Minung lungput

Nihin cu rian kan tuannak ah kan pu bik a raa i Bible cawnpiak nak nazi cheu a rak kan ngeih piak. A mah hi rithai nak nih an nunnak a hrawh cang mi hna le chungkhar harnak a tongmi hna, lampawng ah inn ngei lo in a ummi hna, tirawl ei awk a ngei lo mi hna le va le nih nu pi le velh ruangah maw, dawtlo ruangah maw inn chungkhar ah a him lo mi hna nih an fuh i an mah pawl cawm ken nak a tuah tu an si.

Zarhchiar te hi nili ni caan pohah Bible cawnpiak nak a kan ngeih tawn. Academic tlai ngai in a kan cawn piak bal lo nain a kan cawnpiak mi tete hi nitin nunnak caah cawnawk tlak ngaingai a si tiah ka ruah. Nihin cu Bawi Zisuh vailam an tah lio i a pawng i an tah ve mi hna mifir pahnih lungput kha a kan cawn piak. "A cangmi thil pakhat a si ko. Cu a cang mi thil pakhat cu mi pahnih nih an hmuh tikah an hmuhning a lolo taktak. Cu hmanthlak nih cun minung kan sining a langhter a ti." Harnak ton ciocio zongah, nomhnak ton ciocio zongah kan hmuh ning aa lo lo ngai ngai hna. Thil a cangmi nih a chuah ter mi si lo in zei tin dah cu thil a cang mi cu kan cuanh ti tu hi a rak bia pi deuh.

Laimi pipu chanmi vuleicung kaadang nak a sual hleimi an raksi lo

Part II

[P.29]

Pyihtaung su Myanmar naingan ti chim le ttialcu a sau deuh caah atawi nak in Unite Kingdom cu U.K. an ti bantuk, United States of America cu USA ti bantuk a tawi nak in kawh ning khin Union of Burma cu U.B. ti khawh mi asi ko. UN ah U.B. ti in a tawinak in peek khawh mi a si. Cu tik ah Union of Burma ti a um ah cun rampak asi lo ti ramdang mi zong nih hngalh khawh awk a um ter kho deuh ngai. An mah Kawlmi zong nih Kawlrambupi chung ah ramkulh pa riat komh asi mi hi a ramdang sin ah an chim duh lo, asi khawh chung in Pyihtaungsu tibia chimduh lo in an pheh I, Burma ,Myanmar ti longkhaan I chimter duhngai. Cu nak cun Kawlram bupi chung ah miphun 135 an um ti kha vuleicung ah a thanh I democracy a ttanh mi Kawlpawl zong nih Kawlram bupichung ah miphun 135 kan um ti cu an i-hman terduh ngai.

Cuchung ah Kawlram bupichung mitam taktak nih vuleicung kaa dang ram ah ramkomh ti tik ah zei tin dah an i-uk phung asi i rampak ti tik ah zei tin dah an i-uk phung ti kha an theih ti lo. Ramdang mi nih an ramchung zeitin dah uknak an tuah ti mi kha mipi nih an thei ti lo. Kawlrambupichung ah ralkap cozah nih ramdang ah cuti cun rambupi uknakphung cu asi, rampak uknak phung cu cu tin asi timi ca ttial tu kha an tleih thawng an thlak hna. Ram bupi komh ning uknak cu ram mi i-tthen tthek dih nak, rambupichung in tlangcung mi nih independent in umnak asi ti kha lih in heh tiah tadinca le cauk kip in an ttial, an tar mi kha lih in an nawlh lengmang ah cun a zum kho mi an umko ti Hitler bia bantuk khan theih midang a um lo tik ah cun ralkap cozah tuahmi bantuk cio hin ramdang ah an rammi kha cozahpi uknak a tlai mi hna nih cun an mipikha an hrem phung hna an tuah cio phung asi ti khan Kawlrambupi chung mipi thinlung chung ah um lak in an hlen khawh hna.

Pakhatpa nih sakuh rap arak chiah mi ah sakuh aa awk . Sakuh cu a cawl lengmang I a dongh ma-rawt ah a hri cu achah khawh cang. A sina in a tha abat tuk cang caah a lung adong I acawl ti lo. Rapchia pa nih arap cu a va ven I sa kuh cu cawl lo te in a a mit a ttheh lengmang ko kha a hmuh. Cu ka cun tan bo in thi lak a tuk chih. Sakuh raphri a zoh I a po dang a hridang in arak um cang I sakuh nih a hri arak chahcang kha a hmuh. Cu tik long ah sakuh nih rap hri arak chah hi a theiti lo hi ti a hngal tthan. Sakuh nih rap hri ka chah I ka tli kho cang ti arak thei ti lo. Cu caah rapnih afawih rih ko I ka cawlzong ah san a tlai ti lo tiah lungdongh in rak um lo in rapchiapa arakrat hlan ah a rak tli kho diam cang seh law athi hnga lo mi rap hri arak chah mi theih lo in rap nih a ka fawih a ka ttem ttawn rih ko rua a ti ruang ah a thi hnga lo mi a thih khi a si.

Cu bantuk in Kawlram mipi zong uknak kong athei mi vialte an hung thi dih cang I, kum 50 chung ralkap cozah nih hruhkhor phiahding long mipi thluak ah lih bia an rawn mi cu ihruh pidih ding in atu 2008 uknak phunghram nih cun rambupi mi thawhchuak kho ti lo in ralkap a uk lio mi pawl ca long rian ttuan piak nak ding uk nak phunghram cu an vun ttial khawh cu asi.

Kum 1962 lio uknak phung hramkong a thei mi nun lio chan ah bia tak in komh mi Kawlram bupi uknak phunghram kha a min he aa zul kho ding in ramkomh mi uknak puitling phung in remh awk tlangcung hruaitu nih an vun khin tik ah U Nu hruainak in dirh mi Kawlmi cozah nih ramkomh uk nak phung taktak in uknak phunghram upadi remh ding vun zulh a zalh. Cu tik ah Ne Win nih can ttha ah aa lak I, U Nu le a wankyi hna kutchung in ram uknak nawl cu da-miah ttaih hriamnam hmuahchih in a rak chuh hna cu asi [Page 30 ah peh te ding ]

Theihternak- A cunglei cabia hi Laimi kan pa Pu Lian Uk nih Lai forum le Rungcin ah a rak thlah mi kan rak tar mi a si..

Mi Va Soi Hlah

Chin Internet Ministry Caan hmannak (25th October, 2009) Caan tlaitu : Ngun Thawng Lian, Japan Thawngtha chimtu : Rev. James Tin Kung, Australia Bawipa Dawtnak, Velngeihnak le Daihnak cu CIM chungtel dihlak cung ah a thar in hmun tthan ko seh. Psalm 33:18 "Bawipa nih amah a ttihmi cu a zohkhenh hna i a fekmi a dawtnak aa bochan mi cu him tein a um ter hna". Nihin thawngtha bia akan chimtu cu CIM zong ah kan ibochan mi le Western Australia ah Pastor a ttuan lio mi Rev. James Tin Kung asi. Akonglam tawi: Rev. James Tin Kung cu Hniarlawn khuami Rev. Nawl Tling le Pi Sung Ci fapa a si. Rev. Nawl Tling hi kan Laimi lakah Baibal sianginn kum tling tein a awng hmasa bik a si. 1921 Baibal sianginn a dih hnu ah 1982 tiang kum 61 Pathian rian a rak tuanmi hnu 1984 kum ah Pa Pathian sinah aa din cang. Cawnnak lei le rianttuannak: Falam ZTC in B.Th, Insein MIT in B.D, Hong Kong in M.Th a lim. 1990 ah Mie Peng ah Youth pastor le Hniarlawn ah pastor, 1994 in 2008 tiang LBC ah pastor, 2008 in a tu tiang Western Australia Chin Christian Fellowship ah pastor a tuan lio mi a si. A nupi Iang Tin Par he fapa pahnih Thawng Hnin Thang le Van Dawt Kung an ngeih hna. Atu bantuk in thawngtha bia a kan cawmpiak nak cung ah lomhnak nganpi kan nei. (Rev. James Tin Kung) Thawngtha bia kan ihrawm hlan ah 'Bawipa ta an si' Pathian thangtthatnak hla ngai ta hna usih. Rev. James Tin Kung: Lawmhnak Bia: CIM caan hmannak ah nan ka tenh ve caah kaa lawm. “Mi Va Soi Hlah” Baibal: Matthai 7:1-5 Mi va soi hlah tihi mirang holh in “Don not judge” ti a si. Mi bia va ceih hlah ti a si hnga. Grik holh in Grino ti a si i “Mi kong va ceih hlah,” ti zong in leh khawh a si. Asinain mi kong hi a tha lei in chim khawh zong a si caah “mi va soi hlah,” tihi a hman bik mi cu a si. Mi kan soi tikah phun hnih in kan sunghnak a um. Kan soimi nu/pa cu kan soinak a theih tikah kan i rem kho ti lo. Kan soinak a theih ahcun kan cungah a thin a hung. Cu pin ah Pathian nih mi kan soi ruangah bia a kan ceih lai. Mi kan soi tikah kan soimi nu/pa nih a hngal lo men lai. Sihmanhsehlaw Pathian nih a theih. A theih lawng a si lo. Bia a kan ceih ding kha a poimi cu a si. Mi kan soi hna tikah kan karlak ah idawt lonak thil tampi a chuah lengah Pathian sin in biaceihnak kan in ding hi kan caah a poimi cu a si. Nihin kan relmi kan Baibal nih a kan cawnpiakmi cu, “Pathian nih an soi nakhnga lo mi va soi hlah,” a ti. Matt 23:13-26 ah, Jesuh nih Farasi pawl fak ngai in a soi hna. Soi cu a tha kun maw ti khawh a si. Jesuh nih a soimi hna pawl hi Pathian lam ding chungin anmah an pial lawng siloin midang zong kha lamping a pialtertu an si caah a si. Anmah kha a ding bik le a hman bik ah an iruat i midang a ping in an cawnpiak hna nak kha langhter a herh. Jesuh nih, “Vancung pennak cu mi kha nan kharkanh hna, asinain nanmah cu na lut duh tung lo i luh a duhmi zong kha nan awnh fawn tung hna lo,” a ti (Matt 23:12). Bawi Jesuh nih Matt 18:15 ah, “Na unau pakhatkhat nih na cungah sualnak a tuah ahcun, amah sinah cun va kal law a sualnak cu va chim,” a ti. Mi sin ah siloin amah sin tu ah na kal lai i a palhnak tu khan a va chimh lai a ti. Kan Laiholh ah hin mi soi hi biadang in congawih ti a si. Cong ti cu rua in tuahmi a si i thlaimi fungte khi a si. Mah rua in tuahmi cong cu mi hngawng ah va oih khi a chim duhmi cu a si. Midang cung i tahnak kan hmanmi in Pathian nih kan cungah a hman ve lai tihi a kan cawnpiakmi a si. Mi a soimi cu Pathian biaceihnak a ing lai. Pathian biaceihnak kan in nakhnga lo midang soi lo ding hi a kan cawnpiakmi cu a si. Zeicahtiah Pathian lawng hi minung biaceihtu cu a si. Mi mit chungah hmunthur a hmutu nih khan coihpiak a duh. Asinain amah mit chungah khan hmunthur a um caah midang mit chung i hmunthur kha a hmu kho lo i a coih kho lo. Mi mithnawm va coihpiak ding ahcun mah mithnawm kha chuah hmasa a herh. Mi vialte hi Pathian hmai ah mi tlinglo le misual lawngte kan si. Luka 18: 9-14 ah, Bawi Jesuh nih minung pahnih thlacamnak a kan cawnpiakmi hi zoh hmanh usih. Pakhat cu Farasi a si i pakhat cu Ngunkhawi khawltu a si. Anmah kha ka tha bik tiah aa ruat i midang kha zei a rel lomi hna sinah hi tahchunhnak bia hi a chim tiin a thawk. Farasi pa cu a dir i hi bantukin thla a cam. “Maw Pathian kei cu Midang bantukin hak a kaumi, lih a chimmi, nu le pa sualnak a tuahmi ka si lo caah nangmah cu kaan lawmh,” a ti. Cun khi ngunkhuai kholtu pa bantuk zong ka si lo caah kan lawmh fawn. Zarh khat chungah rawl voi hnih ka ul i ka hmuhmi vialte cheuhra cheukhat kan pek,” tiah a ti. Farasi Farasi Bu hi naing-nganzi (politic) in a rak ithawk tiah ruahnak a um. Hasmonean ramuknak chan ah an tlangbawi sang Jonathan chan (BC 160-143) in a thawk tiah an zumh. Hi can hi Palestine ram cu Greek kut tangah a um. Cu lio caan ah Judah miphun lakah mi cheukhat “Israel caah mi raltha” timi an rak um i an min ah Hasidim asiloah Hasideans ti an si. Cu Hasideans chungin Farasi hi a chuakmi a si. Cu Bu cu Ngang-ngaan-zi (Politic) bu asinain Judah mi biaknak lei hruaitu Rabbi Hillel (60 BC- AD 10?) chan ah biaknak lei Bu ah a cang. Farasi pawl hi “Ka caan vialte hi Nawlbia hlathlainak ah ka hman lai,” tiin tette pathum hmai ah biakamnak a tuahmi an si i biaknak lei ah aa pemi an si. Judahmi dihlak chungah Farasi 6,000 hrawng an um. Farasi cu Judah miphun lakah biaknak lei ah cun mithmai ngei le upat pekmi minung an si. Nawlbia hi kan zulh i a hman bik in a fiantertu kan si tiah anmah le anmah aa ruatmi an si. Farasi min hi Aramaik holh Perusim in a ra tiah zumh a si i a sullam cu “aa thenmi” tinak a si. Chiatnak lei siloin thatnak lei i aa thenmi tiah an i ti. Nihin kan Baibal relmi Farasi mipa zong cu nawlbia a zulmi a si. Biaknak lei le nunzia lei ah aa zuam ngaimi a si. Hi pa hi Biakinn ah thlacam ah a ra nain thla a cam lo. Midang bantukin a sualmi ka si lo ti kha a chimmi cu a si. Bawipa damnak na ka pek caah kaa lawm ti cu a si bak lo. Midang bantukin a sualmi ka si lo caah kaan lawmh a ti. A sual lonak kong tu kha Pathian a chimhmi tu a si. Midang bantukin hak a kaumi, lih a chimmi, nu le pa sualnak a tuahmi kan si lo caah kan lawmh. Khi ngunkhuai khawltu bantuk ka si lo caah kaan lawmh a ti fawn. Zoh hmanh u! A pawng i thla a ra cam ve mi ngunkhuai khawltu pa kha a hei thuat tak. Biakinn chung i kan rung luh tikah a hodah kan hmuh hmasa bik? Isaiah 6 kan zoh tikah Isaiah cu Biakinn chung i a luh tikah a hmuh hmasa bikmi cu Pathian a si. Amah cu, “A thiang, a thiang, a thiang, Lianngan Bik Bawipa cu a thiang,” an timi kha a si a ti. A pahnihnak i Isaiah nih a hmuhmi cu amah le amah kha a si. “E law, mah hi ka si ko cang! Ka lo ko cang. Ka ka in a chuakmi bia hi bia sual lawngte an si,” a ti. Nihin Biakinn chung kan rung luh tikah ahodah kan hmuh cio? Bawipa kan hmu cio maw? Kan pawng ummi kan hawi nu kan hawi pa dah kan hmuh hna? Kanmah tah kan i hmu kho cio maw? Kan hawi nu/pa nakin a thiang deuh le a tha deuh in kan ihmu maw? Isaiah nih cun “E law, misual tuk ka si, ka ka in a chuakmi bia hi bia sual lawngte an si,” a ti. Farasi pa nih hi bia hi a chim rih: “Zarh khat chungah voi hnih lengmang rawl ka ul i chawva ka hmuhmi vialte cheuhra cheukhat kan pek,” a ti. Thatnak a tuahmi kha Pathian sinah report a va tuah. Hihi ka tuah hih tiah Pathian kha thawng a thanh. Ngunkhuai khawltu: cu lamhla piin a dir i van lei hmanh zoh ngam loin a tang aa cum i, Maw Pathian, kei misual cungah zangfahnak ngei ko,” tiah a ti. Ningzak tein a um. Mi hmaikhap lo a um. Mi hmanh a zoh ngam lo. Ngunkhuai Khawltu pawl hi Ngunkhuai an kholh ruang lawng ah siloin Rom miphun he an tuanti caah Judahmi nih cun an huat tuk hna. Miphun zuartu ah ruah an si i a thiang lomi riantuanmi ah an ruah hna. Rom miphun nih zakhat ah 12.5 hi an kholhter hna nain anmah zal sanh caah a hlei in an kholh fawn. Cucaah ngunkhuai khawltu pawl cu an rum tuk tawn. Rom cozah nih cu zat nan pek lai tiah an timi kha kum dih hlan ah an pek paoh ahcun zeizat an kholh hna zong ah a poi in an ruat lo. Cu lio chan ah tadinca a um lo, telephone a um lo, thirhri (wireless) a um lo caah zapi sin ah thawngthanh le theihter khawh a si lo. Cucaah mizapi nih hin zeizat set dah pek awk a si ti zong hi an hngal kho lo i hlen khawh lengmang an si. Ngunkhuai hi phunhnih in a um. Phunkhat cu pek ding a zat khiahpiak a si. Hi chungah hin minung ngunkhuai a um i pa an si ahcun kum 14 in 65 tiang a simi nih pek awk a si i nu an si ahcun kum 12 in kum 65 a simi nih pek a si. Vawlei ngunkhuai a um i rawl a si ahcun cheuhra cheukhat an pek. Mitsurhang le chiti a si ahcun cheunga cheukhat an pek. Tangka hmuhmi chungin pek awk a um rih i cucu zakhat ah phar khat pek a si. Phun hnihnak cu thil ngunkhuai a si. Lam hman man ngunkhuai a um, tilawng dinhnak hman man ngunkhuai a um, chawdawrnak hmun hman man ngunkhuai a um. Hi pawl ngunkhuai phun ah hin hlennak le miaknak a tamnak bik a si. Cawleng man ngunkhuai a um, a lengke man ngunkhuai a um, a hnuktu caw man ngunkhuai a um. Thil cawk man ngunkhuai a um, ramdang thil zuar man ngunkhai a um, ramdang in thil luhpi man ngunkhuai a um. Ngunkhuai khawltu pa nih khan a hopaoh kha lam ah a dirter khawh i a thil kha a cek khawh i a duh zat ngunkhuai a lak khawh. Cucaah ngunkhuai khawltu pawl cu mi inn an baoh lo, an fir lo nain mithat lainawng le mifir tluk ah an ruah hna. Midang nih misual tuk ah an ruahmi ngunkhuai khawltu pa cu Biakinn ah thlacam ah a ra ve. Biakinn chungah hmanh ah a lut ngam lo, a kam in a dir. Van lei hmanh a zoh ngam lo i a lu aa khun. A tang aa cum i, “Maw Pathian kei misual cungah zangfahnak ngei ko,” a ti. A ngaingai ahcun thlacam hi zangfah hal a si. Pathian sinah hal a si. Hi pa nih Biakinn i a hmuhmi cu amah kha a si. Misual a si kha aa hmuh. Matt 18:23-35 ah hitihin a kan cawnpiak. Vancung pennak cu hi bantuk hi a si. Siangpahrang pakhat nih a sal hna riantuannak kha zoh aa tim. A sal pakhat kha a sinah an rak ratpi i cu pa nih cun tangka talen thong hra a bat. Cu sal nih cun a leiba chamnak kha a ngeih lo caah a bawipa nih cun cu pa cu a nupi he a fale he a ngeihmi thil vialte he leiba cham nakding ah cun sal ah zuar siseh, tiah a ti. cu salpa cu a bawipa hmai ah cun a khuk aa bil i, “zangfahnak tein ka ngang rih ko. Cham dih kaan zuam ko lai,” tiah a nawl. A bawipa nih cun a zaangfah i cucaah a leiba cu a ngaihthiam i a kalter. Mipa cu a va chuak i a sal hawi pakhat, tangka tlawmte a batu kha a va fuh. Amah cu a or in a dih i, na ka batmi kha ka cham dih tiah a va ti. A sal hawi nih cun a khuk aa bil i ka ngang rih sawh cham dih kaan zuam lai a ti. Sihmanhsehlaw a duh lo, thong ah a leiba a cham dih hlan tiang a thlak. Cu thil cu a dang sal a hawile nih khan an hmuh tikah an thin a hung i an bawipa sinah khan an va kal i an va chimh. Cucaah an bawipa nih cu sal cu a auh i, “sal tha lo na ka nawl caah na ka batmi vialte kan ngaihthiam dih. Na cung i zangfahnak ka ngeih bantukin pei na sal hawi cungah na ngeih ve awk a si cu tiah a ti. An bawipa cu a thin a hung tuk i a leiba a cham dih hlan tiang thong ah a thlak, a ti. Siangpahrang nih a ngaihthiammi sal pakhat i a leiba cu talen thonghra a si. Talen thonghra hi tulio dollar million pakul tluk a si an ti. Cu sal a hawi sal pakhat nih a batmi cu kan Baibal ah “tangka tlawmte” a bat a timi hi Grik Baibal zoh tikah “hekaton denaria” ti a si i denari zakhat tinak a si. Denari pakhat cu kha lio chan ah minung pakhat nih nikhat an hlawhmi a si. Cucaah denari 100 cu ni zakhat hlawh a si tinak a si. Talen pakhat ah denari thong ruk a um. Talen thonghra cu denari sing zaruk a si. Dollar in chim ahcun danari zakhat hi dollar kul tluk khi a man cu a si. Tu lio chawman in tuak tikah Talen thong hra cu US dollar million thong hra tluk a si. Dollar million thonghra tluk leiba a ngeimi pa nih a bawipa cu ngaihthiam a hal tikah a ngaihthiam nain amah tu nih cun dollar 20 tluk a bami a hawipa tu cu ngaihthiam a duh lo. Pathian nih a kan ngaihthiamnak cu a ngan tuk nain kannih midang kan ngaihthiammi hna cu a tlawm tuk mi a si. Matt 7:12 ah Bawi Jesuh nih a kan cawnpiakmi cu, “Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk khan midang cung zong ah va tuah ve u,” a ti. Gal 6:7 nih, “Mi nih a tuhmi cu a zuun ko lai,” a ti. Misoinak thlaici kan tuh ahcun Pathian biaceihnak cu kan in ko lai. “Do not judge” ti hi a bia hman ning hi mirang holh ahhin “present imperative” an ti. Tuah cuahmah liomi thil kha ngol tinak a si. Imperative ti cu cawnpiak sawsawhmi khi a si lo. Tuah hrimhrim dingmi thil khi a si. Mi va soi hlah tiah a kan cawnpiami hi a tu bak ah zulh a kan fialmi khi a si. Mi soi kan hman ahcun pumpak in miphun damlonak tiang a chuak kho mi a si. Pathian nih an soi nakhnga lo mi va soi hlah. Bawipa Nih Kan dihlak caah thlachuahnak kan pek piak ko seh. Theihternak A cunglei thawngtha chimmi hi CIM nih a thlah mi kan tar chin mi a si.

Blog kan tharchuah pah cang lai

Thlahnih dengmang chung blog kan thar chuah kho lo. A ruang cu a kan tawlrel pi tu bik saya Bibik hi a dawtmi he kawlram lei ah an i nuamh tuk lio a si i a tawng kho ti lo. Pa Pum hi lunglen phun in i lak dawh a si ca a tial kho bak ti lo. Kei hi August 27.2009 khan darling sin ka phan ve i internet kan ngei ti lo. Mi inn ah email hmanh va check chom a si. Nizan ceo ah khan internet kan lak khawh ve i riantuan dinh caan ti bantuk ahcun blog ah catial khawh pah ka rak i zuam cang lai. Kan hawi Bibik zong a tlung deng ding a si cang. A rak kan leng tawn tu u le nau hna rel awk ngei lo in caan zeimaw zat kan in chiah hna caah rak kan ngai thiam hram uh tiah kan nawl hna.

US lei riantuan bel cu a har ko. Nazi 8 chung bak dir si kaw inn ka phak cun ih lengmang ka duh ko i a zei a si khom ah kan ruahnak tete tal langh khawh ter tawn kan rak zuam lai. Biaral kah in Dr. S.Ngun Ling MIT ah Principal tuanding ti thawng pang nihin ceo ah Laiforum ah ka rel i cu kong theih cu a nuam tuk hringhren. Laimi kan chan tho ve cang ko lai tiah zumhnak le bochannak ka ngei ko. Pathian nih lam hruai seh law fim chim hram ko seh.