih ngaimi siangpahrang pahnih Rezin timi le Pekah timi hi an um ti lai lo. Rezin cu Syria siangpahrang a si i Pekah cu Israel siangpahrang a si. Asinain, rawhralhnak a tharmi nih Judahram cu a phanh lai. Cucu a tha lo ngaimi le rawhralnak a chuahtertu Assyria ralkap pawl sinin a si lai ti kha a chim.
A cunglei cacang kong ah ruah ding biapimi cu zei tin dah kan fian ter lai ti kha a si. Hi vialte i an sullam hi zei dah a si? Isaiah nih a chimmi bia hi a rauh hlan ah a cang lai ti hi a lung ah a ummi cu a si. Hmelchunhnak cu Ahaz ca hrimhrim ah a si lai (cun Ahaz kuttang ummi hna caah a si lai. Cacang 14 ka ah a hmanmi you hi a tam in a hman). Cun hmelchunhnak cu a hung um dingmi dantatnak kha a si lai. Asinain, mino nu hi aho dah a si? Cun Pathian-Ka-Sinah-Um timi hi tah aho dah a si?
A cunglei biahalnak kong ah scholar pawl nih an chimmi hi pathum ah then khawh a si:
- Pakhatnak, mino nu hi Ahaz i a nupi a si lai i Pathian-Kan-Sinah-Um timi hi Ahaz fapa si lai. Hezekiah hi sidawh a si. Nain, thilhar a ummi cu BC 734 ahhin Hezekiah cu kum ruk asiloah kum sarih a si cang. Asiloah Ahaz fa le a dang hi Pathian-Kan-Sinah-Um ti ngaingai i sak ding in Biakam Hlun ah an kong kan hmu lo. BC 734 cu Syria le Israel nih Judah an doh lio kha a si.
- Pahnihnak, Nu hi Isaiah nupi a si lai i Pathian-Kan-Sinah-Um timi hi Isaiah fapa a si lai. Isaiah 8:3 ahcun Isaiah nupi cu profet nu a si tiah aa tial. Hi ruahnak a poinak cu, Isaiah 8:1-4 ahcun Pathian nih Bawipa nih ka fapa cu Maher-shalal-hash baz tiah na sak lai tiah a ka ti tiin a chim. Cu bantuk cu Isaiah nih hi ka ah a chim lo.
- Pathumnak, nu le a fapa hi kha lio caah i Judah mi nu (mother) le a fa aiawh tu mi zei paoh kha an si (any representative Judean mother and child of the time). Hi ruahnak a poinak cu, Isaiah nih hi a kong a chimmi nu le a fa ti hi aho setset an si ti kha a lungchung ah fiang tein um seh law a dawh (a specific mother and child).
A cunglei scholar pawl nih nu le a fapa hi aho set an si timi kong ah ruahnak an chuahmi hi a si bak ti awk an tha lo. Zei cah tiah, cham bau nak an ngei cio. Phundang in chim ahcun, nu le a fapa hi aho setset an si ti hngalh a si lo. Sidawh an si ti tiang lawng a si kan ti lai cu.
Sidawh asimi belte cu nihin ni Baibai hrilhfiah tialtu (modern commentators) bantuk tein Khrihfa chan hlan i hi cacang a rak hrilhfiahtu Judahmi hna zong hi an rak buai ngai i, hi cacang nih an lung a rak tuai tuk ve hna. A fiangmi pakhat belte cu, kum zabu 3 le 2 BCE hrawngah Igipram ah, Judahmi nih Biakam Hlun cauk hi Hebru holh in Greek holh ah rak leh tikah hi cacang (7:10-14) ahhin thil thar an hun telh. Hebru biafang almah timi (mino nu tinak) kha Greek biafang parthenos ah an leh. Cu i a sullam cu ngaknu thiang (virgin) tinak a si. Cu nihcun, Pathian-Kan-Sinah-Um timi ngakchia a chuahnak kha khuaruah harmi thil ah a can ter. Hi ka zawn te hi Matthai catialtu nih aa lak riangmang i Jesuh Khrih chuahnak kong ah, Jesuh Khrih cu Nu thiang Mary sinin a chuak ti kha chim duh tikah Matt 1:23 ah a hman.
Isaiah 7:10-17 fianhter tikah thil har a ummi tete le cun Matthai nih zei tin dah ngaknu thiang timi hi a hun hman timi kan theihmi nih hin zumhnak kha a thih pheih lo. Matthai nih hin cacang pakhat nih a chim lomi kha a chimter lo. Nu thiang sinin fapa a chuak lai timi cu amah chan lio ah an phung (tradition) ah a rak um cangmi a si. Cu a um cangmi cu Nazareth le Bethlehem khua i a cangmi kong ah a hman biatu (apply a tuah kan ti lai cu) a si deuh. Cu pin ah, Khrihfami nih Jesuh Khrih cu Nu thiang Mary sinin a chuak ti zumhnak hi Matthai 1:23 lawngah aa hngatmi a si lo. Matthai le Luka nih le hlan lio Khrihfabu (early church) nih an chimmi zong a um thiam.
Cu caah, Isaiah chimmi bia hi amah Isaiah nih a rak ruah lomi sullam a hung ngei. A rak ruah lomi sullam a ngei nain, Isaiah nih a rak i tinhmi he khan cun aa dang lem fawn lo. Isaiah nih a rak chim duhmi pinlei tiang sullam a ngei. Judah ram ah dantatnak a tlung dingmi hmelchunhnak cu Pathian vel thawngin Israelmi caah le mi vialte caah khamhnak hmelchunhnak (sign of redemption) ah a cang. Jesuh Khrih cu Immaneul ti in auh sawhsawh kha si loin Amah hrimhrim kha Immanel (Pathian-Kan-Sinah-Um) cu a si.
Sidawh asimi belte cu nihin ni Baibai hrilhfiah tialtu (modern commentators) bantuk tein Khrihfa chan hlan i hi cacang a rak hrilhfiahtu Judahmi hna zong hi an rak buai ngai i, hi cacang nih an lung a rak tuai tuk ve hna. A fiangmi pakhat belte cu, kum zabu 3 le 2 BCE hrawngah Igipram ah, Judahmi nih Biakam Hlun cauk hi Hebru holh in Greek holh ah rak leh tikah hi cacang (7:10-14) ahhin thil thar an hun telh. Hebru biafang almah timi (mino nu tinak) kha Greek biafang parthenos ah an leh. Cu i a sullam cu ngaknu thiang (virgin) tinak a si. Cu nihcun, Pathian-Kan-Sinah-Um timi ngakchia a chuahnak kha khuaruah harmi thil ah a can ter. Hi ka zawn te hi Matthai catialtu nih aa lak riangmang i Jesuh Khrih chuahnak kong ah, Jesuh Khrih cu Nu thiang Mary sinin a chuak ti kha chim duh tikah Matt 1:23 ah a hman.
Isaiah 7:10-17 fianhter tikah thil har a ummi tete le cun Matthai nih zei tin dah ngaknu thiang timi hi a hun hman timi kan theihmi nih hin zumhnak kha a thih pheih lo. Matthai nih hin cacang pakhat nih a chim lomi kha a chimter lo. Nu thiang sinin fapa a chuak lai timi cu amah chan lio ah an phung (tradition) ah a rak um cangmi a si. Cu a um cangmi cu Nazareth le Bethlehem khua i a cangmi kong ah a hman biatu (apply a tuah kan ti lai cu) a si deuh. Cu pin ah, Khrihfami nih Jesuh Khrih cu Nu thiang Mary sinin a chuak ti zumhnak hi Matthai 1:23 lawngah aa hngatmi a si lo. Matthai le Luka nih le hlan lio Khrihfabu (early church) nih an chimmi zong a um thiam.
Cu caah, Isaiah chimmi bia hi amah Isaiah nih a rak ruah lomi sullam a hung ngei. A rak ruah lomi sullam a ngei nain, Isaiah nih a rak i tinhmi he khan cun aa dang lem fawn lo. Isaiah nih a rak chim duhmi pinlei tiang sullam a ngei. Judah ram ah dantatnak a tlung dingmi hmelchunhnak cu Pathian vel thawngin Israelmi caah le mi vialte caah khamhnak hmelchunhnak (sign of redemption) ah a cang. Jesuh Khrih cu Immaneul ti in auh sawhsawh kha si loin Amah hrimhrim kha Immanel (Pathian-Kan-Sinah-Um) cu a si.
No comments:
Post a Comment