Theihternak: Biak Tha Hnem nih Tilim Journal (January 2008) ah a tialmi a si
Biahmaithi
December 21, 2007 niah kan laimi Malaysia kal ai thawhmi hna minung 99 chungin 45 hna cu laitlang ah thlan a um lo tibang rili pi chung ah an nunnak an kan liam tak[1]. Lung a fak, ngaih a chia ti leng zei hlei chim ding kan thei cio lo. Cun Malaysia lei in nichiar tiawk CRC nih thawng an kan thanh tawn mi kan rel tik ah lunglomh nak thawng nak in ngaihchiat nak thawng a tam deuh. A nih nih a kan liam tak, ti le a nih cu inn sang pi cung in a rian tuannak ah a tlak caah a nunnak a liam tite hna cun anih cu mawtaw nih a pah caah ruah lo pin a kan liamtak ti in thawngpang chia deuh lawng te a si. Malaysia lei thawngthanh mi relding hi cu ka tih tuk hring hren theih nih le ka duh fawn. Malaysia lawng ah a si hrimhrim lo ramdang kaa dang cio zongah laimi hnahi kannun nak ruah ah harnak lak ah kan um hna i cu chung cun khuasa mi kan si.
Biahmaithi
December 21, 2007 niah kan laimi Malaysia kal ai thawhmi hna minung 99 chungin 45 hna cu laitlang ah thlan a um lo tibang rili pi chung ah an nunnak an kan liam tak[1]. Lung a fak, ngaih a chia ti leng zei hlei chim ding kan thei cio lo. Cun Malaysia lei in nichiar tiawk CRC nih thawng an kan thanh tawn mi kan rel tik ah lunglomh nak thawng nak in ngaihchiat nak thawng a tam deuh. A nih nih a kan liam tak, ti le a nih cu inn sang pi cung in a rian tuannak ah a tlak caah a nunnak a liam tite hna cun anih cu mawtaw nih a pah caah ruah lo pin a kan liamtak ti in thawngpang chia deuh lawng te a si. Malaysia lei thawngthanh mi relding hi cu ka tih tuk hring hren theih nih le ka duh fawn. Malaysia lawng ah a si hrimhrim lo ramdang kaa dang cio zongah laimi hnahi kannun nak ruah ah harnak lak ah kan um hna i cu chung cun khuasa mi kan si.
Stuart Hall nih ramdang kalin rian a tuanmi hna sining hitin a langh ter,
Mi ramdang ah i riantuan cu kallei lam lawng a awngmi khualtlawn nak a si a ti. Inn tlunnak lam a um lo a ti. Phundang in chim ah cun inn he aa hlatmi khual tlawn lam a si tiah a tahchunh.[2]
Hi bantuk harnak hi laimi nih kan ton cuahmah mi le kan ton pah rihding mi harnak a si. Kan duh ruangah le kan i thim ruangah a si hrimhrim lo kan sifahnak, kan harsatnak le kan ram sining nih a chuah pi mi ruangah an si. Tuar awk tha lo in kan sin a tlungmi harnak ruangah laimi tampi ram le miphun hna kal tak in ramdang ah kuli tuanin nunnak hman kan si hna. Kan Bible caah kan hmuh mi Hagar tuanbia (Gen 16, 21) kan rel tik ah kan sining he tamnawn te aa khat pinah nihin laimi sinah a tuanbia hi bia a chim ko ti zong ka hmuh. Kan Bible ah kan hmuh bantuk in Hagar cu Abraham nupi Sarah salnu a si. A mah hi Egypt nu a si. A bawi le sinah riantuan in a um tikah harnak tampi a tong. Sarah cu fa a ngeih khawh lo caah a salnu Hagar cu an pa a pek. Cuticun mi ramdang ah sal rian a tuanmi Hagar cu a bawi le caah minung si lo in thilri tuah in an tuah.
Islam pawl an tuanbia le an caah Hagar kong he pehtlai in phunhnih in an tial mi a um. Phunkhat ah cun Hagar hi Egypt siangpahrang fanu a si tiah an tial[3]. A pa nih Sarah cu Abraham far ah a ruah caah Hagar hi Abraham caah nupi ah a pek mi a si tiah an ti (Gen 12:16). Hi kong hi a hman ah cun Hagar cu siangpahrang fanu rak si dawh in a um. A sinain a dang pakhat ah cun Hagar cu siangpahrang Maghreb (Islam prophet Salih) fanu a si an ti. A pa hi Pharoah DhuI-arsh nih salah a tlaih, a hnuah a thah caah Hagar zong hi Abraham le Sarah sin a um hlan in a pa chan in sal a rak si cia cang ti zong in an ti.[4] Hi chimning a hman ah cun Hagar hi a hramthok tein an mah ram a rak um lio hrimhrim in sal si dawh in a um. Khrihfa Bible nih Hagar kong he pehtlai in amah hi Egypt a si ti dah lo zeihmanh a kan chimh mi a um lo. A fiang lo ngai mi cu Hagar hi sal maw a rak si cia ti le siangpahrang fanu maw a si ti hi a si. Abraham le Sarah sin a phak hlan i a sining a fiang lo mi kal tak in Hagar cu sal sining in Abraham le Hagar sin a phan i Egypt mi a si nain a mah chuah nak ram ah si lo in mi ram dang ah sal riantuan in a ummi a sinak tu kan chim duh mi a si.
Hagar tuanbia he pehtlai in langhter ka duh deuh mi cu miram dang ah riantuan in a ummi a si nak ruang ah a tonmi harnak hna le a hlei in a mah pumhmanh i veng kho lo in midang kuttang ah a ummi a si nak zong langh ter chih ka duh mi a si. Hi cabia hi thenthum in kan then lai. Thenkhat nak ah Hagar cu minung sinak ngei kho lo in midang kutah thilri a sinak langhter ka duh A hlei in salnu Hagar midang nih an hmuh ning a si lai..
Thenhnih nak ah Hagar hi a bawi le nih thilri tuahin an tuah ko nain a mah le amah hi thilri in aa hmu bal lo i minung pakhat ah aa ruat peng mi a si nak kong kan langh ter lai. Khoi ka kan phaknak poh ah minih zei tin dah an kan hmuh ti a biapit bantuk in kanmah le kanmah zei tindah kan i hmuh ti hi a biapi taktak ve mi a si. Minih an kan siter ruangah kan sining a si awk a si lo. Kanmah nih kan sining ah kan i siter a herh nak a langh ter. Phundang in chim ah cun salnu Hagar nih a mah le a mah aa hmuhning kha ka langh ter lai i thenthum nakah Bible catial tu hi pa an si caah pa catial tu nih salnu, sifak nu he pehtlai in Pathian a sining an langh terning zong kan zoh chih lai. Then thumnak nih aa tinh mi cu Pathian hi minung nih kan si ter ning tia lawng a si lo zia a hmetuk mi minung thluak nih a tuak mi tia lawng Pathian a si lo zia langhter ding a si. Minung nih kan ruah khawh leng Pathian a si timi a si lai.
1. Hagar hi Abawi le nih Zeitindah an hmuh?
Hagar kong Bible nih a kan chimh ning a si ah cun amah hi Abraham nupi Sarah i a sal nu a si. Hagar hi zeitindah Abraham le an nu sin a phak ti cu a fiang lo ngai nain Bible thiam cheukhat an chimning ah cun Abraham le Sarah hi Canan an phak hnu ah mangtam a tlun caah Egypt ah an kal. Cuka ah can zei mawzat an um. Cu kaa hmuh ah cun Hagar hi an ton (Gen 12:16) tiah ruah nak an ngei.[5] Micheu ve nih an tinak ah cun Hagar hi Sarah te sin a phak nak cu sifah ruang ah a si tiah an ti ve.[6] Bible thiamsang mi hna chimning in siseh, Bible nih a kan chimhning in siseh Hagar hi zei ruangah Sarah te sin a phak ti cu a fiang lo ngai ko nain a fiang mi cu a umnak hi a mah miphun hawi si loin miphun dang an si, a ramah si lo in miram ah a ummi a si. Cu pin ah aluatmi si loin misal a si ti tu cu el awk tha lo in kan hmuh khawh mi a si.
Abram cu a nupi Sarai nih fa zeihmanh a hrinpiak lo. Sarai nih cun Izipt mi salnu pakhat a ngei i a min ah Hagar a si. Sarai nih cun Abram cu a thawh, I, “Zohhmanh, kei cu Bawipa nih fa ngeih a ka sianh lo. Cucaah cun zeicahdah ka salnu hi na ihpi kolo? Fa a hei ka hrinpiak ko hnga dah kaw,” tiah a ti. Cuticun Sarai nih Izipt mi a salnu Hagar cu Abram kha nupi caah a pek. Abram nih Hagar cu a ihpi i fa a pawi. (Gen 16:1-4a)
A cunglei Bible cacang chirhchan lak in Phyllis Trible[7] nih Sarai nih Abraham caah fa ngeihpiak dingnak in a mah le amah Hagar hmang in ser a duh a ti. Sarai a bawinu caah cun Hagar cu thilri a si. Zei cah tiah a biafang a hmanmi kan zoh tikah took and gave (lak /pek) tiah aa tial. Salnei tu Sarai nih a salnu Hagar cung ah aanaa a hman. Salcu a bawinu nih cun na tuah kho hnga maw tiin biakchonh a si lo tuah, kal titu a si. Abram ve zong nih an nu chim bantuk in an salnu cu a ihpi .Khuaruah har a si ngai mi cu pa Bible hrilhfiah tial tu mi tampi nih zeitik hmanh ah Abram cu mi a tlaihhrem tiah an tial bal lo.[8] A zumhnak le pacan a sinak tu chim peng a si. A taktak ah cun nu lungtlin nak aa tel lo mi a sipoh ah cun cucu tlaihhrem a si. Tlaihhrem mi cu Hagar a si caah a tlaihrem tu lei kap cun cu thil cu tlaihhrem tiah an ti lo. Tuahphung ah ruah a si. Sal dirhmun cun duh lonak zong chimngam a si lo i mahlemah hmanh i hum khawh a si lo. Minih si terning in nun a si. Hagar cu a bawile caah minung a sinak a tlau. Thilri hmanin an hman.
Black feminist theologian nu Reiss i a chimmi hi a hmanngai ka ti Sarai nih a salnu cu an pa a pek ko nain zeitikhmanh ah Hagar cu Abram nupi tiah kawh a si lo Sarai pasal ti lawngin kawh a si ko a ti.[9] Khuaruah har ngai a si hawi mi cu Bible tialtu zong nih Sarah zong nih Hagar cu a minin an au bal lo. Anih amin cu Sarai salnu ti hi a si deuh. Sal dirhmun i a dirmi Hagar caah a mah min cu a tlau i a sinak tu kha a min ah a cang. Cucu ngaihchia ngaingai a si. Gordon J.Wenham nih , “ Hagar le Bible tialtu nih an kawhnak “ka salnu,” “a salnu” (Gen 16:2, 3,6) timi hi (Exo 20:10) ah a hmanmi he aa lo a ti. Nungak sal ti a si i cucu nupi pahnih nak ti zong in le nuchun ti zong in ti khawh an si ” a ti.[10] Renita Weems nih cun Hagar nih a tuarmi harnak tuanbia hi ethnic (miphun si nak) si ruangah le sifak mi si raungah miphun ngan le mirum nih nehsawh zeirel lonak tuanbia a si a ti[11]. Hagar kong ah kan langh ter cang bantuk in an ram chung a rak um lio ah sal a rak si cang le si cang lo a fiang lo ngai nain a tonmi salsinak harnak hi a ruang tampi lak ah a sifah ruangah,le miramdang ah rian tuanmi a si ruang ah a si bik ko ti cu fiang ten Bible ah kan hmuh khawh mi a si.
Hagar cu a bawile mit ahcun minung sinak a ngei lo. Min a ngei nain a minin kawh a si lo anih sal titu hi a min bantuk in hman a si. Tlaihhrem mi nu a si nain a tlaihrem tu sualphawt a si bal lo. Amah deuh peng hi sual phawt a si. A ruang tampi a um kho mi lak ah miram dang ah rian a tuanmi a si caah chanh tu a ngei lo ti cu a fiang ko. Harnak a tonmi zong chimhruah ding minung miphun hawi a ngei lo . Cu pinah dirpi tu amah harnak chungin bawmtu a ngei lo (defendless) a si. A nih cu a duh lo mi zong chimnak nawl a ngei lo i titer mi le tuahter mi poh mitchinh kamseh in duh lo bupi zong ah tuah a hau mi dir hmun a si. Phundang in kan chim ahcun a duhmi a tuah kho lo. A duh lo mi a si hmanh ah a bawi le fialmi a si ahcun a pum tianghmanh aa rung veng kho lo mi nu a si.
2. Hagar nih amah le amah zeitindah aa hmuh?
Black feminist theologian nu Reiss i a chimmi hi a hmanngai ka ti Sarai nih a salnu cu an pa a pek ko nain zeitikhmanh ah Hagar cu Abram nupi tiah kawh a si lo Sarai pasal ti lawngin kawh a si ko a ti.[9] Khuaruah har ngai a si hawi mi cu Bible tialtu zong nih Sarah zong nih Hagar cu a minin an au bal lo. Anih amin cu Sarai salnu ti hi a si deuh. Sal dirhmun i a dirmi Hagar caah a mah min cu a tlau i a sinak tu kha a min ah a cang. Cucu ngaihchia ngaingai a si. Gordon J.Wenham nih , “ Hagar le Bible tialtu nih an kawhnak “ka salnu,” “a salnu” (Gen 16:2, 3,6) timi hi (Exo 20:10) ah a hmanmi he aa lo a ti. Nungak sal ti a si i cucu nupi pahnih nak ti zong in le nuchun ti zong in ti khawh an si ” a ti.[10] Renita Weems nih cun Hagar nih a tuarmi harnak tuanbia hi ethnic (miphun si nak) si ruangah le sifak mi si raungah miphun ngan le mirum nih nehsawh zeirel lonak tuanbia a si a ti[11]. Hagar kong ah kan langh ter cang bantuk in an ram chung a rak um lio ah sal a rak si cang le si cang lo a fiang lo ngai nain a tonmi salsinak harnak hi a ruang tampi lak ah a sifah ruangah,le miramdang ah rian tuanmi a si ruang ah a si bik ko ti cu fiang ten Bible ah kan hmuh khawh mi a si.
Hagar cu a bawile mit ahcun minung sinak a ngei lo. Min a ngei nain a minin kawh a si lo anih sal titu hi a min bantuk in hman a si. Tlaihhrem mi nu a si nain a tlaihrem tu sualphawt a si bal lo. Amah deuh peng hi sual phawt a si. A ruang tampi a um kho mi lak ah miram dang ah rian a tuanmi a si caah chanh tu a ngei lo ti cu a fiang ko. Harnak a tonmi zong chimhruah ding minung miphun hawi a ngei lo . Cu pinah dirpi tu amah harnak chungin bawmtu a ngei lo (defendless) a si. A nih cu a duh lo mi zong chimnak nawl a ngei lo i titer mi le tuahter mi poh mitchinh kamseh in duh lo bupi zong ah tuah a hau mi dir hmun a si. Phundang in kan chim ahcun a duhmi a tuah kho lo. A duh lo mi a si hmanh ah a bawi le fialmi a si ahcun a pum tianghmanh aa rung veng kho lo mi nu a si.
2. Hagar nih amah le amah zeitindah aa hmuh?
Hagar nih cun fa ka pawi ti kha a hun I hngalh tikah porhlawt in aa la i Sarai kha zeihmanh ah a rel lo. Khi tikah Sarai nih Abram cu a thawh i, “Hagar nih zeihmanh i a ka rel lo hi nangmah palh a si…….Cun Abram nih a leh i, “A tha ko, amah cu na sal a si i na kut tangah pei a um ko cu; na duhning paoh in a cungah tuah ko,” a ti. Cucaah Sarai nih cun a vun hrem ve i Hagar cu a tli (Gen 16:4b-6).
Hagar nih a bawinu zeiah a rel lo timi hi a biafang in Bible let tu hnanih an hmanning aa dang cio.
-King James Version nih cun- I was despised in her eyes
- New International Version nih -She despise me
-New Revised Standard Version nih- she looked on me with contempt
-New American Bible- She has been looking on me with disdain.
Bailey nih hi catial ning vial te nih hin carel tu pawl kha Hagar cungah huatnak a ngeih ter hna a ti.[12] Phundang in kan langh ter ah cun catial tu nih Sarai tanh in ca an tial ti hi fiang ten a lang. Hagar nih a tuah taktak mi zong sikhawh a si bantuk in catial tu nih an chimter mi a si lo ti zong ti khawh a si thiamthiam lo. Hagar lei kam in kan zoh a si ahcun a mawh lonak tampi a um ve. Zeicatiah a bawinu Sarai sining nih a tlinh lomi a tlinh. Cun anchan lio ah an nupi le fa an ngeih lo tikah salnu pek phung a rak si i cu salnu nih a hrinmi fa cu salnu fa ti siloin a bawinu fa ah telh chih an rak sit awn. Rachael le Leah tuanbia kan zoh zong ah fiangten kan hmuh khawh. (Gen 29:31-30:24) .Israel miphun hleihnih kan ti lengmang mi hi an sal le nih an hrinpiak mi fa hna telh chih in an si. A sinain Hagar tuanbia le Rachel le Leah salnu hna an tuanbia aa lawh lonak cu Hagar nih nau a pawi nak ding tiang cu a bawinu nih khua cu a khan ko nain ka fa tiah a cohlang lo. Abraham fa tizong ah an pa zong nih a cohlang lo i Bawipa Vancung mi hmanh nih salnu, Hagar fa a ti. Mi phundang a si ruang zong ah a si ko lai nain a bawi le hi tuanvo lak aa tim lo mi an si ti cu fiang ten a lang ko. Asinain Hagar nih a sining chia tuk ko hmanh seh law a fa nunnak ding caah ai zuam. Ramcar chungah a fa nunhim nak ding caah harsat nak a tuar. Fa a ngei mi nu nih a tuahding mi tuanvo tha ten a laa kho tu nu tha a si. Gen 21:21chungah kan hmuhbang in a fa pa caah a mahphun hawi nupi tiang a thit piak rih. Mi men lo ngaingai a si.
Hagar a bawinu inn in a tlik nak kong he pehtlai in Niditch nih, “ Hagar cu fa a pawi hnu in a bawinu hi a mitah amah tluk lo nauta deuh in a hmuh” cu nih cun Sarai a thin a hun ter caah a thawl nak hi a si a ti.[13] Trible nih a chimning ah cun Sarai nih a hrem timi biafang (afflicts) timi biafang hi taksa, thinlung, ruahnak tiangnih tuarin mi fahnak a siloah harnak a sawh duhmi a si a ti. Bible biafang ah Israel miphun hna Izipt ram sal an tan lio ah Izipt miphun pawl nih an hrem mi hna hremnakbiafang caah an hmanlmi he aa khat mi a si a ti (Exo 15:13; Exo 1:12).[14]
Tilri ah an zohmi Hagar nih amah le mah zei tikhmanh ah thilri in aa hmu bal lo. Minung pakhat in aa ruat. Cu pin ah nusal si aa zuam. Harnak chung in a dawtmi a fapa cu a zam pi. Weems nih Hagar cu a zaam ngammi nu a si caah a lomh ngai nain Pathian vancung mi nih kirthan ti ruangah a kirthanmi hi amah le a mah a bawinu inn in a chuah cang ko hnu zong ah sal ah aa ruat peng rih caah a si a ti. A kri than mi ruangah Hagar tuanbia hi aa dawh lo a ti.[15] A sinain German Biblical scholar Scholtz nih cun Hagar a kir thannak nih a langhter mi a ti ve mi hi ka uarngai mi a si. Cucu,” Hagar nih cun ramcar chung ah rawllo in thih hnakin nunpeh nak caah harsat le sal sinak tuar tu aa thim deuh a ti.”[16] Laimi kan sining a langh ter khun tiah ka ruah. Kan duh lo mi a si ko bu ah kan nunnak peh nak ding caah mi ram dang ah sal sinak man fak pin kan cawk hna i kan sifah nak nih sal ah a kan tan ter dih. Hlanlio ah cun sal hi a cawk in an rak cawk hna nain nihin kan chan ah cun salsinak a cawk in kan cawk cang. Cucu zeidang ruangah si lo in Hagar bantuk in kannun nak peh nak ca ding ah a si ko.
Laimi hna zong kan sifah ruangah sal rian kan tuan ko a si nain kan thinlung ah sal lungput ngei hlah u sih. Minih zei ti an kan ruah zongah kanmah le kanmah minung ah ai ruat peng ding kan si. Cun a hmanmi ah cun a dohngam, a chimngam tu kan si zong a herh ngai ko.
3. Pathian nih Hagar caah Zeidah a tuah?
Kan Bible cacu el awk um lo in pa nih rak hruaimi chan le sining ah pa hna ruahnak in le an kut in a chuak mi a si ti cu kan theih cio dih mi a si. Can tampi ah khatlei kam lawng zoh tuk sualnak ah khatlei kam in tlamtlin lonak tete a um tawn theu. Abraham cu a zumhnak ah kan pa tiah pommi a si. Cun thimmi miphun hna hringsor tu pa zong a si. A sinain Bible catial tu hna nih Hagar tuanbia kong he pehtlai in Abraham hi a chiatnak an chim bal lo. Pathian thimmi a si caah a tuahmi poh hi a tha ah ruah piak deuh a si. Kensky nih, “Israel miphun hna an phung ah salnu fa a si zong ah nu tak fa an si zong ah upa deuh mi poh cu a pa ro lethnih co phung a si,” a ti.[17] A hman a ngaingai ti ah cun Ishmael hi rocotu a si awk a si. A sinain a pa, Abraham nih ro a pek ti kan hmu lo. An phung a si ko mi kha an mah lila nih an buar ti hi a lang ngai. Cun Abraham hi amah nunnak humhak duh ruangah a nupi hmanh kha kan nu ti ngam loin Izipt siangpahrang inn ah a phakter tu a si (Gen 12:12ff). Cupin ah Hagar kong he pehtlai in annu nih tuah a timi poh a tuah than hoi. Pa nih inn chung khurkhar rak hruaimi nunphung chung ah a ummi an si ko nain annu tu nih nawl a ngeih. Hagar cu ihpi ding in a fial i a ih pi, cun Sarah nih fa a hun ngeih ve tik ah ka fa ro a chuh suallai thawl than hna a ti than i a fa le a nu pi a si ve ko mi cu a thawl than hna(Gen 21:14). Fa le cung hmanhah dawt nak a ngei kho lo mi a si. Cutluk dirhmun a si ko nain pa catial tu hna nih Abraham cu Pathian a tihmi a sinak le Pathian thluachuah a hmumi a sinak lawng te langhter le tial a si.
Khatlei kamah biahal nak a um kho ve mi cu ziah Pathian hi a dingmi Pathian a si tung ah cun salnu Hagar cung ah teh dinnak in rian a tuan ve hnga lo ti hi a si. Hagar cu va a ngei bal ti a um lo caah nungak si dawh a si ko, ziah Pathian nih hin tlaihhrem a tuar ter? Ziah a min hmanh in kawh a ton lo? Ramcar lakah harsat nak a pee tuhna a bawi le innchung in a zam lio ah zeiruang ahdah a luat deuh mi hmun tuah hruai lo in a hremtu a bawi le sinah a kir ter than hnga? Hagar tiah a min in kawh lo in zei caah dah Sarah salnu tiah Bawipa Vancung minih a kawh ve (Gen 16:8)?
A cunglei ah kan langh ter cang bantuk in Pathian nih a ti tiah a kan chimtu hna hi pa catial tu le pa editor an si ko. Pathian hi mirum lawng a bawm mi, mi vantha mi hna sin lawngah a tang mi Pathian a si lai cu ka zum lo. Rosemary Radford Ruether nih a tining ah cun, “A lianngan tukmi Pathian kha a hme tukmi muisam, minung thluak le sining chung i khumh cu Pathian volhpamh a si,” a ti.[18] A hman! Sertu Pathian cu a lianngan tuk mi a si caah a sining ngaingai hi a sermi minung hna nih kan theikho thlu lai lo. Kan theihkhawh dih mi Pathian hei sisehlaw biakawk tlak zong a si fawn hnga lo. Thoknak zong a ngei lo mi le donghnak zong a ngei lo ding mi Pathian sining dihlak cu serchom mi le a hme tukmi minung thluak nih a tuak tan kho dih lo. Pathian nih a ti tiah a kan chim tu pa catial tu hnanih an hmuhning Pathian a si ca tuah a si tiah ka zumh. Pa catial tu nih an tialmi Pathian cu Hagar harnak a ton cuahmah ko lio zong ah dai ten a um i a zoh sawh ko mi Pathian muisam a si. Hagar nih ka harnak a ka hmutu Pathian a si tiah Beer-la-hai-roi (Gen 16:14) min a pek . Hagar hi Biakam hlun chungah a hmasabik Pathian min peetu a si. Hi ruangah hin Trible[19] nih cun Hagar hi theologian a si a ti phah.
Kan harnak chung ah Pathian ai tel ko. Ahme tuk mi minung thluaknih kan theih khawh rih lo bia tu a si lai. Pathian hi a um sawsawh mi Pathian a si hrimhrim lo. Kan mitthli a kan hnawttu le kan sinak a kan hrawmpi tu a si ko.
Biadonghnak
Hagar harnak tuanbia nih nihin laimi hna zong thil pathum a kan cawn piak tiah ka hmuh. Hagar bantuk in nunnak peh nak caah harsat nak phun kip tang ah laimi kan vahnak hi a si. Kan duh lo tukmi zong kan tong hna i kan tih tuk mi zong kan pah thluahmah cang hna. Hi lio canah kan philhlo awk a si micu kan sining ruangah nunnak pehnak caah chikhat harnak kan tuar taa mi a si ti lungput hi a si. Miramdang ah midang nih zeitin an kan hmuh poh zong ah minih an kan hmuhning kan si thlu bal lo. Cu hnak cun kanmah nih zei tindah kan i rauh ti hi a bia pi bik mi a si. Cu lungput kan thlau lo poh ah cun kan lai mi kan dam ko lai tiah ka ruah. Kan umnak hmun cio ah kan tuanmi cu salrian zong a si tak men ko lai nain kan lungput ah sal kan si lo ding a biapi tuk. Pathian nih a kandawt mi kan si ve. A kan thimmi miphun zong kan si ve. Kan vahvaih nak hi kan tlaunak ah si hram hlah seh. Vawlei caah meiceu le cite kan si a langh khunnak tu si ko seh. Kan harnak le a tu kan tonmi hi Pathian he a kan hlatter tu si hram hlah seh. Dawtmi hna he kan i thenlio ah dawtnak mitthli a rak luan bantuk in nikhatkhat cu kan ram ah unau rual, chungkhar rual i tong hna in lomhnak mitthli a luancan a phan than ve ko lai. Pathian nih a kan um pi ko.
-King James Version nih cun- I was despised in her eyes
- New International Version nih -She despise me
-New Revised Standard Version nih- she looked on me with contempt
-New American Bible- She has been looking on me with disdain.
Bailey nih hi catial ning vial te nih hin carel tu pawl kha Hagar cungah huatnak a ngeih ter hna a ti.[12] Phundang in kan langh ter ah cun catial tu nih Sarai tanh in ca an tial ti hi fiang ten a lang. Hagar nih a tuah taktak mi zong sikhawh a si bantuk in catial tu nih an chimter mi a si lo ti zong ti khawh a si thiamthiam lo. Hagar lei kam in kan zoh a si ahcun a mawh lonak tampi a um ve. Zeicatiah a bawinu Sarai sining nih a tlinh lomi a tlinh. Cun anchan lio ah an nupi le fa an ngeih lo tikah salnu pek phung a rak si i cu salnu nih a hrinmi fa cu salnu fa ti siloin a bawinu fa ah telh chih an rak sit awn. Rachael le Leah tuanbia kan zoh zong ah fiangten kan hmuh khawh. (Gen 29:31-30:24) .Israel miphun hleihnih kan ti lengmang mi hi an sal le nih an hrinpiak mi fa hna telh chih in an si. A sinain Hagar tuanbia le Rachel le Leah salnu hna an tuanbia aa lawh lonak cu Hagar nih nau a pawi nak ding tiang cu a bawinu nih khua cu a khan ko nain ka fa tiah a cohlang lo. Abraham fa tizong ah an pa zong nih a cohlang lo i Bawipa Vancung mi hmanh nih salnu, Hagar fa a ti. Mi phundang a si ruang zong ah a si ko lai nain a bawi le hi tuanvo lak aa tim lo mi an si ti cu fiang ten a lang ko. Asinain Hagar nih a sining chia tuk ko hmanh seh law a fa nunnak ding caah ai zuam. Ramcar chungah a fa nunhim nak ding caah harsat nak a tuar. Fa a ngei mi nu nih a tuahding mi tuanvo tha ten a laa kho tu nu tha a si. Gen 21:21chungah kan hmuhbang in a fa pa caah a mahphun hawi nupi tiang a thit piak rih. Mi men lo ngaingai a si.
Hagar a bawinu inn in a tlik nak kong he pehtlai in Niditch nih, “ Hagar cu fa a pawi hnu in a bawinu hi a mitah amah tluk lo nauta deuh in a hmuh” cu nih cun Sarai a thin a hun ter caah a thawl nak hi a si a ti.[13] Trible nih a chimning ah cun Sarai nih a hrem timi biafang (afflicts) timi biafang hi taksa, thinlung, ruahnak tiangnih tuarin mi fahnak a siloah harnak a sawh duhmi a si a ti. Bible biafang ah Israel miphun hna Izipt ram sal an tan lio ah Izipt miphun pawl nih an hrem mi hna hremnakbiafang caah an hmanlmi he aa khat mi a si a ti (Exo 15:13; Exo 1:12).[14]
Tilri ah an zohmi Hagar nih amah le mah zei tikhmanh ah thilri in aa hmu bal lo. Minung pakhat in aa ruat. Cu pin ah nusal si aa zuam. Harnak chung in a dawtmi a fapa cu a zam pi. Weems nih Hagar cu a zaam ngammi nu a si caah a lomh ngai nain Pathian vancung mi nih kirthan ti ruangah a kirthanmi hi amah le a mah a bawinu inn in a chuah cang ko hnu zong ah sal ah aa ruat peng rih caah a si a ti. A kri than mi ruangah Hagar tuanbia hi aa dawh lo a ti.[15] A sinain German Biblical scholar Scholtz nih cun Hagar a kir thannak nih a langhter mi a ti ve mi hi ka uarngai mi a si. Cucu,” Hagar nih cun ramcar chung ah rawllo in thih hnakin nunpeh nak caah harsat le sal sinak tuar tu aa thim deuh a ti.”[16] Laimi kan sining a langh ter khun tiah ka ruah. Kan duh lo mi a si ko bu ah kan nunnak peh nak ding caah mi ram dang ah sal sinak man fak pin kan cawk hna i kan sifah nak nih sal ah a kan tan ter dih. Hlanlio ah cun sal hi a cawk in an rak cawk hna nain nihin kan chan ah cun salsinak a cawk in kan cawk cang. Cucu zeidang ruangah si lo in Hagar bantuk in kannun nak peh nak ca ding ah a si ko.
Laimi hna zong kan sifah ruangah sal rian kan tuan ko a si nain kan thinlung ah sal lungput ngei hlah u sih. Minih zei ti an kan ruah zongah kanmah le kanmah minung ah ai ruat peng ding kan si. Cun a hmanmi ah cun a dohngam, a chimngam tu kan si zong a herh ngai ko.
3. Pathian nih Hagar caah Zeidah a tuah?
Kan Bible cacu el awk um lo in pa nih rak hruaimi chan le sining ah pa hna ruahnak in le an kut in a chuak mi a si ti cu kan theih cio dih mi a si. Can tampi ah khatlei kam lawng zoh tuk sualnak ah khatlei kam in tlamtlin lonak tete a um tawn theu. Abraham cu a zumhnak ah kan pa tiah pommi a si. Cun thimmi miphun hna hringsor tu pa zong a si. A sinain Bible catial tu hna nih Hagar tuanbia kong he pehtlai in Abraham hi a chiatnak an chim bal lo. Pathian thimmi a si caah a tuahmi poh hi a tha ah ruah piak deuh a si. Kensky nih, “Israel miphun hna an phung ah salnu fa a si zong ah nu tak fa an si zong ah upa deuh mi poh cu a pa ro lethnih co phung a si,” a ti.[17] A hman a ngaingai ti ah cun Ishmael hi rocotu a si awk a si. A sinain a pa, Abraham nih ro a pek ti kan hmu lo. An phung a si ko mi kha an mah lila nih an buar ti hi a lang ngai. Cun Abraham hi amah nunnak humhak duh ruangah a nupi hmanh kha kan nu ti ngam loin Izipt siangpahrang inn ah a phakter tu a si (Gen 12:12ff). Cupin ah Hagar kong he pehtlai in annu nih tuah a timi poh a tuah than hoi. Pa nih inn chung khurkhar rak hruaimi nunphung chung ah a ummi an si ko nain annu tu nih nawl a ngeih. Hagar cu ihpi ding in a fial i a ih pi, cun Sarah nih fa a hun ngeih ve tik ah ka fa ro a chuh suallai thawl than hna a ti than i a fa le a nu pi a si ve ko mi cu a thawl than hna(Gen 21:14). Fa le cung hmanhah dawt nak a ngei kho lo mi a si. Cutluk dirhmun a si ko nain pa catial tu hna nih Abraham cu Pathian a tihmi a sinak le Pathian thluachuah a hmumi a sinak lawng te langhter le tial a si.
Khatlei kamah biahal nak a um kho ve mi cu ziah Pathian hi a dingmi Pathian a si tung ah cun salnu Hagar cung ah teh dinnak in rian a tuan ve hnga lo ti hi a si. Hagar cu va a ngei bal ti a um lo caah nungak si dawh a si ko, ziah Pathian nih hin tlaihhrem a tuar ter? Ziah a min hmanh in kawh a ton lo? Ramcar lakah harsat nak a pee tuhna a bawi le innchung in a zam lio ah zeiruang ahdah a luat deuh mi hmun tuah hruai lo in a hremtu a bawi le sinah a kir ter than hnga? Hagar tiah a min in kawh lo in zei caah dah Sarah salnu tiah Bawipa Vancung minih a kawh ve (Gen 16:8)?
A cunglei ah kan langh ter cang bantuk in Pathian nih a ti tiah a kan chimtu hna hi pa catial tu le pa editor an si ko. Pathian hi mirum lawng a bawm mi, mi vantha mi hna sin lawngah a tang mi Pathian a si lai cu ka zum lo. Rosemary Radford Ruether nih a tining ah cun, “A lianngan tukmi Pathian kha a hme tukmi muisam, minung thluak le sining chung i khumh cu Pathian volhpamh a si,” a ti.[18] A hman! Sertu Pathian cu a lianngan tuk mi a si caah a sining ngaingai hi a sermi minung hna nih kan theikho thlu lai lo. Kan theihkhawh dih mi Pathian hei sisehlaw biakawk tlak zong a si fawn hnga lo. Thoknak zong a ngei lo mi le donghnak zong a ngei lo ding mi Pathian sining dihlak cu serchom mi le a hme tukmi minung thluak nih a tuak tan kho dih lo. Pathian nih a ti tiah a kan chim tu pa catial tu hnanih an hmuhning Pathian a si ca tuah a si tiah ka zumh. Pa catial tu nih an tialmi Pathian cu Hagar harnak a ton cuahmah ko lio zong ah dai ten a um i a zoh sawh ko mi Pathian muisam a si. Hagar nih ka harnak a ka hmutu Pathian a si tiah Beer-la-hai-roi (Gen 16:14) min a pek . Hagar hi Biakam hlun chungah a hmasabik Pathian min peetu a si. Hi ruangah hin Trible[19] nih cun Hagar hi theologian a si a ti phah.
Kan harnak chung ah Pathian ai tel ko. Ahme tuk mi minung thluaknih kan theih khawh rih lo bia tu a si lai. Pathian hi a um sawsawh mi Pathian a si hrimhrim lo. Kan mitthli a kan hnawttu le kan sinak a kan hrawmpi tu a si ko.
Biadonghnak
Hagar harnak tuanbia nih nihin laimi hna zong thil pathum a kan cawn piak tiah ka hmuh. Hagar bantuk in nunnak peh nak caah harsat nak phun kip tang ah laimi kan vahnak hi a si. Kan duh lo tukmi zong kan tong hna i kan tih tuk mi zong kan pah thluahmah cang hna. Hi lio canah kan philhlo awk a si micu kan sining ruangah nunnak pehnak caah chikhat harnak kan tuar taa mi a si ti lungput hi a si. Miramdang ah midang nih zeitin an kan hmuh poh zong ah minih an kan hmuhning kan si thlu bal lo. Cu hnak cun kanmah nih zei tindah kan i rauh ti hi a bia pi bik mi a si. Cu lungput kan thlau lo poh ah cun kan lai mi kan dam ko lai tiah ka ruah. Kan umnak hmun cio ah kan tuanmi cu salrian zong a si tak men ko lai nain kan lungput ah sal kan si lo ding a biapi tuk. Pathian nih a kandawt mi kan si ve. A kan thimmi miphun zong kan si ve. Kan vahvaih nak hi kan tlaunak ah si hram hlah seh. Vawlei caah meiceu le cite kan si a langh khunnak tu si ko seh. Kan harnak le a tu kan tonmi hi Pathian he a kan hlatter tu si hram hlah seh. Dawtmi hna he kan i thenlio ah dawtnak mitthli a rak luan bantuk in nikhatkhat cu kan ram ah unau rual, chungkhar rual i tong hna in lomhnak mitthli a luancan a phan than ve ko lai. Pathian nih a kan um pi ko.
-------------
[1] CRC, Malaysia Thawngthanh, “Lai Forum,” Decem 23, 2007.
[2] Gemma Tulud Cruz, “The Habit of Surviving: A Look at Migrant Women’s Spirituality,” In God’s Image: Women and Spirituality, eds Anna Wansbrough, Virginia Fabella & others, vol.24, no.2, June, 2005, 13.
[3] Wikipedia The Free Encyclopedia, available from Whttp://en.wikipedia.org/wiki/Hagar-(Bible), accessed on November 20, 2007.
[4] Ibid,2.
[5] Terence E.Fretheim, “The Book of Genesis,” in The New Interpreter’s Bible, vol.I, ed, Lean Keck (Nashville: Abingdon Press, 1994), 454.
[6] Gillian Paterson, Still Flowing: Women, God and Church (Geneva: WCC Publications, 1999), 71.
[7] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 10-11.
[8]Susanne Scolts, Gender, Class, and Androcentric Compliance in the Rapes of Enslaved Women in the Hebrew Bible(1/2004){Article on line} Avaible from http://www.lection.unibe.ch/04%201/Scholz.Enslaved.htm, Internet accessed on December 10, 2007.
[9] Wilma Ann Bailey, “Black & Jewish Women Consider Hagar,” Encounter 63Winter 2002 {Journal on-line} Available from http://findarticles.com/p/articles/mi_qa4044/is_200201/ai_n9026537. Internet, accessed 10 November 2007.
[10]Gordon J.Wenham, Genesis 16-50, Word Biblical Commentary, vol.2, eds, John D.W.Watts, David A Hubard & Glenn W. Baker (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 1994), 6.
[11] Bailey, 37.
[12] Ibid, 37.
[13] Tikva Frymer Kensky, “Patriarchal Family Relationships and Near Eastern Law” Biblical Archaeologist 44.4 (Fall 1981), (article on-line), Available from http://links.jstor.org/sici=0006-0895 (198123), Internet, accessed on 20 November 2007
[14] Trible, 13.
[15] Bailey, 40-41.
[16] Scholtz, 6.
[17] Kensky, 3.
[18]Rosemary Radford Ruether, Sexism and God Talk: Towards a feminist Theology (London: SCM Press, 1983),23.
[19] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 14.
[1] CRC, Malaysia Thawngthanh, “Lai Forum,” Decem 23, 2007.
[2] Gemma Tulud Cruz, “The Habit of Surviving: A Look at Migrant Women’s Spirituality,” In God’s Image: Women and Spirituality, eds Anna Wansbrough, Virginia Fabella & others, vol.24, no.2, June, 2005, 13.
[3] Wikipedia The Free Encyclopedia, available from Whttp://en.wikipedia.org/wiki/Hagar-(Bible), accessed on November 20, 2007.
[4] Ibid,2.
[5] Terence E.Fretheim, “The Book of Genesis,” in The New Interpreter’s Bible, vol.I, ed, Lean Keck (Nashville: Abingdon Press, 1994), 454.
[6] Gillian Paterson, Still Flowing: Women, God and Church (Geneva: WCC Publications, 1999), 71.
[7] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 10-11.
[8]Susanne Scolts, Gender, Class, and Androcentric Compliance in the Rapes of Enslaved Women in the Hebrew Bible(1/2004){Article on line} Avaible from http://www.lection.unibe.ch/04%201/Scholz.Enslaved.htm, Internet accessed on December 10, 2007.
[9] Wilma Ann Bailey, “Black & Jewish Women Consider Hagar,” Encounter 63Winter 2002 {Journal on-line} Available from http://findarticles.com/p/articles/mi_qa4044/is_200201/ai_n9026537. Internet, accessed 10 November 2007.
[10]Gordon J.Wenham, Genesis 16-50, Word Biblical Commentary, vol.2, eds, John D.W.Watts, David A Hubard & Glenn W. Baker (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 1994), 6.
[11] Bailey, 37.
[12] Ibid, 37.
[13] Tikva Frymer Kensky, “Patriarchal Family Relationships and Near Eastern Law” Biblical Archaeologist 44.4 (Fall 1981), (article on-line), Available from http://links.jstor.org/sici=0006-0895 (198123), Internet, accessed on 20 November 2007
[14] Trible, 13.
[15] Bailey, 40-41.
[16] Scholtz, 6.
[17] Kensky, 3.
[18]Rosemary Radford Ruether, Sexism and God Talk: Towards a feminist Theology (London: SCM Press, 1983),23.
[19] Phyllis Trible, Text of Terror: Literary Feminist Readings of Biblical Narratives (Philadelphia: Fortress Press, 1984), 14.
No comments:
Post a Comment