Genesis 1 Catialtu

Genesis cauk hi aho paoh nih biapi ah chiahmi le rel ngaimi cauk pakhat a si. Hi cauk hi zeitik ah tial a si ti le aho nih dah a tial ti hi nihinni tiangah fiangin hngalh khawh a si lo. A hlanah cun, Phungbia Cauk - Genesis, Exodus, Leviticus, Number, le Deuteronomy- hi Moses nih a tial tiah rak zumh a si. Asinain, nihin ah cun kha ruahnak le hmuhning kha a hmaan lo tiah ti a si cang. Cu kongah, Baibalca lei ah a thiammi hna nih, zeitin dah Moses nih a thihnak kong (Deut 34) cu a tial khawh an ti. Phungbia Cauk hna hi mi pakhat nih caan khat te ah a tialmi an si lo. Mi tampi nih kum tampi chung hmun dang le kaa dang cio in an tialmi tu a si deuh lai an ti. Cu an tialmi cu a hnu ah khawmh le fonh a hung si i nihin kan hmuhmi cauk panga hi an si, an ti.

Baibalca lei thiam sang tampi nih Phungbia Cauk hi catialtu pali kut in a rak chuakmi a si lai tiah an ruah. Cu catialtu pali hna cu min an sak hna: pakhatnak pa kha "J" catialtu (Yahwist Source or Writer(s)) an ti; a pahnih nak pa cu "E" catialtu (Elohist Source or Writer(s)) an ti; a pathumnak pa cu "D" catialtu (Deuteronomy) an ti; i a donghnak pa cu "P" catialtu (Priestly Source or Writer(s)) tiah an ti. Hi ruahnak a chuahnak cu Moses tialmi a si kho lo tinak le Phungbia Cauk chungah kong khat a si ko nain aa nolhmi, Pathian min aa dangmi, Pathian kong hmuhning aa dangmi le catialning aa dangmi tete an um caah a si. Hi pali hi zeitin dah an then hna hnga? Gordon J. Wenham [Genesis 1-15 (Waco, Texas: Word Books, Publisher, 1987), xxvi] nih cun, a tlaangpi in, thil panga cungah zoh in then an si a ti:

1. Pathian kha min dangdang in an kawh (J nih "Yahweh" [Bawipa] tiah a auh; E le P nih "Elohim" [Pathian] tiah an kawh);
2. Konglam pakhat aa thuatmi (tahchunhnak ah, sernak tuanbia pahnih a um [Gen 1 (P) le Gen 2 (J) tialmi]; nolhmi [Buanchukcho kong (Gen 6-9) ah aa nolhmi tete an um.]; an pupa hna kong ah thil pakhat voihnih ummi [Gen 12:10-20 le Gen 20 hi rel ti hna hmanh]);
3. Hmanmi biafang aa dang (biakamnak sernak kong ah J nih "Tan" [J "cuts" covenants] a hman. Nain, P nih cun " Ser" siloah "Dirh" [P "establishes" covenants] a hman);
4. Anning (style) aa dang (J le E nih cun an tialmi kong kha fiang tein an tial. P tu nih cun a tialmi kha a nolh lengmang. Cupinah chuahkehnak [genealogy] kong tial a huam ngai);
5. An thilhmuhning (theology) aa dang ngai (P nih cun Pathian cu lamhlat pi ah a um a ti lio ah, J le E nih cun Pathian cu minung bantukin khua a sa i minung he naih te in a um tiah an zumh).

J, E, D, le P tialmi ca hna hi 400 BCE hrawngah fonh an si lai an ti. Hi catialtu pali kut hin Phungbia Cauk hi kan sinah a phan. Genesis tu cu J, E, le P kut in a si, tiah an zumh. Tial kan duhmi hi Genesis 1 kong a si. Catialtu pali chungin Genesis 1 tialtu hi P a si lai tiah zumh a si. Cucaah, cu kong kan fian deuh nakhnga P catialtu kong, a caan, a hmun le a thil hmuhning tlawmpal in kan hun langhter ta lai.

Amah hi tlangbawi sidawh a si an ti caah P catialtu tiah an auhnak a si. A ca hi Babylon ram ah Saltan lio le Saltannak in an luat ka caan lio hrawngah (kum zabu 6 donghnak lei le 5 thawkka hrawngah) tialmi a si lai tiah an zumh.

Sal ah an taan lio ah hin an hrem hna, an tuk, an velh hna ti hi fiang ngaiin kan hmu kho lo. Nain, miphun dang ram ah an um i miphun pakhat in dir khawh than ding ah an i zuam lio a si ti tu cu a fiangmi a si. Hi lio caan ahhin an pawngkam i a ummi hna i biaknak le nunphung hna cu an caah tihnung le ral a si tiah an rak ruah. Cucaah, Israelmi cu BAWIPA nawlbia cungah dirhmi Pathian Mibu kan si, fek tein dir hna u sih ti kha biatak tein an rak au pi.

An ram he aa hlat ngainak Babylonram i an um lio a si caah le Pathian nih a kan hlat tiah an ruah lio a si caah hi catialtu nih hin Pathian cu a hlatnak pi ah a um tiah a ti. P nih cun chanrelnak, chuahkehnak, biaknak lei phung le phai pawl (Sabbath, Raithawi, Cuarpartan, tbk) kong kha biatak ngaingai in a tial. Cun Pathian hi zeizong vialte cungah a ummi a thawngmi a si tiah a zumh fawn.