Saturday, November 21, 2009

UN A Thi Maw, A Nung? (A peh)

Chim duh mi fiang deuh seh tiah, Kawlram kong hi tahchunnak in kan chim lai. Kawlram cu 1962 in tuchun tiang ralkap uknak tangah a um. A ngaingai tiah kan um duh caah asi lo. Kan duh lo buin kan um. Hawi ram bantukin democracy kan duh ve ko. Cucaah, kan ram uknak thlen kan duh? Asinain, UN bochan awk kan tha ti lo. China cu a zual. India tiah, zei hlei hlah. US tiah, Security Council ah China le Russia nih an veto hoi lai. Iraq bantukin kan ram ah zinan (oil) a um fawn lo. Ruahchannak zeidah kan ngeih ti? Um ti bak hlah! Kanmah caah kanmah lawng bochan awk kan ngei. Kan ram le miphun tuanbia thar kan tial lai. Kan ram uknak kan thlen lai. Tikah, khrihfa zumtu hna nih political issues hi kan hrial lai maw? Kan i tel ve lai dah? Biaknak le uknak hi komh awk a si maw?

South Korea, Hong Kong, Taiwan, Philippines le Sri Lanka ram i zumtu hna nih miphun le ram tuanbia tialnak ah biatak tein an i telvenak kha kan zoh hmanh lai. United States le Soviet Union ruangah Korea cu World War II hnu tlawmpal ah South Korea le North Korea tiah an i then. Cun 1950-53 tiang Korean War a chuak than i thong tampi nunnak a liam. A ngaingai tiah, South le North Korea um Korea pawl khi unau chuakkhat te an si. US le USSR ruangah aa then mi an si. 1988 ah National Council of Churches nih North le South Reunification ding hi kan mission lakah a biapi bik a si an ti. Cuticun i fonhthannak caah zumtu hna nih a lam kip in an i zuam. Roman Catholic a si mi President Kim D. Jung i Sunshine Policy nih North Korea mipi thinlung ah rian a tuan ning hna kha a mak. Korea ram daihnak caah Korea zumtu hna nih political issues a si mi National Reunification kha an rak tanh bak. Cu bantuk thiamthiam in, 1997 ah Britain nih Hong Kong kha China Beijing a pek than. Cutikah, Hong Kong um mipi nih Beijing Communist uknak phung, Hong Kong ah hman an duh lo. Hong Kong democracy kha peh zulh an duh. Cucaah, Hong Kong um khrihfa zumtu hna nih Hong Kong ah Democracy Uknak zungzal in hmunhter awk ah Britain le China Beijing sinin an rak hal. Anti-China a si lo, Pro-democracy a si an ti.

Taiwan hi China Mainland tengnge i pakhat a si tiah Beijing nih a ti, nain Taipei nih Taiwan cu China a si bal lo, cu ve bantukin China cu Taiwan a si bal ve fawn lo tiah a ti ve. Taiwan hi UN General Assembly ah thuhnak rak pek asi, nain 1971 hnuah China Communist kha UN nih a cohlan caah China Nationalist pawl cu UN in thawl an si. Cutikah, Washington nih Taipei in Beijing ah Embassy a thial. Taiwan nih UN chungtel sinak hmuh than aa zuam. Nain, UN chungtel sinak a hmuh sual lai ti kha Beijing nih a phang ngaingai. Taiwan nih Full Independence kha vawlei thanh a timh. A thanh ahcun ka thuat colh lai tiah Beijing nih a ti. Taiwan political issues kongkau ah Khrihfa zumtu hna an thu sawh lo. Abik in Presbyterian Church nih official statements an chuah. China Mainland he kan i pehtaihnak a um lo, cucaah kan i fonh kho lo. Taiwan cu Beijing he zei taktak hmanh aa pehtlai lo. Taiwan cu Taiwan um mipi caah a si lai, zeicatiah a luatmi ram a si tiah Presbyterian Church in Taiwan nih 1977 August 16 ah declaration an tuah. Cu kum thiam thiam ah, National Independence kan thanh piak ko u tiah Taiwan Government kha PCT nih a nawl. Taiwan naingaiyee tuanbia zoh tikah, miphun le ram luatnak caah Khrihfa zumtu nih hmai ah an kal, mipi an hruai hna.

Philippines hi Asia ahcun Khrihfa an tam biknak ram si i, ram pumpi milurel in 80 % nak tam cu Khrihfa an si. Abikin, Roman Catholic an tam. Marcos chan ah cozah palknak biatak tein a dohtu hna cu Khrihfa hruaitu pawl an si. Marcos chan a dih 1986 February hnu New Constitution an tuah lioah, Khrihfa hruaitu tampi an i tel. Cupinah, Aquino Government le Armed Communist Rebels kar remnak ser kha Khrihfa hruaitu pawl nih an i zuam, nain a phichuak a um tuk lo. Roman Catholic le Protestant he tanh tiin, human rights, social justice, le freedom caah rian an tuan. A tawinak in chim ahcun, ram le miphun caah tiah Philippines Khrihfa hruaitu hna cu naingaiyee ah biatak tein an i pumpek. Kan chimmi a tam cang caah Sri Lanka Khrihfa hruaitu hna nih naingaiyee ah an i telnak cu kan chim ti lai lo.

Asia huap in chim ahcun, Asia Khrihfa zumtu hna nih naingaiyee he pehtlai in an dirhmun cu Christian Conference of Asia tuanbia ah fiangtein kan hmuh. Christian Conference of Asia nih an headquarter kha Singapore ah an rak chiah, nain Singapore cozah nih an ram in CCA kha 1987 ah an thawl. Naingaiyee ah nan i tel. Nan fund kha naingaiyee he senghtlaihnak a ngeimi thil hna caah nan hman. Cucaah, kan ram ah umnak nawl kan in pe ti hna lo tiah Singapore cozah nih an ti hna. Asia ah social justice, democracy, freedom, le full human rights ser hi kan mission rian ngan bik lakah pakhat a si ve tiah CCA nih a ruah. Kannih cu political organization kan si lo, religious organization kan si i vawlei ah daihnak, remnak, zalonnak, le dinnak a um naklai rian kan tuan. Cu rian ah economic le political thil aa tel tiah CCA nih a zumh. CCA nih cu zumhnak le dirhmun cu nihin tiang aa nunpi.

Vawlei tuanbia ah roling bakin rian a rak tuan mi Khrihfa hruaitu, tuanbia nih a philh khawh lo mi, tampi lakah Germany in Dietrich Bonhoeffer le Martin Neil Moller, El Salvador in Oscar Romero, United States in Martin Luther King, Jr, South Africa in Desmond Tutu, le East Timor in Bishop Belo hna hi mizapi duhdim nunnak, mizapi luatnak, daihnak, ram le miphun hunchonak caah naingaiyee ah an lut, a tha lomi uknak kha an doh, biatak an tanh, cun mizapi caah thih ngamh in ramrian an tuan hna i, a cheu cu an nunnak an pek taktak. Ka upat tuk hna. Khrih vailam kha biakinn ah siloin vawileicung ah an put. A ngaingai tiah, Khrih hrimhrim kha vailamtah cu Jerusalem biakinn chungah aa put tung lo, vawleicung ah pei a put ve kha ka ti. Confessing Church hruaitu Martin Neil Moller nih hiti hin bia a rak chim bal:

Jews pawl thong tampi an tlaih, an hrem, cun mei in an khangh hna lio ah khan zei hmanh ka rak chimrel piak hna lo, zeicahtiah kei cu Jew ka si lo. Cun, Slav pawl kha Hitler nih thong tampi a tlaih hna, a hrem hna i a thah hna nain zeihmanh ka rak au piak hna lo, zeicatiah kei cu Slav ka si lo. Social Democrat pawl tam lakte Nazi ralkap nih an hrem, thong an thlak hna, cun an thah hna nain, zei taktak hmanh au piak lo in, ka rak dai ziar ko, zeicah tiah Social Democrat ka si lo. Sinain, keimah caan a phan, Hitler nih keimah a van ka tlaih ve tikah, au piaktu ka ngei ti lo.

Biakilhnak: UN hi a nung ko. A rak thi lo. A nung rih fawn lai. Vawlei tuanbia ah a pipa rih ko lai. Miphun vialte a kan kilveng tu, a kan thihruai tu a si rih lai. Kan hrampi a si zungzal ko lai. Nain, kan duhmi paoh a rak kan tuah piak kho lo, a kan tuah piak kho lo, a kan tuah piak kho lai lo ti cu a fiang. Cucaah, UN sinah a herh leng in ruahchannak kan ngeih awk a si lo. Zeicahtiah ruahchannak tamtuk chiah i a si kho tung lo ahcun, kan hnabei a dong tuk lai. Tahchunnak ah, Kawlram caah ruahchannak tampi a um lem lo. UN nih zei pipa a kan tuahpiak kho lai ka zum lo. Kanmah kan cawl hmasa a herh. Mizapi kan thut ko ahcun, kan ram uknak cu UN le Pathian nih an kan thlen piak lai lo cu a fiang. Mizapi kan cawl tikah Khrihfa zumtu hna hi kan biapi taktak, biatak tein kan i pumpek a herh. Ram le miphun kan dawt ahcun kan thut sawh awk a si lo. Cun, Martin Neil Moller kan si lo a biapi lai. Cu hnu ah, UN hi Kawlram caah a thawng te lai. Kan ram aa thleng te lai.

Salai Pum Za Mang
Princeton, NJ

No comments: