Biahalnak -1: Kan bible sining kan zoh ah kan vulei hi kum thawngruk a chan a sau cang a ti mi an um. Cun Sceintist le a cheukhat zum tu thiam nih kan vuilei hi million in kum a kal cang tiah a zum mi thiam an um. Ka fiang ve lo. Bible lei in a zoh mi nih Adam le Evi khan an thok i a tu hi kum thawng ruk a rau cang an ti. Cun million in kum a rau cang a ti mi hna nih Dynusor le a dang thinghnah in lungtiang a cang mi (kawlnih an ti mi cu Yohcun) khin an zoh i an chim. Ka lung a fiang ve lo i, kan vu lei hi kum zeizat dah a rauh cang hnga?
Bialehnak: Na biahalnak hi historical question asi i vulei thawhkehnak tuanbia (the history of the beginning of creation) hi cu ruah domh in an chim cio mi asi. Ahohmanh nih Pathian nih zeitikcan in dah vulei hi zeitik kum in dah serhram a thawk timi hi a hmantein a chim kho mi vulei cung ah an um lai lo dah. Job nih a rak chim bantuk in Pathian sermi thil kong hngalh khawh dih ding ahcun amah Pathian nuncan tlukin nun ve a hau tiah a rak ti bantuk in Pathian nih zeitik kum set in dah ser hram a thawk timi kum le ni le thla cu amah Pathian long nih a hngalhmi asi. Genesis cauk a tialtu tiah ruahmi Moses zong nihhin Pathian nih nikhat ni ah cucu aser, ni hnih ni ah cucu a ser, nithum ni ah cucu a ser a ti mi kha Pathian nih a ser lio te ah Moses nih a hmuh caah asi lo, a zumhnak in a tialmi asi ve ko. Cu caah vulei hi kum zeizat dah a rauh cang hnga timi a phi cu Bible tuanbia hlatthlai tu nih an tuak khawhmi kum zat nak in a sau deuh kho i a tawi zong a tawi deuh kho titu in kan ruah ah a tha bik. Zeicahtiah an ruahnak in an chim cio mi cu aa khat cio lo caah a hmanmi a phi ngaingai hngalh khawh asi lo. Cheu khat nih BC 3000 in BC 6000 kar asi lai an ti i thenkhat nih BC 2000 le BC 4000 kar asi lai anti.
Biahalnak -2: Lai Muko bia lehnak ah na tial cang ko lai na in ka theih ve lo ca ah hal kan duh ve mi a si. Hi hi kan hngak chiat lio in bia halnak ah kan ngeih peng mi a si i ka hnakkar ah a tu tiang a benh peng. Cu cu Gen. 4:11 ah Pathian nih Kain cu a thawl i, a hme 14 ah cun Kain nih kei cu mi vak vai ka si cang lai i, a ka hmu mi poah nih a kan thah lai a ti tik ah, ser hmasa bik an si tiah bible nih a kan cawn piak fawn i, mi a ti mi hna hi a ho dah a chim hnawh chan hna? An hmah hlan ah ser mi, mi nung an um cang maw?
Bialehnak: Genesis cauk tialtu nih aa cherhchanmi tuanbia asiloah a hmanmi tuanbi (sources) hi pali ansi tiah Bible thiam hna nih an kan chimh. Cu kong cu a dikthlir in B.Th course ahhin “How came the Bible?” timi le “Old Testament theology” te hna ah cawnmi ansi. Cu bantuk in Bible tialtu nih an tial tikah an lak chinmi tuanbia tete kha tampi a um. Bible cauk chungah a hung langmi cu kha bantuk tuanbia tete kha an komh an komh i mi nih an rel tikah relnuam siseh, i sengtlai dih seh ti ruahnak he tuanbia dangdang asi mi kha fonh tonh an tialmi cauk asi. Tahchunhnak ah, Genesis 1:27 ahcun Pathian nih mipa le minu kha a ser hna tiah a um i mipa kha a hngilhter hnu ah a hnarruh kha a lak i minu kha a ser timi bia a um hrimhrim lo. A ruang cu hi Gen. 1:27 hi source dangin lakmi bia asi caah asi. Genesis 2: 7 ahcun mipa a sernak kong long a um i minu a ser lo nain Gen. 2:21-22 ahcun Mipa hnarruh chungin minu a ser ti kha kan hmuh. Minu a hnarchung ah nunnak petu thaw kha Pathian nih a chuah hnawhnak kan hmu lo. Hi bantuk in sermi thil tuanbia hi an um dihnak a ruang cu source phun thum phun li lak in komh hnu ah tialmi asi caah asi. Cu caah Bible rak cawn ve lo ahcun zapi nih theih khawh awk a har ngaingai mi asi. Cu bantuk in Kain le Abel kong zong hi asi ve. Anmah unau kong zong ahhin aa pehtonh kho lo mi thil tampi an um. Anmah unau tuanbia le thuanthu nih an chimmi lak ah pakhat cu Eve nihhin fa a hrin tikah faphiar lengmang a hrin hna i nu le pa lengmang ansi. Kain nih khan chiatserhnak a ton hnu ah nichuahlei a kal tikah a farnu pakhat kha aa kalpi i cucu a nupi ah aa cang tiah chimmi tuanbia tete a um. Cu zong cu a hman hrimhrim lai tiah ahohmanh nih chim khawhmi asi lo. Cun Adam timi hi minung miphun hmanthlak pakhat ca ah hmanmi asi tiah a chimmi zong an um. Chim duhmi cu Adam kong tial asi lio ah minung miphun cu tampi an rak um diam cang, a tialtu pa Moses zong cu Exodus chan, Israel mi Izypt ram sal an can lio ah a chuakmi asi ko. Kum tampi a rau cangmi kha ruah damh in a tial vemi asi. Genesis cauk tialtu tinhmi cu carel tu hna nih minung timi hi van in a rak tlami kan si lo, lung le thing karlak a chuakmi zong kan si lo, Pathian sermi hrimhrim kansi ti kha a chim duhmi asi. Zeitin indah ser kan si timi hi a ngaingai ahcun minung nih hngalh kan herhmi asi lem lo, Pathian zong nih a kan hngalhter duh lem lo. Um nih um sertu kha zeitindah na ka ser ka chim dih tuah, theih dih ka duh hei ti seh law um sertu caah nichuak bia asi hnga. Paul zong nih “Tlak um nih a sertu cu zeicahdah hi bantuk in na rak ka ser tiah a hal lo” (Rom 9;20-21) tiah a ti ve. Cu caah a herhmi cu kannih cu Sertu Pathian nih a kan sermi minung kansi, hi pin ah kan tuah khawhmi le kan theih khawhmi zeihmanh a um lo timi tu hi kan ruah awk asi.
Biahalnak -3: Gen. 6: 2, i, minung fanu hna cu pathian fapa hna nih an duh hna i an thit hna a ti mi hi zeidah a chim hnawh chan mi a si? minung fa nu le pathian fapa hna cu i umh khawh maw a si? pathian fapa hi zeidah a chim hnawh chan mi a si? a hme 4 ah minganpipi an hrin hna a ti mi hi tah zei dah a chim hnawh chan mi a si hnga? pathian fapa le minung fanu nih hrinnak tak tak cun maw an chuah hnga? An ngan ning hi thing kung tia khi maw a chim hnawh chan mi a si hnga?
Bialehnak: Hi Gen. 6:2 bia zong hi tuanbia dangdang in lakchin mi bia ansi. Hlanlio Judah miphun hna nih an zumhnak ah Noah chan buakchukcho hlan deuh chan hi chanthalo pakhat, minung sualnak a karh can a raksi ve tiah an zumh. Zeitluk tiang in dah sualnak a karh ti ahcun vulei cung a ummi nu hna nih vancungmi tlangval hna kha an lem hna, an vat hna, thenkhat cu hramhram in an tlaih hna. Pathian fale hna timi hi vancung mi hna kha chimduhmi an si rua tiah ruah asi. Hi bantuk in Pathian fale le vulei cung minung, nu ngak hna i thitumnak timi hi ruah awkah a har ngaimi thil asi ko nain hlan lio an tuanbia chung an rak zumh ve mi kha an tialmi asi. Kanmah chan minung nih an zumh pek zumh lo pek, Judah mi hna tuanbia pakhat asi caah Bible ah hi kong an tialnak asi. Mi nganpipi an hrin hna timi zong hi vulei minung hna nakin zoh a co, rumra an ngei tinak asi ko. Hlan lio minung hna cu an rak ngan rengreng, cu long silo, an khan zong a rak sang ngaingai i an chan zong a sau ti kan hmuh. Adam cu kum 800 a nung i Noah cu kum 350 a nung tiah Bible ah kan rel. Cu cancan nun khawh ding ahcun an pumrua zong a tha lai, an khan zong a sang lai, an ngan zong a dam lai tinak asi ko.
Theihter nak- A cunglei Bible lehnak hi Rev.Dr.S.Ngun Ling nih Emmaus Baibal Biahalnak le Bialehnak ah a lehmi hna kan hun tar mi a si.
No comments:
Post a Comment