Huatnak In Dawtnak Ah

“Huatnak cu huatnak in lehrulh tikah huatnak lawng a chuak. Muihnak cu muihnak in thawl khawh a si lo; ceunak lawng nih a thawl khawh. Huatnak cu huatnak in thawl khawh a si lo; dawtnak lawng nih a thawl khawh.”
- Martin Luther King, Jr.

"Mei cu mei in hmih khawh a si lo, ti in hmih a hau."

- John Chrysostom

“Kan tonmi nganfahnak in kan hngalhmi cu: zalonnak hi hremtu pawl nih anmah lungtho tein an pe bal lo; hremmi hna nih an hal hrim ding a si.”

- Martin Luther King, Jr.

“Hremmi hna hi hremmi an si zungzal lai lo.”
- Martin Luther King, Jr.

Happy Birthday, Ka Nu!

Nihin cu a ka hringtu ka nu Pi Ngun Sung a chuah ni a si. Ka nu, na ka dawtnak cungah kaa lawm. Pathian nih nun saunak in pe ko seh! Vawileicung minthang tampi nih nihin dirhmun kan phanh khawh hi, a kan dawtu kan nule ruangah a si tiah an chimmi hi a hman hrim ko. Kan Baibal hrim zong nih Pathian nih a kan dawtnak cu nule nih fale an kan dawtnak he a tahchunh. Cu nih cun Pathian nih minung a kan dawtnak hmanh khi fiang ngai in a langhter khawh. Zei cah tiah, kan nu le nih cun anmah eiding hmanh siang loin fale an kan ei ter, anmah hruk ding hmanh siang loin fale an kan hruk ter. Hawi an hngar lai ti phan ah rian phunza an tuan. Nihin cu ka nu chuah ni a si i, ka nu cungah kaa lawmhnak le ka nu bantuk Nu ka ngeih hi mi vantha ka si nak, vun langhter ka duhmi a si. Nihin tiang ka nu nunnak a pe rih tu Pathian ka thangthat.

Kan nule cu an kan nunpi lio ah, kan si khawh tawkin kan zohkhenh hna ding le lawmhter hna i zuam ding a si. Hi vawlei in an kan liam tak tikah cun zei tluk hmanh in i zuam len usih law san a tlai ti lai lo. A tanglei hla hi ngaiin fak deuh in khuaruat cio hna usih

Maneul Uribe Nupi A Thi

Vawleicung ah a rit bikmi Manuel 'Meme' Uribe cu October 26, 2008 ah Mexico ram ah a ngaknu Claudia Solis he thitumhnak an tuah. Uribe hi kum 43 a si i, a ihnak in a thawh khawh lonak kum ruk a si cang. Kum 2006 ah a rih hi pound 1,230 a rak si i, cu ahcun vawleicung ah a rit bikmi a si caah Guinness Book of World Records title a rak hmuh. Atu a thitmi a ngaknu bawmhnak thawngin pound 550 a zor ti a si. Uribe le Solis hi a liamcia mi kum li lio in an i tong ti a si. Hika ah fiang deuh le tling deuh in rel khawh a si.

Mah hi tlangval pawl caah thazaang a si lai hih. Laimi ahcun, ka theih tiang ah, pound 200 leng cu an um rua lo. Hakha i No Val kha a tling kho men nain. Tlangval pawl Uribe zong nupi a thi kho ko hih, nan tha chia hlah u :-) :-)

A Kai Iai Mai Khi, Cuan Cio Tuah Hmanh U!

Bawipa a min thiang in ka dawtmi careltu nan dihlak in nan kut kan tlaih hmasa hna. Bawi Khrih min in lungsau thinfual tein rak ka relpiak te u tiah kan nawl hna.Bawipa nih hin minung, saram a phunphun in a kan ser i a pa, a nu tiah a kan ser dih. Hi pahnih chungah hin, Pa timi nih hin uktu si nak, duh cio dih hna seh tiah a kan ser. A tthawng deuhmi le a fim deuhmi nih cun uktu sinak cu an rak i cuh lengmang, atu tiang. Cun Bawipa nih Nu timi hna zong hi vawlei a hmunh chung uktu si ve nak caah a hna a rak tla i, Nu zong nih uktu sinak cu an rak i cuh ve i an si kho ve taktak ko.

Minung cu chim loin saram hna zong a pa a simi paohpaoh nih cun uktu sinak cu an duh cio dih ve. Pakhat lawng in tahchunnak ka lak lai. Naatum pathum nih thanghorvar, meng 30 chung a saumi, meng 10 cio in an uk hna i, nitlak lei hoih in meng 10 chung a uktu Naatum pakhat group chungah, tum note kum 4 a simi pakhat a tel ve. Cunuktu sinak cu a duh ve cang i zei tin hmanh in a cawl khawh lo caah, tlangnelrawn hmunhma pakhat, tibualnak ding, a umnak lei ah a kai riangmang i a dang Naa pawl nih cun an cuanh len ko, tum hmete cu.

Naatum note cu heh tiah a lu lawng kun in nichiar te ram hninno dildal te lawng cu a kun hnawh i a ei peng. Zei tik ah dah ka pumrua a ngan lai i ka thazaang a um ve lai ti lawng aa ruah caah kum 4 hmanh rau lo in atu cu nu le ram uk ka duh ve cang aa ti i, kum 7 a tlin bak ah thanghorva pi chunglei cu a rak ttum thluahmah ve ko i a rak umtthingnak meng 10 chung i a laifang bak ah a rak lang ko. Meng 10 chung uktu pa nih a vunzuan hnawh ciammam i an i cheih ko ti a si. A tthawn tuk ve cang caah an i tei kho ti lo, an baa tuk veve cang i an i tei khawh ti lo caah an hnulei veve an i thawn i meng 5 chung pi cu an uk veve ko.

Elijah nih ruah surnak ding caah thla a cam lio ah a sin umpa a zultu pa cu a thawh i, "HUNG KAL LAW RILI LEI KHA HUNG CUAN TUAH," tiah a ti. Cun a hung kal i a hung zoh i, "Zeihmanh a um lo," tiah a ti. Cun voi sarih in hung kal tthan tuah, tiah a ti. Cun a voi sarih nak ah cun, "Zohhmanh, RILI CHUNG IN, MI KUTTUM TIA TE KHI, KHUADAWM A KAI IAI MAI," tiah a ti. Cu kuttum tia te cu Van a kai i khuadawm le thli in a hun nak i ruah cu fakpi in a sur, i kum thum chung arocar cikcek cangmi Israel rampi cu a ti hal riam cikcek in a sur hnawh ko.

TUM NOTE PA, CHIN MIPHUN, TUM NOTE PA, CHIN RAM

Naa no te cu ka thazaang caah tiah tlangcung ah a rak kai lio kha cu, i chuih pah le i hliam pah bu le a mitthli le a hnap ti he, tibual a umnak cu a va phan i lileng tuk le lungkuai tuk in kum 3 chung cu va um hmanh sehlaw, a rak ttum tthantik cu aa timh mi ram pakhat uktu a chuak ve ko.

KUTTUM TIA TE PA, CHIN MIPHUN, KUTTUM TIA TE PA CHIN RAM

Kuttum tia te an kai iai mai tiah an kan cuanh lio pi a si. Bawipa hmai le kan umnak hna ram an hmai ah lukun in i zuam cuahmah cio usih.

Peter Sang Mang
KL, Malaysia.

London Ka Tlawnnak

Nun hi khualtlawn a si an ti, a hman tak ko rua. Huam cu a si lem lo. Nain, a caan nih a phan i, ka khualtlawn a tam deuhdeuh ve. Mah hna lakah ka Darling he India kan va tlawn caan kha ruah hmanh ah kaa nuam, a rak nuam hrim ko rua. Mah caan kha khirh awk tha seh lo cu mu. Nain, tuanbia ah aa cang ko.

A rau lo. Khualtlawn ding ka si than, nain India bel asi ti lo. Europe lei panh in kal ding ka si. United Kingdom lei deuh kal ding ka si caah New York in kal kai tim. John F. Kennedy International Airport hi ka van fuh than. Nikhua te a tha, van a thiang, lung khi a leng ko. Ho dik ka ngai ko rua ti awk in a um, ka Darling a si kho men. Passenger kan tling cang, kan i thawh cang lai ti a si. Kan vanlawng cu duhsah in a kai thluahmah ko. Pacific Ocean nih mithmai tha a kan pek ko rua, kan lam a tluang ngaingai. London lei kan panh cuahmah cang. London khua cu cunglei in kan van hmuh, a dawh hrim ko, zei he dah ka tahchun lai ti ka thei lo. Britain ah caan tlawmpal kaa din, ka rian aa lim hnuah US lei kir ka van i tim, hotel in airport lei ka vun i thawh. Airport ah suimilam cheu hrawng kan thu hna. Cun i thawh ding kan si cang. Vanlawng cung kan vun kai tikah pilot pawl bia pakhat ka hal hna.

Suimilam zeizat ah dah New York kan phanh lai, ka ti hna. Pilot pa nih aa thawh colh i suimilam 12:30 kan rau lai a vun ka ti. Ka lau nawn. Bia ka hal rih. Ziah NY in kan rat lei ah suimilam 9:30 lawng a rau, a hlat nai aa khat ko nain atu vial ah suimilam 12:30 cu a rau lai. 3:00 aa thlau tung.

Ka kawi Pacific Ocean i a hrangmi thli sining hi na theih a hau, na thei rua lo. NY in nan rat lei kha Pacific Ocean thli nih nanmah lei a tanh, nain London in kan kir tikah Pacific Ocean thli nih kanmah lei kalh in a hrang cang. Cucaah, suimilam 3:00 kan rauh deuh lai. Nain, ka kawi na thinphang hlah mu, seh pali bunhmi a si, zeitluk thli a hran ko zong ah mah seh nih a tuar khawh ko lai, him tein NY kan phan te ko lai. Caan kan rau deuh lai, tlawmpal te kan baa deuh lai. Nain, NY cu kan phan te ko lai.

Nunnak cu mah he hin aa khat ko. Pathian nih mithmai tha a kan pek rua kan ti, kan van a tha rua kan ti, khua awng kan pem kan ti caan a um. Nain, a caan ahcun Pathian nih a kan kal tak cang ko rua tiah nan ruah, kan ruah caan a um ve ko. Kan caah vawlei hi zei dah a si, zei sullam dah a ngeih nan ti caan a um ve ko lai.

Nain, seh pali nih kan tonmi thli paohpaoh a tei khawh lai an ti, kanmah kan nunnak ah kan tonmi thlichia tilet vialte tei khawh ding ah Pathian nih thawnnak asiloah hnalungtha (Kawl holh) a kan pek ve.

Suimilam 12:30 kan rau, nain him tein NY kan phan tiah, Martin Luther King, Jr. nih a rak chim bal.

Salai Pum Za Mang
Princeton, USA

Jesuh Thinphanmi

Caan tlaitu ---------------------------------- Siang Dun

Phung chimtu ------------------------------- Dr. Hai Vung Lian

Pathian thangtthatnak, nithar le caanthar a kan petu Pathian kan thangtthat. Kan nunnak hi minmei bantuk chikhat ah a chuah i, chikhat ah a lo tthanmi bantuk te khi kan si. Kan nun caan tawite chung ah Pathian a thimmi miphun le khrifa kan rak si hi cu Bawipa thawng in asi ko. Fek in dir ko hna usih. Nihin thawngttha a kan chimtu Dr. Hai Vung Lian cungah lawmhnak kan chim. Columbus, Ohio, USA ah a nupi le a fa le he khua asa mi asi. Thawngttha chimtu kut ah caan kan pek.

Biahmaithi: CIM ah phungchimnak caan tha ka hmuh caah tampi kai lawm. Pathiang ka thangthat. Caan tha a ka petu CIM hruaitu hna le thawngtha a hrawmmi u le nau nan dihlak cung ah lunglawmhnak tampi ka ngei.

Baibal cang: "Nawlbia thar kan pek hna.....Keimah nih kan dawt hna bantuk in nan nih pakhat le khat nan i dawt awk a si. Pakhat le khat nan zawn nan I ruah ahcun, mi vialte nih hi hna hi a mah a zultu kha an si tiah an hngalh hna lai" (John 13:34,35)

Phungchim Tlangtar: "Jesuh Thinphanmi"

Laimi phun hi, Krihfa kan sihlan in kan nunphung ah "dawtnak le zawnruahnak" a ngei taktakmi miphun pakhat kan rak si. Cucu Laimi nungphung ah a sunglawi taktakmi le a man in tuak awk a tha lo mi thil a si. Baibal thiamsang theologian tampi nih cun, "Pathian hi miphun kip sin ah a rak i langh ve ko. Nunphung dawhtete a rak pek cio ko hna" tiah an ti I, Laimi phun zong hi Pathian nih a kan pekmi nunphung lak ah duh a nungbikmi nunphung pakhat kan ngeihmi cu, "dawtnak le zawnruahnak" kan ngeihmi hi a si. Miphun dang Kawl, Mirang le Kala nak hmanh in dawtnak le zawnruahnak hi kan ngei deuh ko hlah maw ti khi ka ruat tawn.

Jesuh Krih hi kum 3 kuakap lawng rian a rak tuan. Harnak, nihsawhnak, tihphannak tampi a rak tong ve. Rian a tuan chung ah, bia zaza a rak chim. Mi tampi a cawnpiak hna. Khuaruahhar thil tampi a rak ser. Jesuh nih hin, a zultu pawl hi, "a cawnpiaknak zulh le nunpi ding hi" fak pi in, a rak cawnpiak tawn hna. An tlaih lai zaan ah, a zultu pawl hi bia hnunung bik bia sunglawi taktak a rak ruah ta hna. Cucu "Nawlbia thar a si" a rak ti. Cu nawlbia thar cu, Nawlbia pahra he zong aa lo lo. Biakam hlun nawlbia dang he zong aa lo lo. Judah mi nih an i ser chawmmi nawlbia dang he zong aa lo lo. Cu nawlbia cu phun dangte a si. Cucu zeidah a si tiah cun, "dawtnak le zawnruahnak" timi a si.

Jesuh Krih nih hin, ka thi cang lai; a ka zultu pawl hi ka kaltak cang hna lai. An sin ah ka um ti lai lo ti hi fiangte in a rak theih. A ka zultu an si ruang ah, harnak le buaibainak phun zakip an tong te lai. Vawleicung midang hna nih an huatral te hna lai i lungrethei le ngaihchia in an um te lai ti hi, fiangte in a theih cia ko. Sihmanhsehlaw, cu bantuk harnak le ngaihchiatnak an ton te dingmi ruang ah, Jesuh hi a thin a phang bal lo. A zultu hna hi rian an ngei lai lo ti zong a phang bal lo. Tangka an ngei lai lo; an si a fak sual lai ti zong a phang bal lo. Ca an thiam lai lo i, degree hna an ngei lai lo timi hi a phang bal lo. Biakinn hna an ngei lai lo i pumhnak inn hna an ngei lai lo timi hi a phan piak hna lo. Cozah hremtuar (persecution) hna an ing sual lai timi hi a phan piak hna lo. Zawtfah thihloh an tong lai ti zong a phan piak hna lo. Mangtam le rawltam tihalnak an tong sual lai ti zong a phan piak hna lo. Cheu hra cheu khat an ngei sual lai lo; an thawhlawm a tlawm tuk sual lai timi hna hi Jesuh nih a phanmi pakhat hmanh a si lo. Thawhlawm pek le cheuhra cheukhat pek zong a rak forh theng hna lo. Rawl ulh thlacamnak te hna an ngei sual lai ti zong a rak phang lo.

Jesuh a thin a phanmi cu, a ka zultu pawl hi keimah nih ka dawt hna bantuk in pakhat le khat an i daw sual lai lo; pakhat le khat an zawn an i ruat sual lai lo; cu tik ah hi hna hi a ka zultu an si timi kha mi nih an hmu kho lai lo; an theithiam kho lai lo" timi lawnglawng hi Jesuh a thin a phanmi a si. Jesuh nih a zultu pawl caah a thin a rak phanmi hi, nihin ni Jesuh zumtu Krihfami vialte ca zong ah a kan phan piakmi a si. Zeidang sifah harsat, cozah hremtuarnak te hna le mautam tibantuk hna hi, Jesuh nih a kan phan piakmi a si lo. Cucaah "Nawlbia thar kan pek hna; kan dawt hna bantuk in pakhat le khat i daw u; nan zawn I ruat u; cuticun a ka zultu nan si kha mi nih an in hngalh hna lai" tiah ro a rak vuih ta hna. Cucu Krihfa nunzia a si. Jesuh zultu kan sinak a langhternak hi , chawva, ngeihchiah, fimthiamnak le rumnak hna hi an rak si lo. Dawtnak le zawnruahnak tu hi, Krifa sinak alanghnak cem a si. Cucu Krihfa vialte nih kan herh bikmi a si nain, ngeih a har bikmi a si fawn.

Tahchunhnak pakhat tein tial ka duh. Voikhat cu Gangaw peng ka rak tlawng. Cuka ah bia an ka chimhmi nih ka thinlung a ka sukhai ngaingai. Gangaw peng peng ah Buddhist pakhat cu Krifa ah a cang. Krihfa mi sin ah a hung um taktak tik ah, buu khat le khat an i remlo ning, an i dohning, phungchim ah ka hman timi an i cuhning a von theih. Krifabu pakhat nih a dang pakhat kha kal sual an ti hna; a dang nih Krifabu hman lo tiah an ti ve hawi hna. Cuticun kan mah buu kalning a dik deuh tiah sawilemnak tete a von tong. Pakhat le khat hnahchuahnak a tam ning, entainak, ertaunak le zuamnak a tam tuk ning a hmuh tik ah, a lung a dong tuk i, ka si thing ning a tha deuh; Krihfa si cu remlonak a si a ti i, Buddhist ah a lut than" ti a si. Cucu Krihfami vialte nih ruah awk a tlakmi tuanbia pakhat a si.

Lairam ah, mi cheukhat nih an chim tawn mi cu, Laimi hi ramdang kalmi kan tam chin lengmang. Lamsul, innlo, fimthiamnak, motor, motor cyle, chawva, dawhnak, thiamnak le a lam kip ah kan thang tuk. Pathian nih thlaw a kan chuah tuk tiah kan ti tawn. Kan i lawm tuk. Khatlei ah ramdang kalnak nih rumnak le thil dang thanchonak tampi a kan pek lio ah, khua a cheukhat ahcun pakhat le khat a hohmanh tihzahnak, upatnak, zawnruahnak le chimh ngaihnak a um kho ti lo. Pakhat le khat zei ah an i rel ti hna lo ti a si. Ramdang kalmi an tam deuhnak khua paoh ah hin, cu lungput cu a zual khun ti a si. Zeipoah hi chaw le va, inn le lo, ramdang kalmi chungkhar an tam maw tam lo timi hin, minung cuai i thlai a si cang ti a si. Krifabu pakhat chung lila hmanh ah, lungrualnak a um lo pin ah, chimh ngaihnak le p akhat le khat bia i ngaih piak duhnak thinlung a tlawm chin lengmang ti a si. Nan si kho cio; kan si kho cio timi lungput hi a lian tuk ti a si. U le nau zong tangka karh lak a tam. "Tangka" hi pehtlaihnak le minung upadi khan ah a tla cang ti a si. Ruah dingmi cu ramdang kan kal i kan miphun le ram a thancho ko zong ah, Laimi chung ah dawtnak le zawnruahnak hna hi a zawr tuk sual ahcun kan Krihfa sinak khi ruah ngai a hau ding a si hnga. Ramdang kan kalmi nih kan Krihfa sinak hmual le nunzia hna hi a zawrter sual ahcun, cucu Pathian hmai ah thluachuah kan hmu ti awk a si hnga maw? Pathian nih tah ramdang kal hi thluachuah hmuh a ti hnga maw?

Asiahcun ram chung ah siseh, ramleng ah siseh, Laimi Krifa kan sinak ah Jesuh thinphanmi hi zeitin dah kan nunpi ning a si? Laimi Krifa hi kan i daw maw? Kan zawn kan i ruat maw? Ramdang kan umnak ah Laimi Krifa hi theihthiamnak kan ngei kho maw? Buu khat le khar kan i rem maw? Jesuh Krih a thin a phanmi thil te hi, inn chungkhar, innpa chakthlang, Krifabu, khuami, tlang, peng le kan miphun Krihfa mi lak ah tah zeitin dah kan nunpi ve? Lairam Krihfa sinak ah, dawtnak le zawnruahnak hi a thang lei maw a panh a zawr lei dah? Zei tuahnak paoh ah "American system" ti rumro hna in kan nung sual maw? Cu American system hna cu tah Lairam ah nunpi ve ah a tha lai maw? Kawlram ah nunpi ding ah aa tlak lai maw? Buddhist kan innpa hna sin ah tah zeitin dah kan thawngtha a um awk a si hnga? Nihin ni Krih fa mi kan sining hi tah Jesuh nih kan hmu sehlaw zeitin dah a kan ti hnga? Ka thin a rak phan ning te a si ko hih a kan ti hnga maw? Ka thin a rak phanmi hi, phan lo ding pei ka rak phan ko hi; ka ruahnak lengpi in an i daw; an zawn an i ruat ko hih" tiah dah a kan ti hnga? Cucu pumpak cio nih ruat ti hna u sih law ti ka duhmi a si.

Kan chimrel khawhmi a um a si le Pathian nih thluachuah kan pek piak ko seh (Amen).

Theihternak: CIM ah October 26, 2008 ni ah an thlahmi a si.

Cauk Kong Theihternak -1

Kawlram ah Baibal he aa pehtlai in tialmi cauk hi a tlawm ngaingai. Mekazin ti bantuk i tialmi capar hrawng lawng a si. Ka theih khawh tiang ah, Kawlca in tialmi Baibal hrilhfiah tling in a um rih lo. MBC Bookstore ah voikhat cu an cauk ngeihmi ka zoh i cu ahcun hrilhfiah cauk tlawmpal ka va hmuh. Tha tein ka zoh tikah, Kawlmi nih tialmi si loin Mirang nih tialmi cauk kha Kawlholh in lehmi tu an si. Um . . . zei tik ah dah, Baibal hrilhfiah thatah Kawlholh in kan ngeih ve te lai, tiah ka ruat.

Rev. Dr. Sang Awr hruainak in Chin Christian Writers' Group cu tuah a si i, cu nih cun atu hi Laiholh in hrilhfiah cauk an kan tialpiak lio a si. Kan Baibal cauk tling tein zei tik ah dik hrilhfiah cauk kan i ngeih khawh te lai, caan sau a rau rih khomi a si. Laimi kan pa tleica Rev. Dr. Van Bik nih khan Barclay Commentary chirhchan in hrilhfiah cauk cu tlawmpal a kan tialpiak nain, uk tlawm te taktak lawng a si fawn.

Aize, ka chim duhmi ka tlau deng. Laimi nih Baibal he pehtlai in cauk ngaingai chuahmi a tlawm tuk rih ti kha, chim ka hun duhmi a si ko rua. Nai ti ko usih, 2005 le 2006 ah a chuakmi cauk pahnih kong atu tan ah theihternak tuah ka hun duhmi cu a si. Aho tialmi cauk dah an si? William Khen Chum Bik nih a tialmi a si. Amah hi 1998 ah CCC in B.Th. a dihmi a si. 2003 ah Myanmar Institute of Theology in M.Div. a dih. Cu hnu ah, HBA i chuahmi HBA Hmurka i editor a tuan. Cu hnu ah, atu cu CCC ah Biakam Thar lei he aa pehtlaimi pawl a chim. A tialmi cauk pahnih cu:

Biakam Thar Hngalhnak Bawmtu. Yangon: Catialtu, 2005.

Biakam Thar Chung Hngalhhar Fianternak. Yangon: Catialtu, 2006.

An pahnih in cauk tha tuk an si. Kawlram chung i chuahmi cauk, a bikin Biakam Thar lei he pehtlaimi ahcun a tha bik pawl ah aa tel lai dah. A rel rih lomi nih cun tlolh bak ding a si lo. Aw ka philh deng, nai te ah cauk dang pakhat a tialmi a um fawn rih rua. Ka hmu ve rih lo. Cun, Biakam Thar cauk pakhat hrilhfiah a tialmi zong a dih cang, a rauh hlan ah a chuak lai. Cu zong cu tlolh lo bak ding a si. Atu cauk pahnih kan langhtermi chungin a zei maw cu, a rem kan ti caan ah kan vun tar pah tawn te lai.

Didache

A sullam cu “cawnpiaknak” ti a si. Hlan lio Khrihfabu nih an rak tialmi ca lakah a hmasa bik pawl ah aa tel. Hi Didache hi Zultu Hlei Hnih I Cawnpiaknak ti zong in an ti. Kum zabu pahnihnak CE thawkka hrawng ah tialmi a si lai tiah zumh a si. Hi cauk fate ahhin Khrihfabu hmasa hna nih nuncan ziaza kong le Khrihfabu zulhphung pawl an i cawnpiakmi kong kha aa tial i, a tawi tete in dal 16 a um. Dal 1-6 ahcun Khrihfa ziaza kha a huap in an tial i, cu ahcun “Nunnak Lam” le “Thihnak Lam” tiin “Lam Pahnih” an langhter.

Cu ahcun Jesuh Khrih cawnpiakmi Tlang Cung Cawnpiaknak chungin a zei maw kha an vun chim thanmi an um. “Mi nih kan cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cungah va tuah” timi Sui Phunglam ti zong in ti lengmang mi kha, Didache ahcun “Ka cungah tuah hna hlah seh ti na duhmi paoh cu midang cungah tuah hlah” (Did. 2a) tiah aa tial. Cun, “Chiat an serhtu kha thluachuah pe law, na ral hna kha thlacam piak hna. Cun, an hremtu hna caah rawlulh piak hna” (Did. 3b; Luka 6:27, 28b; Matt 5:44) le a dangdang an um len rih. Dal 10 nak ah cun rawlulhnak le thlacamnak kong ah Matt 6:5 kha an chirhchan i, “Chungthu lengnal pawl bantuk in thlacam hlah” ti a um. Cu pin ah Bawipa Thlacamnak zong a ning tein a um thiam.

UN A Thi Maw?

"A dawtmi hna umnak vawlei ah daihnak le remnak leng ko seh" tiah vancungmi nih hla an sak. Aw, nain! Cun, Western Europe kha Industrial Revolution nih a den hnu, vawlei ah thlennak tampi a chuak! Industrial Revolution hnu, Europe Khrihfa pawl zumhnak cu: minung fimthiamnak le thawnnak in vawlei tuanbia kan tial kho lai, cun vawlei ah daihnak kan ser kho fawn lai ti a si. Cuticun, Europe ah Pathian hmunhma a ngei tuk ti lo. Caan a liam. Fimthiamnak a sang chin tak. Amahbelte, 1914 a phanh tikah, vawlei ralpi pakhatnak a chuak. Vawlei a tap. Sermi thil an tuar. A dawtmi hna minung millions tampi nunnak a liam. Kum 4 a rau. Vawleicung Ralpi Pakhatnak (WW I) a dih hnu tlawmpal ah, League of Nations cu dirh a si. 1925 ah Geneva Protocol an tuah. Vawlei daihnak caah an si.

Nain, 1933 nih vawlei tuanbia a thlen bak. Germany nih Hitler kha ram hruaitu ah an thim. 1939 in Vawleicung Ralpi Pahnihnak (WW II) cu a chuak than. Kum 6 a rau. Vawleicung Ralpi Pahnihnak cu Europe Continent deuh nih a tuar. Vawleicung Ralpi Pahnihnak cu vawleicung zei miphun hmanh an tuar. Fimthiamnak sangtuk cang kaw, caan tawite chungah tampi an i thah khawh cang. Bia na ah, Hiroshima ah Nuclear Bomb an thlak. Minute pakhat ah 120,000-140,000 kar an thi. Vawlei a hram! Sermi an tuar! Million tampi nunnak a liam than. Vawlei ah daihnak mangtam a tlung. A tawinak in chim ahcun, Industrial Revolution hnu, vawlei fimthiamnak a sang chin. Cu fimthiamnak in vawlei daihnak ser an i tim. Nain, daihnak le remnak chim lo, thihnak tu a si. "A dawtmi hna umnak vawlei ah daihnak le remnak leng ko seh" hi sullam zei dah a ngeih ti ? Pathian tel loin, daihnak ser an i timh caah a si kho men. 1945 ah United Nations cu dirh a si. Micah 4:3 kha chirhchan a si.

United Nations nih vawlei tuanbia ah chim awk tlak in roling ding zei dah a tuan? UN tuanbia tawite in kan langhter lai. April 25, 1945 ah The San Francisco Conference rak tuah a si. June 26, 1945 ah UN Charter kha San Francisco Conference in kuzale (delegates) nih hnatlak tein sign an rak thuah. Cuticun October 24, 1945 ah UN cu dirh a si. January 10, 1946 ah UN hmasa bik General Assembly cu London ah an rak tuah. Feb 14, 1946 ah UN nih headquarter cu United States ah um seh a ti. 1947 General Assembly nih Palestine cu Jewish state le Arab state tiah then siseh a ti. 1948 ah then taktak a van si. December 10, 1948 ah UN nih Universal Declaration of Human Rights kha a hnatlak pi. 1949 ah UN nih Netherlands le Indonesia kar ah daihnak a ser, cuticun Netherlands nih Indonesia kha ram zalonnak a pek. 1949 ah UN envoy Ralph Bunche nih Israel le Arab ram pawl -Egypt, Syria, Jordan, le Lebanon- kar ah daihnak (cease-fire) a ser. 1950 Nobel Peace Prize pek asi. 1947 thawkin Kashmir state ruangah India le Pakistan kar ah a ummi ral kha 1949 ah UN nih daihnak a ser khawh.

1950-53 ah Communist North Korea nih South Korea a tuk. UN ralkap nih South Korea an dirh kamh, cucun Communist North Korea pawl cu South Korea in an thawl than hna i, Korea peninsula ah daihnak an ser. 1954 ah UNHCR kha Nobel Peace Prize an pek. 1956 ah Suez Canal he pehtlai in Egypt le Britain, Israel, French kar ah raldohnak a um i, UN nih daihnak a ser. 1956 ah UN nih Belgium le Congo kar remnak a ser. Belgium nih Congo kha Independence tling a pek lo caah a chuakmi ral a si. 1962 ah Soviet Union nih missiles kha Cuba ah a chiah. John F. Kennedy nih Cuba in missiles hi a lak than lo ahcun Soviet Union ka tuk lai a ti colh. Nain, UN Secretary General U Thant nih a daihter. 1962 thiamthiam ah West New Guinea he pehtlai in Netherlands le Indonesia an buai i, UN nih a daihter. 1964 ah Greek Cypriots le Turkish Cypriots kar buainak kha UN peacekeeping force nih an daihter. 1965 Kashmir he pehtlai in India le Pakistan kar raldohnak a chuak than. 1949 lio bantukin, UN nih a remh than hna. 1965 Nobel Peace Prize kha UNICEF an pek. 1966 ah UN Security Council nih Zimbabwe kha economic sanction a tuah. 1967 ah UN nih Israel le Arabs hna kar raldohnak (Six-Day War) kha a daihter. 1968 ah UN General Assembly nih Nuclear hriamnam karhlonak treaty a tuah. 1971 ah UN General Assembly nih Nationalist China kha a hlawt i, Communist China kha UN member ah a cohlan.

1973-74 ah UN Security Council nih Israel le Arabs -Egypt Syria kar raldohnak (Yom Kippur War) kha a daihter. UN Peacekeeping force tampi Sinai Peninsula le Golan Height ah an thlah hna. 1976 ah UN General Assembly nih UN chungtel pawl kha South Africa he trade- arms pehtlainak nan tuah lai lo a ti. Cupinah, Sports Competition kha South Africa he tuah lo a fial rih hna. 1977 ah UN Security Council nih UN chungtel paoh South Africa sinah hriamnam zuar a kham hna. 1978 ah UN nih PLO le Israel kar raldohnak kham duh ah Lebanon lei ah UN peacekeeping force a thlah. 1981 ah UNHCR nih Nobel Peace Prize a hmuh. 1988 ah UN peacekeeping force nih Nobel Peace Prize a hmuh. 1988-89 ah UN nih Soviet Union le Afghan kar remnak a ser , cun Soviet troops Afghan in an kir. 1989-90 ah Namibia le South Africa kar raldohnak a daihter, cuticun 1990 ah Namibia cu Independence a hmuh. 1990 ah UN nih Nicaraguan government le Nicaraguan rebels kar remnak a ser.

1991 ah UN nih Morocco le Polisario Front kar remnak a ser. 1991 thiamthiam ah UN troops nih Kuwait in Iraq troops pawl kha an thawl hna. Iraq nih Kuwait kha 1990 ah a tuk i, Kuwait cu Iraq nih a uk. UN troops nih Iraq cu a thawl than. 1991-93 ah Cambodia civil war kha UN nih a tlangtlak hna i Cambodia ah democracy uknak an ser than. 1992 ah El Salvador in Government le Rebels kha a remh hna. 1992 thiam ah UN nih Yugoslavia buainak kha a daihter. Croatia le Slovenia hi Yugoslavia i republics an si. Serbia pawl hi Yugoslavian Government ah nawlngei bik an si. Croatia le Slovenia nih Yugoslavia in Independence kan lak tiah vawlei an thanh. Cutikah, Croatian force le Serbian force ral an i do. UN nih a remh hna. 1992 ah Serbs le Republic's Militia kar raldohnak ruangah Bosnia-Herzegovina um harnak tongmi kha UN nih rawl le sii a pek hna. Yugoslavia kha UN nih trades embargo a tuah. 1992-93 ah UN nih USA kha Somalia ah daihnak, remnak le himnak ser awk ah nawl a pek. USA troops nih daihnak ser an i zuam. 1993 thiamthiam ah UN peacekeeping force nih Mozambique Government le Renamo Rebel Group kar daihnak kha an kilven.

Chim ding a tam rih. Kan chim ti lai lo. Hi vial si ko seh. UN nih vawlei caah a tuanmi a tam ngaingai ko. Cucaah, UN hi a thi lo. A rak nung ko. A nung rih lai. UN nih vawlei daihnak caah roling ding in a rak tuan, a tuan cuahmah, a tuan rih lai. A pipa rih lai. Asinain, a thawng tuk lo. Kan i rinhtluk in a rak thawng lem lo. Cucaah, Kawlram caah ruahchannak a tlawm. A um lo tluk khi a si. Tachunnak ah, UN nih South Africa kha 1976 in economic- military-diplomatic-trade sanctions a tuah. Kum 15 hnu ah South Africa uknak aa thleng. South Africa chim lo, UN nih zei ram hmanh thisen luang loin uknak a thlen piak kho hna ka thei lo. Ka palh lai lo dah! Nunnak tampi liam hnuah UN nih daihnak a ser tawn tiah ka ruah. Tahchunnak ah, Sudan ram hi kan zoh hnik lai. UN General Assembly le Security Council nih New York ah summit meeting an tuah. Sudan ah nunnak relcawk lo a liam. UN peacekeeping force Sudan an phan tikah, tamtuk an thi cang. Mipi tamtuk an thih hlan ah, UN nih luh hnawh a herh. Nain, UN Constitution nih a onh lo. Cucaah, UN Constitution cheu khat hi cu kum zabu 21 vawlei caah sullam a ngei ti lo, remh a herh cang. Abikin, Veto problem hi a poi bik.

Chim duhmi fiang deuh seh tiah, Kawlram kong hi tahchunnak in kan chim lai. Kawlram cu 1962 in tuchun tiang ralkap uknak tangah a um. A ngaingai tiah kan um duh caah asi lo. Kan duh lo buin kan um. Hawi ram bantuk in democracy kan duh ve ko. Cucaah, kan ram uknak thlen kan duh. Asinain, UN bochan awk kan tha ti lo. China cu a zual. India tiah, zei hlei hlah! US tiah, Security Council ah China le Russia nih an veto hoi lai. Iraq bantukin kan ram ah Oil a um fawn lo. Ruahchannak zeidah kan ngeih ti? Um ti bak hlah! Kanmah caah kanmah lawng bochan awk kan ngei! Kan ram le miphun tuanbia thar kan tial lai. Kan ram uknak kan thlen lai. Tikah, Khrihfa zumtu hna nih political issues hi kan hrial lai maw? Kan i tel ve lai dah? Biaknak le uknak hi komh awk a si maw? Yes or No?

South Korea, Hong Kong, Taiwan, Philippines le Sri Lanka ram i zumtu hna nih miphun le ram tuanbia tialnak ah biatak tein an i telvenak kha kan zoh ta lai. United States le Soviet Union ruangah Korea cu Vawleicung Ralpi Pahnih hnu tlawmpal ah South Korea le North Korea tiah an i then. Cun 1950-53 tiang Korean War a chuak than i thong tampi nunnak a liam. A ngaingai tiah, South le North Korea um Korea pawl khi unau chuakkhat te an si. US le USSR ruangah ai thenmi an si. 1988 ah National Council of Churches nih North le South Reunification ding hi kan mission lakah a biapi bik a si an ti. Cuticun i fonhthannak caah zumtu hna nih a lam kip in an i zuam. Roman Catholic a simi President Kim D. Jung i Sunshine Policy nih North Korea mipi thinlung ah rian a tuan ning hrim kha a mak. Korea ram daihnak caah Korea zumtu hna nih political issues a simi National Reunification kha an rak tanh bak. Cu bantuk thiamthiam in, 1997 ah Britain nih Hong Kong kha China Beijing a pek than. Cu tikah, Hong Kong um mipi nih Beijing Communist uknak phung, Hong Kong ah hman an duh lo. Hong Kong democracy kha pehzulh an duh. Cucaah, Hong Kong um Khrihfa zumtu hna nih Hong Kong ah Democracy Uknak zungzal in hmunter awk ah Britain le China Beijing sinin an rak hal. Anti-China asi lo, Pro-democracy a si an ti.

Taiwan hi China Mainland tengnge pakhat a si tiah Beijing nih a ti nain, Taipei nih Taiwan cu China a si bal lo, cu ve bantuk in China cu Taiwan a si bal ve fawn lo tiah a ti ve. Taiwan hi UN General Assembly ah thutnak rak pek a si, nain 1971 hnuah China Communist kha UN nih a cohlan caah China Nationalist pawl cu UN in thawl an si. Cu tikah, Washington nih Taipei in Beijing ah Embassy a thial. Taiwan nih UN chungtel sinak hmuh than aa zuam. Nain, UN chungtel sinak hmuh sual lai kha Beijing nih a phang ngaingai. Taiwan nih Full Independence kha vawlei thanh ai timh. A thanh ahcun ka thuat colh lai tiah Beijing nih a ti. Taiwan political issues kongkau ah Khrihfa zumtu hna an thu sawh lo. A bik in Presbyterian Church nih official statements an chuah. China Mainland he kan i pehtlaihnak a um lo, cucaah kan i fonh kho lo. Taiwan cu Beijing he zei taktak hmanh aa pehtlai lo, Taiwan cu Taiwan um mipi caah a si lai, zeicatiah a luatmi ram a si tiah Presbyterian Church in Taiwan nih 1977 August 16 ah declaration an tuah. Cu kum thiamthiam ah, National Independence kan thanh piak ko u tiah Taiwan Government kha PCT nih a nawl. Taiwan naingaiyee tuanbia zoh tikah, miphun le ram luatnak caah Khrihfa zumtu nih hmai ah an kal, mipi an hruai hna.

Philippines hi Asia ahcun Khrihfa an tam biknak ram si i, ram pumpi mi lurel in 80% nak tam cu Khrihfa an si. Abikin, Roman Catholic an tam. Marcos chaan ah cozah palknak biatak tein a doh tu hna cu khrihfa hruaitu pawl ansi. Marcos chan a dih 1986 February hnu New Constitution an tuah lioah, Khrihfa hruaitu tampi an i tel. Cupinah, Aquino Government le Armed Communist Rebels kar remnak ser kha Khrihfa hruaitu pawl nih an i zuam, nain a phichuak a um tuk lo. Roman Catholic le Protestant he human rights, social justice, le luatnak caah rian an tuan. A tawinak in chim ahcun, ram le miphun caah tiah Philippines Khrihfa hruaitu hna cu naingaiyee ah biatak tein an i pumpek. Kan chimmi a tam cang caah Sri Lanka Khrihfa hruaitu hna nih naingaiyee ah an i telnak cu kan chim ti lai lo.

Asia huap in chim ahcun, Asia Khrihfa zumtu hna nih naingaiyee he pehtlai in an dirhmun cu Christian Conference of Asia (CCA) tuanbia ah fiang tein kan hmuh. CCA nih an headquarter kha Singapore ah an rak chiah. Nain Singapore cozah nih an ram in CCA kha 1987 ah an thawl. Naingaiyee ah nan i tel. Nan fund kha naingaiyee he senghtlaihnak a ngei mi thil hna caah nan hman. Cucaah, kan ram ah umnak nawl kan in pe ti hna lo tiah Singapore cozah nih an ti hna. Asia ah social justice, democracy, freedoms, le full human rights ser hi kan mission rian ngan bik lakah pakhat a si ve tiah CCA nih a ruah. Kannih cu political organization kan si lo, religious organization kan si i vawlei ah daihnak, remnak, zalonnak, le dinnak a um naklai rian kan tuan. Cu rian ah economic le political matters aa tel tiah CCA nih a zumh. CCA nih cu a zumhnak le dirhmun cu nihin tiang aa nunpi.

Vawlei tuanbia ah roling bakin rian a rak tuanmi Khrihfa hruaitu, tuanbia nih a philh kho lo mi. Tampi lakah Germany in Dietrich Bonhoeffer le Martin Neil Moller, El Salvador in Oscar Romero, United States in Martin Luther King, Jr, South Africa in Desmond Tutu, le East Timor in Bishop Belo hna hi mipi duhdim nunnak, mipi luatnak, daihnak, ram le miphun hunchonak caah naingaiyee ah an lut, a tha lomi uknak kha an doh, biatak an tanh, cun mipi caah thih ngamh in ramrian an tuan hna i, a cheu cu an nunnak an pek taktak. Ka upat tuk hna. Khrih vailam kha biakinn ah si loin secular world ah an put. A ngaingai tiah, Khrih hrimhrim kha vailamtung cu Jerusalem biakinn chungah aa put tung lo, secular world ah pei a put ve kha ka ti. Confessing Church hruaitu Martin Neil Moller nih hi ti hin bia a rak chim bal:

Jews pawl thong tampi an tlaih, an hrem, cun mei in an khanhh hna lio ah khan zei hmanh ka rak chimrel piak hna lo, zeicatiah kei cu Jews ka si lo. Cun, Slav pawl kha Hitler nih thong tampi a thlaih hna, a hrem hna i a thah hna nain zei hmanh ka rak au piak hna lo, zeicatiah kei cu Slav ka si lo. Social Democrat pawl tam lakte Nazi ralkap nih an hrem hna, thong an thlak hna, cun an thah hna nain, zei taktak hmanh au piak lo in, ka rak dai ziar ko, zeicatiah Social Democrat ka si lo. Asinain, keimah caan a phan, Hitler nih keimah a van ka tlaih ve tikah, au piaktu ka ngei ti lo.

Biakilhnak: UN hi a nung ko. A rak thi lo. A nun rih fawn lai. Vawlei tuanbia ah a pipa rih ko lai. Miphun vialte a kan kilveng tu, a kan thihruaitu a si rih lai. Kan hrampi a si zungzal ko lai. Nain, kan duhmi paoh a rak kan tuah piak kho lo, a kan tuah piak kho lo, a kan tuah piak kho lai lo, ti tu cu a fiang. Cucaah, UN sinah a herh leng in ruahchannak kan ngeih awk a si lo, zeicatiah ruahchannak tamtuk chiah i a si kho tung lo ahcun, kan hnabei a dong tuk lai. Tahchunnak ah, Kawlram caah ruahchannak tampi a um lem lo, UN nih zei pipa a kan tuah piak kho lai ka zum lo. Kanmah kan cawl hmasa a herh. Mipi kan thut ko ahcun, kan ram uknak cu UN le Pathian nih an kan thlen piak lai lo cu a fiang. Mipi kan cawl tikah Khrihfa zumtu hna hi kan biapi taktak, biatak tein kan i pumpek a herh, ram le miphun kan dawt ahcun kan thut sawh awk a si lo. Cun, Martin Neil Moller kan si lo a biapi lai. Cu hnu ah, UN hi Kawlram caah a thawng te lai. Kan ram aa thleng te lai.

Salai Pum Za Mang
Princeton, NJ

John Chrysostom (c. 354-407)

Khrihfabu tuanbia zohtikah, Baibal loin le Baibal hrilhfiah loin cun, a rak si kho lo. Baibal he pehtlaihnak ngei loin a rak i hruaimi Khrihfabu an um lo. Khrihfabu tuanbia ah zumhtlak tein Pathian caah rian a tuanmi, thawngtha a rak phuangtu tampi an um. An zapi in kan thei kho hna lo, theih khawh ding zong cu a si fawn lo.

Khrihfabu tuanbia ah kan theih deuhmi hna cu, a min a thang deuhmi, mipi caah min hngal deuh in, zei maw thil a tuahtu lawng kha hngalh an si. Zaran cu kan thei kho hna lo. Cun theih deuhmi cu, an kong mi nih an tialmi asiloah anmah lila nih cauk an rak tial asiloah cakuat an rak tial, phungchimmi an rak tial, cu ruangah theih an si.

Baibal cu hlan chan piin rak hrilhfiah cio a si. Cu bantuk in an hrilhfiah cio tikah, hrilhfiah ning a phunphun an rak hman cio. Khrihfabu pale hna timi (Church Fathers) zong nih anmah tawk in Baibal cu an rak hrilhfiah ve i, cu hna nih Baibal an hrilhfiah ning le an hmuhning nih Khrihfabu tuanbia ah zumtu hna kha kap tampi in a rak hruai hna.

Minthang a simi hna lakah theih bikmi pakhat cu Augustine a si. Cun, zaran nih kan theih lem lomi cu Augustine a chuah kum hrawng ah Syria ram Antioch timi kha ah a rak chuahmi John Chrysostom hi a si. A chuah kum kong ah zei tik set ah ti kha hngalh a si lo. A cheu nih 347 CE hrawngah a chuak tiah an ti; a dang ve nih Augustine he an chuah kum aa khat an ti. A zei a si hmanh ah, hi pa hi Khrihfabu tuanbia le Baibal hrilhfiahnak tuanbia ahcun philh awk tha lo a si. Amah a riantuannak le Baibal a hrilhfiah ning, a bikin Tlangcung Cawnpiaknak kong ah a hmuhning le a hrilhfiah ning ka hun tial chap te lai.

Jesuh Khoika Ah Dah?

Nai ah The Salk Lake Tribune timi thawngzamhnak ah an tialmi cu, nai te ah an hun chuah thanmi video (documentary) kong a si. Cucu kan hnu kum ah, hmun zei maw ahcun an rak piah cang rua i, nai ahcun DVD in an chuah than. Zei kong dah a si? Jesuh a ngakchiat lio in riantuan aa thawk hlan, cu caan lio i a kong Baibal ah aa tel lomi kong khi a si. A cheu nih cun kum 18 piahtana tiah an ti tawn. A ruangah kum 18 chung kha Jesuh khoika set ah a um kan thei lo. Baibal nih a chim lo.

Atu an hun tuahmi hi, an si khawh tawkin, Baibal leng ah a vakmi tuanbia pawl in an khomhmi a si. Zei lungput he hi thil hi an tuah ti cu kan hngal lo. Nain, zoh a nuam ngai men lai. Zoh ka duh ngaingai. Zei tik ah dik ka zoh khawh te lai. Asinain, Jesuh a ngakchiat lio tuanbia cu hi tihin a si ti awk cun, zumh awk a tha lai lo. Jesuh a ngakchiat lio, Egpyt ram an zampi lio ah an pal pahmi khua paoh ah khuaruah har thil a tuah, ti te hna tel dawh a si. Jesuh nih a ngakchiat lio khuaruahhar thil a rak tuah timi kan theih tawnmi kha cu the Gospel of Thomas timi cauk ah a um.

Dinfelnak

A dingfelmi hi Pathian thilser lakah aa dawh bik a si.

- Alexander Pope

Dinfelnal a um lo ahcun kanmah nih kan ser awk a si.

- Honore Gabriel Mirabeau

Dinfelnak hi a tha bik pawlisi a si.

- Benjamin Franklin

Dinfelnak hi ro vialte lakah ro tha bik a si.

- William Shakespeare

Midang chimmi fawi tukin a zumhmi lawng hi a dingfelmi lungthin i a sunghnak a si.

- Sir Philip Sidney

Thil a hmaan lo ning in hmuh i timh cu sunghnak hramthok a si.

-Domocritus

Thilri pawnmi cu a kir than ko lai nain dinfelnak voikhat pawn cangmi cu hmuh than khawh a si ti lo.

-Conyers Middleton

Theihternak: Hornbill, Mifim Bia, Vol. 2 (Yangon: Hornbill, 2003), 11, in lakmi a si.

Baibal Zeitindah Kan Rel Lai?

Caan tlaitu ---------------------------------- Siang Dun

Phung chimtu ------------------------------- Rev. Dr. Samuel Ngun Ling

Pathian thangtthat ding in CIM ah a rak chuak mi zumtu nan sin ah lawmnak kan chim i, Laimi hna muihnak chung in ceunak hmun ah a kan phaktertu le caanttha a kan pektu Pathian kan thangtthat. Salm cattialtu nih Bawipa thangtthat cu a ngol in ka ngol lai loh a ti bantuk in kan nih Laimi nih cun Pathian thangtthat cu ngol awk kan ttha lo. Pathian sin ah lawmhnak chim hi kan leiba asi zungzal ko. Nihin thawngttha a kan chimtu Rev. Dr. Samuel Ngun Ling cungah lawmhnak kan chim. A mah hi Laiminih Pa can ah kan izoh mi asi. Pathain nih thluachuah le fimnak chapchin lengmang sehlaw, Laimi caah a dir kho zungzalmi si zungzal ko seh ti zong kan thlacamnak le kan saduhthat asi. Upatnak Rev. Dr. Samuel Ngun Ling kan sawm cang.

BAIBAL ZEITINDAH KAN REL LAI?

Luke 10:26-28:
“Cathiang nih zeitindah an chim i an chimh mi cu zeitindah a sullam naa lak ning asi?”

Biahmaithi
Nihin Khrihfa tampi nih a biapi cem rua tiah ka ruahmi cu, aa thleng lengmangmi kan chan le nihin kan nun ah Khrihfa zumhnak nih asiloah Pathian bianung asimi Baibal nih zei bia dah a chim? Cu a chimmi bia cu zeitindah a sullam kan i lak ning asi” ti hi asi ruah ka ti. Jesuh Khrih le zultu hna bia an rak chim lio can vulei le Baibal ca an rak tial lio can vulei, a luan cia kum 3000 hrawng can, chan le minung hna sining le nihin kan can, kan chan, le minung hna sining zeitluk in dah aa dan cang i cu aa dangmi chan le minung hna sinah aa thleng kho lo mi Pathian bia, Baibal ca, nih zei bia dah a kan chimh i nihin kan caah zei sullam dah asi, Kum 2000 a rau cangmi bia le nihin kan chan zeitindah kan peh tonh lai? Nihin kan caah Baibal hi zei sullam dah a ngeih taktak? timi biahalnak he pehtlaih in Baibal rel ningcang le zumh ningcang i ruah ding kha a tu tam ka capar nih aa tinhmi asi. A ruang cu, kan Baibal catial lio chan ah a rak um rih lo mi zawtnak, tahchunhnak ah, AIDS le HIV zawtnak te hna, sualnak a phunphun, tahchunhnak ah, pa le pa, nu le nu hur sualnak (Homosexual - gay & lesbian), nu le pa sinak phun hnih hrawmh sualnak (Bisexual or Transgendered) te hna hi nitlak lei ram ahcun a chuakchin lengmang i cu thil hna cu Baibal nih zeitindah a phi a pek timi cungah Khrihfa hna ruahnak tampi aa then cheu.

Baibal hi Zeitindah a Sullam kan i Lak Lai?
Pathian cu thiangthlarau a ngei lo mi hna nih an thei fiang kho lai lo. Pathian bia cu thlarau bia pei asi cu ti mi hi a hman ngaimi bia asinain a hman thlu lomi asi. Kannih zumtu cu chim lo, Bawi Jesuh Khrih ko ko hmanh hi Thiang Thlarau long kha aa rinh lo. Moses phungbia le hlan lio profet hna chimmi bia kha Jesuh nih a hlaw hrimhrim hna lo. “Hrawh ding ah ka ra lo, annih cawnpiaknak tlinter ding tu ah ka ra ati (Matt. 5:17-18, Luke 24:27, 44). Jesuh nih zeitikhmanh ah Thiang Thlarau nan hmuh tikah Thiang Thlarau nih “thil thar,” nan theih bal lo mi kha an chimh te hna lai a ti bal lo. Kan chimh cia mi hna chung in Thiang Thlarau nih an chimh hna lai i kan chimhmi hna kha nan lung an pem ter hna lai ti long hi a chimmi asi. Cu caah Thiang Thlarau nih a tu te kha a ka chimh chom, Pathian bia bak asi, keimah bia asi lo timi te hna hi lichim thlarau bia, minung harnak a pe tonmi an si ton. Pathian Thlarau riantuannak dehcawh (blasphemous sin) sualnak zong asi kho mi asi.

Filip le Ethiopia Bawipa tonnak (Lamkaltu 8:29-31)
Thiangthlarau nih Filip cu a thawh i Jerusalem in Gaza ah rangleng in a kal lio mipa Ethiopia bawi sin ah khin va kal tuah tiah a fial. Filip cu a va kal i cu pa cu Isaiah cauk kha rangleng cung ah a rak rel lio asi. “Na relmi cu a sullam na hngal maw?” tiah Filip nih a hal. Cu bawi nihcun “Aho tal nih a sullam chimh lo ahcun zeitindah ka hngalh khawh hnga” tiah ati.

Ethiopia bawipa biahalnak cu a hman ngaingai mi asi. Aho tal nih a sullam chimh lo ahcun zeitindah kan hngalh khawh lai. Hi zon ah Baibal sullam hngalh khawhnak ding ah chimtu kan hau. “Chimtu” cu mit hmuh lo in Thiangthlarau lamhruainak asi i minung nih kan tuah awk asi ve mi cu Baibal konglam le sullam hngalh khawhnak dingah cawn le dot hlat kha asi. Cu kan cawnnak le dot hlatnak ahcun Thiangthlarau nih lam a kan hruainak thawng in Baibal sullam kha fiangten kan hngalh khawh. Baibal sullam hngalh khawhnak ding ah Pathian nih direct in vancung in aw thangpi in a au lo. Vancung mi siseh, profet siseh Baiba l sullam chimtu ah a hun thlah ti fon hna lai lo. Hebrew 1:1-2 ah, hlan ahcun Pathian nih kan pupa hna sinin bia a chim tikah profet kha a hman hna i sihmanhsehlaw a tu kan chan ahcun kan sin ah a “Fapa in bia cu a chim” ati. “Fapa in bia cu a chim” timi sullam cu a thuk ngaimi asi. Phundang chim ahcun, vulei minung sining le tuanbia chungah Pathian nih Fapa kha hmang in aa phuang i kan sin ah bia a chim tinak asi. Cu bantuk in minung sinah Pathian aa phuannak kong chimrelnak le ca in tialnak chung in Baibal thiang (Holy Bible) hi a hung chuah khawhnak asi.

1. Baibal cu cauk pakhat bantuk in vancung in a hung tla lo, vanmi hmang in Pathian nih a kan kuatmi cauk zong asi lo, profet hna le Pathian biachahnak cauk zong asi lo, vulei cung ah Pathian aa phuannak kong tialnak cauk asi. Cu caah Baibal thiang cauk cu vulei tuanbia le minung tuanbia he aa t hen kho lo. Minung le vulei tuanbia chungah Pathian a rak i phuannak thawngtha kha fiangten theih kan duh tikah thawngtha fangfang kha zuan hnawh khawh asi lo. Vulei le minung tuanbia he aa then bak mi “Thawngtha” (Naked Gospel asiloah Pure Gospel) timi hi a um kho lo. Thawgtha cu minung caah, minung sin ah, minung hmangin le minung ruangah pek asi. Baibal ca sullam tlamtling deuh in kan theih khawhnak hnga a tanglei hna hi kan theihawk a herh tiah ka hmuh.

2. Baibal ca cu Pathian nih a kut in direct in a tial i van in a rungthlakmi thil asi lo, amah nih a thimmi minung hna hmang in - an lungthin, an thluak, an kut, an mit, an khuaruahnak le an pum dihlak hmang in – Pathian nih kan sin ah a phuanmi biatak ansi.

3. Baibal ca cu vanmi holh siseh, Pathian holh in siseh tialmi asi lo. Minung holh in tialmi asi. Pathian biatak kha minung holh hmang in phuanmi bia asi caah Pathian biatak cu a tlingmi asi nain minung holh cu a tling kho lo. Pathian dawtnak le thil sining taktak zong hi minung holh nih a chim dih kho lo. Holh cu ri khiahnak (limitation) a ngei. Baibal ca cu holh pakhat in a dang pakhat lei ah leh lengmang asi tikah a kar lak ah thlau sualmi, palh sualmi, theih sualmi, tlam a tling lo mi a um lengmang ti kha Baibal lettu hna hrimhrim nih an chimmi asi. Zeibantuk Baibal lettu hmanh nih kan lehmi Baibal hi aa palh kho lai lo an ti kho lo. ITimote 3:16 ah “Cathiang hi a dihlak in Pathian thaw chuahhnawh mi asi” ati tikah zeiholh khi dah asi hnga tihi kan ruat bal maw? Cathiang timi hi Greek holh in “hagios grapha” ti asi i a sullam cu “Cathiang Tialmi” tinak asi. Luke 24:32 le John 5:39 i mirang holh in “Scriptures ”zong hi cathiang tiah leh asi i a sullam cu tialmi ti asi ko. Paul nih Timote cakuat chungah Cathiang a timi cu Judahmi hna nawlbia cauk panga asimi (Law): Genesis, Exodus, Leviticus, Deuteronomy, Numbers hna kha Cathiang tiah an rak timi cu asi. Paul nih a chim lio can ah nihin Timote cakuat hi tial in a um rih lo. Pathian nih cathiang kha a thaw a chuah hnawh a timi hi Hebrew holh in tialmi Baibal long hi maw a thaw a chuahhnawh asi hnga? Lai holh in lehmi Lai Baibal hna hi tah Pathian thaw cu a um ve hnga maw? Ruah awk tampi a um.

4. Baibal ca cu Pathian nih minung tuanbia hmang in a hun i phuannak kong asi. Minung tuanbia sining le um tu ning hngalh lo ahcun kha chung i Pathian a rak i hrolh ning zong hmuh khawh ding asi lo. Zeicahtiah Pathian phuannak kha minung tuanbia nih a phenh ton.&n bsp; Pathian kha Pathian sining taktak in hmuh kan duh ahcun minung tuanbia kha khatlei ah tleng lak in kan hmuh khawh a herh. Khrihfa biaknak cu minung tuanbia he aa pai lengmang in a kalmi asi. Hebrew 13:8 i “Jesuh cu nihin, nizan le hmailei zong ah amah ning asi” a timi sullam cu minung holh, tuanbia le nunphung hmang in rak phuanmi Jesuh Biatak kha aa thleng ti lo tinak asi. Sihmanhsehlaw phuannak thilri asimi minung holh, nunphung, tuanbia le sining cu aa thlen dih cang caah nihin kan caah Jesuh cu a sullam zeidah asi ti kawl kha Khrihfa kan rian nganbik cu asi.

5. Baibal cu siasal ah kan ser ding (idolatry or bibliotary) asilo, a thukmi Pathian thilsernak, le a khamhnak dawtnak hmuhkhawhnak le, Pathian hmai ah minung kan sining le kan dirhmun a kan chim kho tu le Pathian he zungzal nuncang hmunnak ah lam a kan hmuhsak tu le ceunak a kan pe tu asi. Ps. 119:105 ah ‘Na bia cu ka ke caah meiinn bantuk asi” a ti bantuk in Pathian khamhnak le ceunak lam a kan ceuh tu asi. Mei inn cu a kan khamhtu asi lo. Mei inn chungin a chuakmi ceunak kha kan herhmi cu asi. Baibal cu “telescope” (khua cuanhnak thilri) he aa lo. Mi pakhat nih telescope long a zoh ahcun zeihmanh a hmu kho lai lo, telescope long kha a hmuh lai. Sihmanhsehlaw telescope kha hmang in khua a zoh ahcun minung siseh khua le ram siseh a hmuh khawh dih. Cu bantuk in Baibal cauk zong Baibal vulei pin lei ah Pathian le minung pehtlaihnak kong thuk pi in a kan hmuhter tu kan telescope asi.

A donghnak ah chim ka duhmi cu, Baibal cu a nung i a thawngmi Pathian bia aa khumhnak cauk asi. Baibal chung Pathian bia hna cu miphun tuanbia a thleng khotu le ceunak a petu ansi. England Khrihfa hruaitu, Victor Hugo, nih a rak chimmi cu, England nih cauk pahnih a ngei. Pakhat cu amah nih a sermi asi i adang pakhat cu amah kha a sertu asi: cu hna cu “Sharespeare le Bible” ansi ati. Cu bantuk cun Pathian bia nung aa khumhmi Baibal cauk cu kannnih Lai miphun a kan sertu le kan tuanbia a thleng kho tu cauk asi..

Ca reltu vialte Pathian nih thluahchuah in pe ko hna seh.

Rev. Dr. Samuel Ngun Ling
St. Paul, USA.

Theihternak: CIM ah October 19, 2008 ni ah an thlahmi a si.

Rili Thi Cazual

Dead Sea Scrolls timi hi Rili Thi timi pawng i lungkua ah an hmuhmi cazual an si caah Rili Thi Cazual tiah an auhnak a si. Hi cazual hmuh hmasa bik hi 1947 ah a rak si i, cu cazual pawl an hmuh hna hnu cun, Baibal hrilhfiahning tampi a hung i a dang. Rili Thi Cazual timi kong hi tam deuh in, caan ka ngeih ahcun, ka tial lai i ka tar chap te lai.

Atu ahcun nai ah Israel Antiquities Authority nih an thlakmi movie nih hin tawi ngai le fiang ngai in Rili Thi Cazual kong a chim. Hika ahhin a movie zoh khawh a si. Zoh tlolh bak lo ding a si lai.

Teirulchamnak in Iremthannak (From Retaliation to Reconciliation)

Jesuh Khrih nih tuah uh a timi ah, a har ngaimi a si nain a herh tukmi cu “Nan ral va daw hna uh” a timi zawn hi a si. Kan u nau hmanh dawt kan i harh hna lio ah, zei tin dah kan ral chinchin cu kan dawt khawh hna lai? A si kho hrimhrim lo, vun ti colh ding khin a um. Kan Bawipa Jesuh Khrih nih a chimmi hi Pathian duhnak taktak, a muru cu a rak si rua. Clarence Jordan timi pa nih Sermon on the Mount timi Tlang Cung Cawnpiaknak (Mathai 5-7) kong a tialmi ah, teirulchamnak in iremthannak kong ah a cang tawnmi thil dot li a um a ti.

Pakhatnak cu, unlimited retaliation ti a si. Rikhiah ngei lomi teirulchamnak kan ti lai. A sullam cu mi pakhat nih na mit kap khat lei fahnak an pek tikah, anih cu a kap hnih ning in fahnak pek i zuam kha a si. Na ha pakhat a tlongh ter sual ahcun, a ha vialte khiah piak dih i zuam khi a sawh duh. A hlan chan ahcun cucu rak hman a si. A si khawh chungin teirulcham rak i zuam a si. A nak in ka thawng deuh ti langhter i zuam kha a sawh duh chihmi a si. Nihin zong ah, hmun tampi ah hmuh khawh a si rih.

Pahnihnak cu, limited retaliation ti a si. Rikhiah ngeimi teirulchamnak kan ti lai. A sullam cu mi pakhat nih na mit kap khat lei fahnak an pek tikah, anih zong kap khat lei lawng leh na rulh lai ti kha a si. Cucaah, Biakam Hlun le Hamurabi phung ahcun mit caah mit ve, ha caah ha ve ti a umnak a si. Mi pakhat nih na cungah thil sual a tuah tikah, a tuah sualmi pin ah, na lehrulh lai lo tinak a si. Teirulcham tikah a hlei hluat in na cham lai lo, ti kha a sawh duhmi cu a si.

Pathumnak cu, limited love ti a si. Rikhiah ngeimi dawtnak kan ti lai. A sullam cu dawtnak na ngeihmi kha na ral caah si loin, cun mi zei paoh caah si loin, nangmah an dawmi le na chungle lawng dawt kha a chim duh. Lev 19:18 ahcun, “Na innpa kha daw” tiin a um. Phundang in chim ahcun, na innpa a si lomi cu dawt lo zong ah a poi lo ti khi a si hnga. Innpa cu dawt hna ding. Asinain, ral cu huat bak hna ding ti kha a sawh. Dawtnak nih ri khiahmi fakpin a ngeih, hi ka ahcun.

Palinak, unlimited love ti a si. Rikhiah ngei lomi dawtnak kan ti lai. A sullam cu rikhiahmi ngei loin, an dawtu he daw lo tu he dawt ding ti kha a si. Jesuh Khrih nih Matt 5:43-44 ahcun na ral kha va daw tiah a ti. Cucu Pathian duhnak a zik cu a si. Ral dawt cu a fawi hrim lo. Nain, na dawt lai ti a si. Jesuh Khrih nih cun, a ral kha a ngaihthiam hna piin ah, an caah Pathian sinah ngaihthiam a halpiak rih hna.

Ral cu lehrulh ding timi in ral cu dawt ding ti kha Jesuh Khrih nih a kalpimi, aa nunpimi le, amah a zultu zong nih ngeih ve dingin a kan duhpiakmi cu a si. Phundang in chim ahcun teirulcham duhnak thinlungput kal takin iremthan duhnak thinlungput ngei ding kha, a kan cawpiak. Kan ral dawt cu a har ko. A fawi hrim lo. Nain, cucu lam cu i thim a kan fial. Zei tin dah kan dawt hna lai?

Pathian Nih A Let Hnga Maw?

Christendom timi blog ah Chris Tilling nih a hawile he bia an i ceihmi biahalnak pawl a tar. Cu ahcun pakhat cu, Pathian nih Muslim pawl thlacamnak tah a let maw? ti hi a hal. Phundang in chim ahcun, Khrihfa a si lomi nih thla an cammi khi Pathian nih a let hna hnga maw, ti khi an ceihmi cu a si.

Tilling nih a chimmi cu, a cunglei kong ceih lio ah, ka dai ngai, aruang cu Amos nih a chimmi cacaang ka kawl i a si, a ti. Cu cacaang cu kan i ceih lio ah ka hmu manh lo, nain a tanglei hi a si tiah Amos 9:7 khi a tar:

"Israelmi hna nannih cu ka caah Kush mi bantuk nan si lo maw? Israelmi cu Izipt ram in, Filistin mi cu Kaftor ram in, Aramean mi hna cu Kir ram in ka hun pi hna lo maw?"

Pathian nih hin Israelmi hna aiawh ah khamhnak rian a tuan ti cu ka al hrim lo. Sihmanhsehlaw, Amos chimmi nih hin, Pathian nih miphun dang hna ca zong ah velngeihnak he khamhnak cu a tuah ve thotho ko, tihi a langhter ee, a ti. Cu a tarmi ahcun mi dang pakhat nih, a tanglei cacaang pahnih hi a rak chap:

"Lain Ngan Bik BAWIPA nih thluachuah a pek hna lai i, 'Ka mi Izipt mi hna, thluachuah kan pek hna lai, ka sermi Assiria mi hna, thluachuah kan pek hna lai, ka thimmi Israelmi hna, thluachuah kan pek hna lai,' a ti hna lai." - Isaiah 19:25

"Hi turun chung i a um lomi ka ta a simi tuu dang an um. Annih zong kha ka ratpi ve hrimhrim hna lai; ka aw kha an ngaih lai i tukhal pakhat tangah turun run khat ah an cang lai." - Johan 10:16.

Zei Ruangah Dah NU Hi Nek Deuh An Si?

Nu kong a tialtu pawl nih research an tuah tik ah phukhat nih cun sex le gender cu aa lo lo an ti. Sex cu kan i chuahpi mi, kan minung sinak chungah hrinchih mi a si i gender timi cu kan pawng kam kan nunphung, zaatlang nunnak ruang ah nu le pa tiah mibu nih nunning ding suaisam mi nih chuahpi mi nunning a si an ti.

Cun thenkhat nih sex cu hrinchih mi, a si i aa thleng kho lo nain gender (hrihfiah ning) tu cu nunphung le sining hoih in aa thleng kho mi a si an ti. A si nain "Khikhi pa a si," kan ti tik ah aa chuahpi mi pa sinak (sex) zong aa tel bantuk in aa nunpi mi pa nunning (gender) zong aa tel. Cu caah then awk a tha lo an ti.

Nu cheukhat nih sex (kan i chuahpi mi nu sinak) ruangah nu hi zeirel lo kan si tawn caah kan luatnak hnga caah cun kan i chuahpi mi nusinak in pa sinak ah kan i thlen (trans gender) a hau an ti. Nu harnak a kan petu pa hna he kan sining aa lawh lawnglawng ah kan luat lai an ti.

Nu cheukhat ve nih cun sex kan i chuahpi mi ruang ah a si lo nunphung le mibu nih kan suai mi gender role ruangah nu nih harnak an ton hi a si. Cu caah nu zeirel lo nak a chuahpi tu nunphung le hruainak kan doh ahcun nu hna luatnak a um lai an ti.

Lainu hi laipa tluk in an luat ko tiah na ruat maw? Na ruah lo ah cun an luatlo nak hi an i chuahpi mi sining (inborn nature/sex) ruangah maw a si tiah na ruah laimi kan nunphung le kan i hruaining (gender role) nih nu zei rellonak a chuahpi tiah dah na ruah? Lainu hawi an lawh ve nakhnga zei bantuk luatnak lam dah an caah a tha bik na ti?

US Presidential Debate

Tuzan cu hawi phung cun, US ramhun ding caah aa zuammi Obama le McCain bia-alnak an tuahter hna i ka zoh ve. TV cun ka zoh ve ko nain, aho dik aa tei, ka thei ve lo. Obama hi ka tanh deuh ziar i, Obama chimmi paoh ka lung a lut deuh. Minung phung bak, ka hei ti lo.

Tuzan ah ka vun fianmi pakhat belte cu an pahnih in kehtlei hmul hmang an si. Ca an tial tikah kehlei in an tial. Elaw . . . ka ule pahnih (ka u pa le ka unu va pa) zong pei kehlei an hman ve tak kha, tiah ka lung a hung chuak. Nain, annih pahnih tu cu Obama le McCain he an i dang, rawl ei tik lawngah kehlei kut in an ei :)

Laimi nih kehtlak hmul hmang, an hriam ti phun khi an si ko rua hih. A si tak le tak lo belte thei ve hlah. Mah vial.

Tlang Cung Cawnpiaknak: An Auh Cio Ning

Jesuh Khrih cawnpiaknak vialte i a muru a si tiah ruahmi Tlang Cung Cawnpiaknak (Matthai 5-7) hi kan theih deuhmi miphun nih an auhning cio cu a tanglei bantuk in a si:

Laimi - Tlang Cung Cawnpiaknak
Kawl - Thahkin Hkarittaw Danma Deithana
English - Sermon on the Mount
Hebrew - Derashat Ha-har
Greek - He Epi Tou Orous Homilia
Latin - Sermo in Monte
Chinese - Tun Shan Pao Hsun
Korean - Sansang E Kyohun
Spanish - Sermon De La Montana

Chirhchan: Warren S. Kissinger, The Sermon on the Mount: A History of Interpretation and Bibliography (Metuchen, NJ: The Scarecrow Press, 1975), 277-278.

Mi Nih Kan Cungah An Sual Tikah

"Mi nih kan cung i sualnak an tuah tikah, kan ngaihthiam hna bantuk in kan sualnak kha kan ngaithiam ve tuah” tiin Bawipa thlacamnak kan cam tawn (Matt 6:12). Hi zawn hi mi tampi nih cam an i harh ngaimi a si. Ruah set loin kan cam caan ahcun fawi tein kan chim tawn ko nain, a sullam kan ruah tikah cam ngam lo a fawi te. Midang kan ngaihthiam khawh tung hna lo. Midang kan ngaihthiam rih tung hna lo. Zei tin dah Pathian cu kan ngaithiam kan ti ngam lai, lihchim kan cang ko lai lo maw, tiin ruah a si theo.

Sihmanhsehlaw, Jesuh Khrih nih hi thlacamnak a rak cawnpiak hna lio ahhin, midang an ngaihthiam khawh hna caah, hi tihin cam hna seh tiin a timi hna cu sidawh a si lem lo. Zei cah tiah, hi lio caan ahhin Judahmi cu Rommi kut tang ah an um. An re a thei. Thawpit ngaiin an um lio caan a si. Judahmi caah cun Rommi cu an ral an si. Cu hna ngaihthiam cu an thluak ah um dawh a si lo. Cucu miphun dang he an karlak ah a cangmi a si.

Anmah kar hrim zong ah, minung an si caah rem lonak cu a um ve ko. Mipi sawhsawh cu um rih ko hna seh, an hruaitu a simi Farasi pawl le Sadusi pawl hmanh an i rem lo. An i ngaithiam kho lo, kan ti lai cu. An lakah rem lonak tete hi cu a um pah lengmang ko. Zapi karlak zong ah a um thiam ko. Kan Bawipa Jesuh Khrih cawnpiaknak zoh tikah, a langmi cu u le nau kar hmanh ah rem lonak a rak um ti kha a si.

Jesuh Khrih nihhin cucu vialte cu tha tein a hngalh dih ko. A hngalh caah, hi tihin thla nan cam awk a si tiah, a chimh nak hna a si deuh leh rua. Pathian ngaihthiamnak hmuh duh ahcun, kan cungah thatlonak a tuahtu hna kha, ngaihthiam hmasat a herh zia kha a langhter duhmi cu a si ko. Hi tiin thla kan camnak nih, midang cungah ngaihthiamnak kan ngeih a hauh zia kha a kan theihter lai i, ngaihthiamnak lei ah a kan hruai lai, ti kha Jesuh nih a theih caah, mi nih kan cung i an sual tikah kan ngaihthiam hna bantuk in kan sualnak kha kan ngaithiam ve tuah tiah thlacam uh rak ti hna sehlaw a dawh bik ko.

Mit Caah Mit Ve

"'Mit caah mit ve, ha caah ha ve,' tiin an rak ti tawn kha nan theih. Sihmanhsehlaw kei nih cun, nan cung i thatlonak a tuahtu hna kha lehrul hna hlah u, kan ti hna . . ."

- Matthai 5:38-39

"Mit caah mit ve timi nih cun vawlei pumpi hi mitcaw ah a canter lai."

- M. Gandhi

San No Thuan Blog

Lutheran Theological Seminary at Philadelphia ah Baibal sianginn a kai liomi Saya San No Thuan nih blog a tuah i a tha ngaingai. Nai i a tarmi ahcun "'Khristian Hmin' Neih A Tul Maw" "Oprah's Speech at Standforh University" le "Laithuam le Pathian Biakkhawmnak" timi an si. Rel phu taktak a si. Ruahnak zong a kauhter ngai.

Laimi nih tuahmi website le blog timi ah link zong ka tuah chih i a blog min cu San No Thuan ti a si. Hika ahhin rel khawh a si.

Second Chance Petu Pathian

Caan tlaitu: Siang Dun
Phungchimtu: Rev. Philip Hrengling

Kan nunnak hi minute pakhat hmanh kanmah kut ah a um lo. Ruah cio hmanh uh! Kan nunnak hna hi thli lak i a zuang lengmang mi thinghnah bantuk men te khi kan si. Zeitik can poah a tthi khomi le harnak a tong khomi kan si. Cu lak in Pathian nih a kan umpi. Ni thar le caan thar a kan pek. Nifa eikho dingkho mi dirhmun ah a kan chiah. Bawipa thangtthat khawhnak caan ttha zong a kan pek fawn. Pathian cu thangtthat lo awk a ttha loh. Nihin thawngttha a kan chimtu CMBC pastor, Rev. Philip Hrengling (Silas pa), CIM Director, cungah lawmhnak kan chim. Phungchimtu kut ah caan kan pek cang.

SECOND CHANCE PETU PATHIAN

Bible caangthim rel ta hna u sih: Luke 13:6-9 “Cun Jesuh nih hi bianabia hi a chimh hna: Aa thawh i, “Mipa pakhat nih a dum chungah theipi kung pakhat a cin. A tlai maw tlai lo ti a va zoh tikah zeihmanh a rak tlai lo. Cucaah a dum zohkhenhtu pa kha a thawh i, “Zohhmanh, kum thum chung theipi kung hi a tlai maw tlai lo, tiah zoh awkah ka ra lengmang i a tlai zeihmanh ka hmu rih lo. Cucaah hau ko. Zeicahhen vawlei dah tu kha a ei lengmang lai” tiah a ti. Sihmanhsehlaw dum cawngtu nih khan a leh i, “Bawipa, hi kum khatte hi cu zuah ko rih, a velchum in ka cawh lai i, non ka toih lai. Cun kum voi ah a tlai ahcun a ttha ko, a t lai lo le na haute rte ko hna lai,’ a ti,” tiah a ti.

A cunglei Bible tuanbia a tlailomi theipi kung bianabia ah kan hmuhmi cu:

• Dum chungah a ummi thingkung cu Israelmi nih an dum chungah an cin tawn. Cucu a thei tlai ei awk caah acinmi a si.
• Dum a ngeitu cu aho dah a si? Kan Pa Pathian a si.
• Thingkung/ dum a zohkehnhtu hi dah a hodah a si? Bawi Jesuh a si.
• Kum 3 chung a tlai ding hngah timi nih Bawi Jesuh kum 3 a mission rian kha a langhter. Acheu nih a thi i, ni thum hnuah a thawhthannak kha a langhter an ti.
• Theipi a tlai a kawltu nih ngaihchihnak le rian ttha caah Pathian kawhnak kha a langhter. Kannih cu Pathian nih thei tlai dingin a kan kawh cuahmah.
• Thingkung haunak nih Pathian biaceihnak kha a langhter.
• A kum linak/ kum dang zuah rih timi nih a dong kho lomi le rii a ngeilo (Indefinite/unlimited) kha a langhter.
• Non toih tthan timi nih Jesuh a mission rian le a thihnak tiang lawng kha a za lo. Penticost ni ah Thlarau a tum tthan lawngah theipar a tlai kho tinak a langhter.
• Cu hnuah zei a lawh lai zoh tthan timi nih a donghnak ni le thih tiang a hmun le hmun lo khi a langhter.
• A theitlai timi nih Thiang Thlarau ngeih kha a sawh. Hika tuanbia ahcun a tlailomi kong tu kha a chim duhmi cu a si.

Hika tuanbia ah a langhter duh bikmi cu theipi cu a tlailo caah kum dang/kum linak zuah ko rih tiin dum zohkhenhtu nih dum ngeitu sinah a nawlnak hi a si. Cu nih cun Pathian cu second chance a kan petu a si kha a langhter.

Kan nu nih “Nang cu company pakhat ah Boss silaw cu, rianttuantu mi na phuah thluahmah ko hna lai” a ka ti. A chim duhmi cu ka thin tawi le thil ka tuahmi paoh ah kaa biatak (serious) tuk ning kha a hmuh tikah hiti a chimnak hi a si. Mi cheukhat cu voi khatte thinhun le lung tluanlo ah biakhiahnak kan tuah colh lengmang ttheu. Cucu minung lungput a si.

Pathian lungput tu cu Salm 103 chungah kan hmuh bantukin hmuh awk kan i tlakning in dan a kan tat lo i, kan sual bantukin a kan lehrulh lo a ti. Kan sining in kan lehrulh sehlaw, nihin ah a nung kho ding kan tlawm hnga, Pathian cu second chance a kan petu a si.

Peter nih Bawi Jesuh kha “Ka unau nih ka cungah sualnak an tuah tikah, voi zeizat dah ka ngaihthiam hna lai? a ti. Peter lung chungah ngaithiamnak hi rii khiahmi (limit) a ngei. Hlan lio khrihfa pawl nih ngaihthiamnak cu voi thum tiang a ngah an ti. Asinain a voi linak a sual rih ahcun ngaihthiamnak cu a um ti lo. A hleimi te zong a um ti lo an ti. Cucu Peter lung chungah a cam a si lai cu.

Bawi Jesuh nih Peter a lehmi cu “Voi 77 in na ngaihthiam lai” a ti. Jesuh nih a voi zat a chimmi hi a number sawhsawh khi a si ko. 78 cu a ngah ti lo tinak khi a si fawn lo. A chim duhmi cu donghnak a ngei lo. A number 77 cu number ttha voi tampi tinak khi a si ko. Atu chan ah mobile phone kan cawk tikah, unlimited minute ti bantuk le khual tlawnnak caah motor kan hlan tikah unlimited mileage ti bantuk khi kan i thim deuh. A dong kho lomi le rii khiah a um lomi kha kan lung a si deuh. Cu bantuk cun Pathian dawtnak cu donghnak a ngei lo, chance a um rih.

Ni kum ah khan Refugee pawl zohkhenhnak kongah kan umnak county nih meeting an kan auh. Department kip in kuzale an rak kai cio. Cuka ah Howard County Palek supervisor nih a chimmi cu “Palek hi mi tlaitu lawngah rak kan hmuh hlah u, mi bawmtu kan si ve. Mi bawmh zong kan duh hna. Bawmh nan herh ahcun rak kan auh peng u” a ti. Ram cheukhat ahcun Palek (Police) cu cakei a tina, sahngar a tina kan si. Mi tlaih lawng siloin, mi bawmtu zong an si ve. Cu ve bantukin kan Pathian chinchin cu dantattu le biaceihtu lawngah hmuh in caan ttha (second chance) petu, lung sau thinfual in a kan hngahtu, kan nun a zuah rih tu a si kha zumh ding kan si. Kannih kan tthatnak dingah second chance a kan pek.

Pathian cu phung (Law) in bia a ceih i, velngeihnak (Grace) in mi a tuamhlawm i, a sersiamtu a si. A phung ningte in zoh ahcun theipi kung cu kum 3 tiang a tlailo ahcun san a tlai ti lo tiin hau ding a si ko. Asinain caan ttha dang second chance a hngak rih mi Pathian a si. Cu Pathian cu a min thangthat u sih!

Theihternak: CIM ah October 12, 2008 ni ah thlahmi a si.

Tlangbawi Ngan Fapa Ruakchiahnak Kuang

Judahmi i an ni sunglawi bik a simi Yom Kippur lai te ah Israelram ah ruak an chiahnak kuang (Sarcophagus) a cheu bau khi an hmuh. Cu cungah cun bn hkhn hgdl tiin aa tial. Bn hmai zawn bakin a beuh caah bn hmai deuh i aa tialmi an thei kho lo. Cu caah archeologist pawl le biblical scholar pawl nih an i ceih lulh ko. An lehmi cu "Son of the High Priest" tiin cu ca cu an leh.

Hebruholh ah ben cu "son" asiloah "child" ti sullam a ngei. Cun kohen ti cu "priest" (tlangbawi) tinak a si. Cun gadol ti cu "big" "large" "high" tinak a si. Cucu an fonh tikah a sullam cu "son of the high priest" ti kha a si. Atu lio ahcun hi kong hi an ceih ngaingai. A cheu nih, bn timi suffix a si lai i, tlangbawi fapa ti sawh duh loin amah tlangbawi pa min a si kho men an ti. Nain, mi tam deuh nih cun kan theih tiang tlangbawi ngan min ah bn in a dongmi an um lo. Cu caah Tlangbawi Ngan Fapa ti duhnak a si bik ko lai an ti.

An hmuh hi Yom Kippur a phanh lai a si i, Yom Kippur ni ah tlangbawi ngan nih Jerusalem Biakinn chung i hmun thiang bik timi ah kum khat voikhat a luh i, sual ngaihthiamnak a halpiak tawn hna ni a si caah, mi tampi nih an ceih zuam khunnak zong cu a si. Tam deuh theih duh ahcun hika ah hin rel khawh a si.

Yom Kippur - Remnak Ni

Nihin October 9 ni cu Judahmi i an ni sunglawi bikmi Yom Kippur a si. Yom Kippur timi cu Hebruholh a si i, a sullam cu Day of Atonement (Remnak Ni) ti a si. Hi ni i aa tinh bikmi pahnih cu: Remnak (atonement) le Ngaihchihnak (repentance) an si.

Yom Kippur hi ingaihchihnak ni hra chung (Ten Days of Repentance) an tuah tawnmi a donghnak ni a si. Rosh Hashanah hi an thawknak ni a si. Rosh Hashanah ti cu Head of the Year ti nak a si. Phundang in kan chim ahcun Judahmi an Kum Thar Ni tinak a si. Kum hlun i an sualnak kha i ngaihchih caan a si. Cun ngaihthiamnak hal caan zong a si fawn.

Hi ni hra chungah hin Judahmi nih an ziaza i remh an i zuam i, Pathian sinin le an minung hawi sinin ngaihthiamnak hmuh an i zuam. Ngaihthiam an hal kan ti lai cu. An phung (tradition) ah a ummi cu, Pathian nih a ra laimi kum chungah an ton dingmi vanchiat vanthatnak kha biakhiahnak a ngeih ti a si. Cu caah, an Kum Thar Ni in a zoh hna i, Remnak Ni (Yom Kippur) tiang ah a nunzia aa remh i, Pathian duh lonak a tuahmi, midang cungah thatlonak a tuahmi kha ngaihthiamnak a halmi cu, vanthatnak an hmu lai ti kha, an zumhning cu a si.

Hi ni ahhin tlangbawi ngan bik (High Priest) nih Judah miphun caah kum khat ah voikhat Jerusalem Temple i hmun thiang bik (Holy of Holies) ah a lut i, Pathian sinah remnak a va tuah tawn.

Lev 23:27-28 ahcun:

"Hi thla sarihnak thla a ni hra ni hi remnak ni a si. nannih caah pumhnak thing caan a si lai i nannih nih nanmah lila cu nan i temh in ter lai i BAWIPA sinah mei in thawinak nan pek lai. Mah ni hrim ah hin cun rian zeihmanh nan tuah lai lo; zeitintiah remnak ni a si."

Tilim Journal Chungin Hmurka

"Jesuh ralzaam a sinak cu amah sual ruangah a si lo."
- Samuel Ngun Ling

"Thawngtha chim tikah mah awkel a si lomi tuahchom le mi nawlcawn awchuah hna, tah aw hna in chuah lo ding a si."
- Si Khia

"Zalonnak a um lomi luatnak theology cu a deu a si."
- Henry Siang Kung

"Kan damnak le thannak caah Khrihfabu le mibupi nih kan herh taktakmi cu pumpak zohkhenhnak le fimchimh lamhruainak hi a si."
- Lal Pek Lian

"Zei bantuk caan le sining chungah kan um hmanhah Daniel bantuk in kan tuah kel a simi kan miphun caah nun le Pathian thangthat hi kan pehzulh ding a biapi ngaingai."
- Thomas Cung Bik

"Kan umnak hmun cio ah kan tuanmi rian cu sal rian zong a si tak men ko lai, nain kan lungput ah sal kan si lo ding a biapi."
- Biak Tha Hnem

"Noami nih Moab miphun sining aa hrawmbu ah Israelmi a sinak cu zeitik hmanh ah a hlaw lo."
- Siang Zi

"Miphun dirkhawh nakding ah miphun dawtnak thinlung a biapit tlukin miphun lurel tam hi a biapi ve."
- Pum Za Mang

"Prophet a rian taktak cu mipi sin i aa thupmi biatak langhter kha a si."
- Thomas Bawi Kil Lian

"Zumhnak hi kan hmuhning le kan tuakning le kan tuahtuanning hna i a hram a si."
- Chan Thar

Theihternak: MIT, Yangon ah a kaimi Lai Siangngakchia nih an chuahmi Tilim Journal, vol. 6 (January 2008) i a phaw ah an tialmi kan tarmi a si.

Nawlcawngtu

President Bush he an i lawh tuk caah, President Bush nawl a cawngtu John Morgon nih a chimmi hi ruah awk te a si. Kum tampi cu zu le sa he aa ciah ruangah Pathian kha hnu a rak chit. Nain, a nunnak ah hnangamnak a ngei kho lo. Amah le amah kha aa hua. A hnu ah Pathian sinah a nunnak a pek than. A chim ning ahcun, mi nawl kan cawn tikah an tuahmi, an sining kha kan sining ah kan chiah i, kan langhter. Cu bantuk in Khrih nawl kan cawn awk a si, a ti.

Happy Birthday, Dr. Desmond Tutu!

Nihin cu Rev. Dr. Desmond Tutu kum 77 a tlin ni a si. Amah hi 1984 kum ah Nobel Peace Prize an rak pekmi pa a si. A dang upatnak le minthatnak an pekmi tampi a um rih.

Vawleicung ah amah a thei lo cu, an tlawm ngaingai lai dah. Zei ruangah dah cu ti cun a min a than? Bishop pakhat sawhsawh a va si ve ko, cun a dang bishop tampi zong an um cio ko, nain kan theih lem tung hna lo. Anih cu minung hna kar lakah thleidannak a ummi, a hman lo, tiah a dohtu pa a si caah a si. Thlanglei Africa ah mirang nih an rak uk hna i, a nak le a rang thleidannak a rak fak tuk. Cucu hriamnam tlai loin a nemnak in a rak dohtu pa a si. A rak chimmi tampi lakah pakhat cu:

"Minung kan si khawh nakhnga midang kan herh hna."

Lisa Isherwood Bia Roling

Lisa Isherwood hi feminist theologian minthang taktak mi a si. College of St. Mark le St. John ah Nu kong cawnpiaktu ding ah rian an pekmi a si lawng si lo in cauk tampi a tial i journal tampi ah editor a tuanmi nu zong a si fawn. Kum 2002 May thla ah khan an sianginn rian peknak program an tuah piak. Amah a minthannak khun hi nu (kan pum) body theology a tial deuh nak in a si. Professor rian an pek lio ah biachimnak caan an pek i a chimmi cu a tanglei bantuk in a si:

Kei cu Martin Luther King Jr bantuk in tlangcung ah kai in Bawipa biakam mi ram phak khawhnak ding ah hawl kaa tim lo. A hlatpi le a sangpi ah Bawipa tinhmi ram hawl kaa tim lo i cu kaa ah a um lai ti zong ah ka ruat lo. Nanmah lakah, kanmah lak ah hin Pathian kamhmi ram a um ko ti ka hmuh. Cucu nu hna nih kan i tinhmi kan chunmang, kan ruahchannak a si i cu ruahchannak le chunmang cu kan tonmi harnak, fahnak, nehsawhnak nih a rak hrinmi ruahchannak, chunmang a si. Kan pum le kan taksa hi kanmah nih kan i neih mi taktak a si. Cu bantuk in kan pum le kan taksa hi Pa uknak phung (patriarchy) ruangah fahnak a kan tuar tertu le kanmah taa a si ko nain kan taa a si nak kan thlau lengmang mi a si. Cu caah nu hna nih dohthlennak kan tuahnak hrampi cu kan pum in a si awk asi. . . . Professor rian nan ka pek tik ah keimah lawng ka si lo ti ka theih. Zei ca tiah dohthlennak rian cun mi pakhat rian a si lo i kan zapi rian a si. Cu bantuk in cu rian ah nan i tel cio ti ka theih caah thazang tampi ka ngei ko.

Anih nih cun Pathian cu minung sinin aa hlat tinak in kan sinah a ummi Pathian timi a chim deuh. Vancung pennak cu hmundang ah hawl si loin kan umnak ah Vancung pennak ser ding kha a kal pimi a si. Pumpak in dohthennak riantuan nakin mipi nih tuanmi dohthlennak hmual a ngei a ti.

Pathian Tinhmi

"Pathian nih aa timhmi cu minung hna khamh ding men lawng si loin, vawlei pumpi ning hin tharchuah ding a si chih."

N. T. Wright, The Last Word (2005)

Zultu Hlei Hnih Min?

Jesuh Khrih hnu zultu hlei hnih an min Baibal kau loin vun rel hmanh. An zapi min na cinken ahcun na za bak.

Nain, pa khat hnih min na philh sual zong ah, na ningzak lem duh hlah, Sunday School Teacher training (1993) ka rak kai lio ah, a kaimi zapi nih kan rak rel i pariat lawng kan rak chuah :-)

Israel miphun pahlei hnih an min cu kan hal hrim hna lai lo :-)

Hruaitu le Khrihfabu

Caantlaitu: Pu Siang Dun

Nihin cu "Rev. John Mang" philhlonak ah Sunday Oct. 5, 2003 ah CIM ah thawngttha a kan chimhmi ruat tthan ding in kan in sawm hna. Rev. John Mang cu kum tampichung a dawtmi sertu Pathian rian a ttuan hnu ah Sep. 24, 2008 ah a thaisungnu, a semmawng rual hna, a khrifabu le a miphun hawi hna kaltak in hi vawlei cung nunnak in a kan tthen cang.

Hlanchan ah cun Pathian hi mithmuh khawhmi in minung sinah a lang tawn, nihin ah cun thlarau in a kan umpi; bochanmi kan pa le, kan u le nih a nun chung ah biaknak lei ah siseh, vawlei lei ah siseh fekte in an kan dirkamh. Nunnak in mual an kan liamtak hnu ah cun Pathian ca le miphun caah an siaherhnak cu thinlung chungah an kan tantak. An nung peng ko, an thi kho lo. Kan pa kan u asi mi Rev. John Mang nih Sep 24, 2008 ah hi vawlei cung in a kan tthen hmanhsehlaw Pathian ca, miphun ca le hawikom caah a ruahnak cu kan sin ah a lengpeng ko. Kum 2003 ah MBC Program in OMSC New Haven, Connecticut, USA ah Leadership Training a kai lio i, thawngttha a rak kan chimhmi “Rev. John Mang” philhlonak ah ruat ttha ntti ding ah kan in sawm hna.

HRUAITU LE KHRIHFABU

Bible caangthim: Johan 10: 11-16; 1 Peter 5:2-4

Thla kan cam ta lai. "Sertu Pathian, hi thawngthabia a ngaitu pakhat cio cungah le Krihfabu caah sullam a ngei i, thlarau thazang a si khawhnak hnga caah thluachuahnak kan pek piak ko". Amen.

Biakam thar chung kan zoh tikah hruaitu kong tampi kan hmuh. Cuhna lakah a tanglei hi zoh ta hna u sih!

A. TUKHAL TTHA:
"Tukhal ttha cu keimah hi ka si. Tukhat ttha cu a tuu hna caah a lu hloh kha sian. Man phalhin hlan chom mi kha cu tukhal a si lo ca le tuu kha amah ta an si lo caah cenghngi a a rat kha a hmuh tikah a zam i tuu kha a lektak hna. Cutikah cinghngia nih cun tuu cu a seh hna i a tthek dih hna" (Johan 10:11-16).

Palestine ram le Judea ram hi tuu tampi an rak zuatnak hmun a si. Tuu an tlawnlennak hmun hi hmun chia, chengpalang hna a tam. Tuu hi lamhla a hmu kho lo i, lam naite lawng a hmumi a si. Georgh Adam Smith nih cun "Hi hmun hi cenghngia le ram ui an tam caah tukhal cu an re a thei ngai" a ti. Chengpalang an kal tikah an tlak sualnak hnga lo thiangthunh a par lei a kawii mi in a khalh tawn hna. Tikholh can hna an ngei lo. Mifir le sahrang nih a seh sual hna lai tiah tukawm inka ah zan a riak tawn. Tuu a tlau sual tik zawngah a hmuh hlan lo a kawl. A tlau ahcun an nehin a dawi hna. A thih ahcun aphaw tal a rak chuahpi. An tuu kha a min a pek hna i an min a theih dih hna. A tuu zong nih amah kha tthate in an theih ve. An rawl a tam tikah ramhring umnak, ti thiang umnak ah a cawngh tawn hna. An zawt an dam loh tikah tthate in a zohkhenh hna. Hi ram i tukhaltu hna hi mi nih zoh chuk deuh mi rian a ttuan mi an si. Tukhal hna cu hi ramah mifel bik ti mi an si.

A cunglei Bible caang kan zoh tikah thil pahnih in ruah awk a um. Tukhaltu taktak cu a tuu caah a lu hloh a siang. Dinh can a ngei lo. A tuu caah a can a pek deuh poh le a tuu nih amah kha an theih deuh ve. Chun zan in a umpi tikah a tuu cu an him ve. Man phalh in hlan chawm mi cu ttuan man hmu duh ca long a si caah a tuu cu Cenghnia nih a seh hna i an i tthen tthek dih. Atu lio kum zabu 21 chung kan luh tikah Khrihfa Laimi Pathian rian ttuantu le hruaitu hna nih hin ruah awk ngai a si mi cu kan tuurun caah zeitluk dah can kan pek, zeitluk dah sifah kan in, kan tuurun a paw kan khimter maw? Pumsa lei, thlarau lei an ngan a dam maw? ti hi kanmah le kanmah kan i chek a hau.Tukhal nih a tuu hna tthate in a hngalh hna bantukin a tuu zong nih a khaltu kha tthate in an hngalh ve. Hngalh (know) timi hi krik hna nih cun Nu le va a thukbik mi i hngalhnak le dawtnak he a n i pehtlai bantuk khi a si a ti. Sining a a dihlak i theihpiak thiam le i hngalhpiak thiam khi a si a ti. Khrihfabu tampi ah hruaitu le hruaimi tthate in aa hngal lomi kan um tawn rua tiah ka ruah. Cucaah a cancan ahcun buainak le lung i hmuhlonak a um sual tawn.

B. ZOHCHUN AWKTLAK MI:
"Hruaitu upa hna, Pathian nih an pekmi hna tuurun a khaltu kha si uhlaw, Pathian nih zohkhenh hna seh ti an duh hna bantukin lungtho lo siloin lungthote in zohkhenh hna uh.Tuan man hmuh ding men ah si loin ttuan nan duh taktak ruang tu ah nan rian kha ttuan uh. Nanmah zohkhenh awk ah chiahmi hna kha a uk in uk hna hlah uh! Sihmanhsehlaw an i zohchunh ding tu ah i zuam uh! tiah kan nawl hna. Cucaah tukhal Bawibik kha arat tikah a ziam kho lo mi sunparnak Bawi luchin cu nan hmuh lai" (1 peter 5.2-4). Hruaitu tampi nih kan ruah sual tawn mi cu "Pathian caah rian kan ttuan kan ti tawn mi hi si loin Pathian he rian kan ttuan" ti hi a ttha deuh rua tiah ka ruah. Pathian caah kan ti tawn nain amah Pathian tello hna in kanmah duhnak le vawleicung kalning in khrihfabu kan kalpi tawn. Pathian he rianttuan ti hi a biapi bik mi a si. Pathian khrihfabu cu vawlei uknak bantuk a si lo, Dawtnak, zawnruahnak, zangfahnak in i hruai mi bu a si. Baptist i hruainak tlaihtleng 6 chungah "Khrihfabu le Ram uknak cu a dangte in tthen a si" ti kan hmuh. A leng i uknak kong, pumpak kong kha khrihfabu chungah luhpi ding le cawh chih ding a si hrimhrim lo. Mah ca si loin midang an siaremnak a si ahcun keimah tu retheih ing deuh ko ning ti hi hruaitu hna caah Baibal nih a kan cawnpiak duhmi hi a si. Kei nan saya le nan bawipa a si mi nih nan ke kha kan ttawl hna ahcun nannih zong pakhat le pakhat nan ke nan i ttawlpiak awk a si." (Johan 13:14)

Cheukhat hruaitu cu Pumsa, thlarau lam hmuhsaktu si loin khrihfabu thilrit kan si tawn. Upa pakhat nih."Hruaitu cu hnawmtinphawr nan si i a si ta l si lo tal ah in i zuam ko uh, nan leh deuh hna le nan tla deu, nan in khawh le nan kai deu deuh tiah a rak ka ti bal, cu bia cu kei ka caah sullam a ngei tuk. Laimi khrihfa a tambik cu hruaitu a daw lo mi kan um tuk rua lo tiah ka ruah. Hruaitu kan tthat ahcun hruaimi an ttha ve ko. Khrihfabu nih an kan daw ti rua lo tiah kan i ruah ahcun thlalang tthate in kan i bih ta a hau.Tuanman hmuh ding ca lawngah a si ahcun kan laksawng a um ti lai lo."Cucaah tukhal bawibik kha a rat tikah a ziam kho lo mi sunparnak Bawiluchin cu nan hmuh lai" (1 Peter 5:4). Cucaah zumtu pakhat cio paoh nih kan ruah ding mi cu, kan Baibal a kan cawnpiak bantukin kan tuah kan ttuannak kip le kan cawlcanghnak kip ah zohchunh awktlak in nun a hau. Kan Baibal chungah kan hmuh bantukin thlaici tlawmte a tuhmi nih cun tlawmte lawng a zun i, tampi a tuhmi nih cun tampi a zun ve ko lai.

C. KHRIHFABU
Khrihfabu ti hi krik mifim nih cun ekkesia (adang tein k awhmi ), Kuriakon (Pathian ta a si mi bu), Hebrew nih cun qahal (Pathian hmai i a pum mi bu), the golden lamp of God (Pathian mei inn), ti a si. Paul nih cun khrihfabu a lu cu Jesuh khrih a si i a pum cu khrihfabu a si a ti bantukin khrih pum umnak cu khrih lungthin umnak a si. A cunglei hi kan zoh tikah zumtu hna cu zumlotu he kan i dan deuh hrimhrim awk a si. Zeicahtiah Pathian muikeng pei kan si cu. Kan laimi chung i thil a cangmi ka khuaruah a har ngai mi cu hruaitu, Pastor a si lomi nih thawngtthabia chim kan duh ngai mi hi a si. Khat lei ruah ahcun lunglawmh awk ngai a si nain, Khrihfabu chung rianttuan ding ti tikah ttuan kan i tim fawn lo. Hruaitu hna va doh le an mah nakin bia chim khawh deuh cu kan uar ngai. Kanmah kan rian cio ah hin felte in rak ttuan cio u si law, a ttha tuk hnga." Rian ka fialmi tlunin a rak onhtu cu keimah a ka onh a si." a ti Johan 13:20. Meriam kha mi a nahchuah ruangah zawtnak a ngei. Ananias le Safira zawng kha hruaitu hna bia an ngaih loh rua ngah thihnak an tawng.

Pathian rian tuan tu hi chambau nak le tlamtlin lo nak a tam tuk ko. Sihmanhseh law ruat thiam le hmuh piak thiam a hau. Mi cheu Khrihfabu cu mah hruaitu upat pek nakin anmah that lo nak kawl a hmang mi tam pi kan um. Laitlang upa pakhat a ca chuah mi ah "Bu fate pawl cu an pastor le hruaitu that lo nak pel te kan chim ah cun thih ngamh in an tang. A si nain bu pi cu an hruaitu that nak zei tik hmanhah an hmu kho lo" tiah a rak ti. Cu caah ni hin Lai mi paoh nih a kan hruaitu le pastor te an tlam tlin lonak hmuh piak i zuam loin an that nak tu hmuh khawh i zuam in lung khat tein kal ti le tan ti le zei dah kan bawmh khawh hna lai titu hi mi phun kar a hlan tertu a si.

2002 kum ah USA in a ra mi Rev.Dr. Paul Ieta nih a chim mi cu Khrihfa upa le hruaitu pawl hna nan pastor te doh lo in, an rian bawmh hi nan rian bia pi bik a si. Khrihfa bu zong hruaitu hna nih khaw zeidah kal pi an kan duh. Cu tlam a tlin nak ding caah zei dah kan bawm hna lai, an lung re a thei maw ? Zei dah kan tuah piak khawh hna lai ti hi nan rian bik a si tiah a ti. Mi cheu zumtu cu a nih thawng tha chim mi cu ka ngai huam lo, ka pum lai lo kan ti. cu ban tuk zumtu cu Pathian a bia mi si loin minung a bia mi kan si. Laimi Khrihfa nih kan ruah than awk a herh ngai tiah ka ruah mi cu " Pathian maw kan biak, Khrihfa dah kan biak" ti hi a si. Khrihfa a bia mi nih cun Khrihfa phung kha an zul i Pathian kha an lungthin ah a nung lo. Pathian a bia tak tak mi cu mi nung zoh loin Pathian kha fek tein a tlaih i Bihle cawn piak nak le thlarau lam hruai nak he nifa a nun nak a hman.

D. BIADONGHNAK
Lamkaltu hna chan kan zoh tikah hruaitu hna nih Pathian thawngtthabia chim le thlacam kha thlahdorh riangmang i tangka i phawtnak le minung ttannak lei an kal tikah buainak tampi a chuak. Lamkaltu 6:1-7. Zumtu buhnih, Hebrew holh a hmangmi le Krik holh a hmangmi tiin an i tthen. Asinain kan minung sinak nih a kan tei ti an i hngalh tikah fimnak le thlarau he a khatmi hruaitu thar kha an thim tthan hna. Cu hna hruainak thawngin lungrualnak an ngei tthan . Pakhat le pakhat an i daw. Cu tikah zumlotu hna caah zohchun awktlak in an nung i zum lotu zong mi tampi an lung an i thleng. Jerusalem ah zumtu tampi an karh ti kan hmuh. Kum zabu 21 chungah hruaitu hna nih tukhal ttha si kan duh ahcun vawleicung bia si loin Pathian bia tu in thawngttha karhter a hau. Kan zumhning le kan Pathian biakning zong kan i biatak deuh a hau cang. Nunning hlun kaltak in nunning thar he nun kan hau cang. "Pathian duhnak tuah kha nan duhnak ngan bik i a chia mi cu lunglawmmi nan va si dah! Pathian nih nan duhnak a tlinter lai" Mt.5:6 nih a kan chimh bantukin Pathian duhnak kha kan duhnak hmasa ah chia u sih law, kanmah duhnak cu a hnuah si a hau. Ttuan man hmuh ding ca i cantling (full time) riantuantu si loin lungthin dihlak (full heart) rianttuantu si a herh. Cu bantuk in Khrihfabu zong nih mah mit in hruaitu le pastor te zoh ti loin Bible cawnpiakmi Khrih lungthin in i zoh, i pehtlai a herh. A cunglei Bible cawnpiakmi hi zoh tthan in kan lungput i chek tthan tuah u sih, mi dam maw ka si, mi zaw dah ka si ti zong i chek tthan u sih. Khrih tello mi Khrihfabu, Khrih tello mi Pathian rianttuantu kan si sual maw?, zumtu pakhat le pakhat kan i daw maw?, kan zawn kan i ruat maw, mission rian a ttuan mi zumtu kan si maw? ti hi i chek tthan can kan cu cang. Hi thawngtthabia nih hin nunning thar a kan hrawmtu, a cat mi a kan pehtlaiter tu si hram seh ti hi ka thlacamnak a si. Hi thawg thabia aa hrawmmi pakhat cio nan cungah Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh. Amen !

Theihternak: CIM ah October 5, 2008 ah an thlahmi a si.

Pathian Dawtnak

Caan tampi ahcun hla fung khat hi sermon tampi nak hmanh in, mi nunnak ah rian a tuan kho deuh theo. A tanglei hla zong hi, a sullam ruat buin ngaih ahcun a tha tuk hringhran.

Jesuh le Uico Ruak

B.Th. ka rak kai lio ah, Chuncung khua ah, internship program in thla khat le cheu ka rak um. Ka umnak hi church chairman inn ah a si. Church chairman pa hi Pathian a duh ngaimi, Baibal kong i ruah a zuam ngaimi a si.

Nikhat cu, Jesuh le a zultu khual an tlawn i uico ruak an hmuhnak kong kha khoi ka Baibal cang ah dah a um, tiah a ka hal. Jesuh kong a si caah Thawngtha cauk pali chungah a um ko lai, tiah ka ti. Cun Baibal kan i lak veve i Jesuh le a zultu hna nih uico ruak an hmuhnak zawn cu kan kawl. Baibal chungah a um lomi kawl cu a fawi lo, kan hmu lo. Cu ahcun ka lung ah a hung chuakmi cu, Apocrypha chung ah a si lai, ti a si. Cu caah, Baibal chungah si loin Protestant nih kan pom lomi cauk zei maw an um i, cucu RC ti bantuk nih cun an pom. Cucu Deutero-canonical pawl ti zong an ti, asiloah apocrypha cauk pawl ti zong kan ti, cu ahcun a um i a si lai, ka ti. Amah zong nih cucu a si tak lai, tiah a ruah ve i, kan ngol.

A tuanbia cu hitihin a si:

Nikhat cu Jesuh le a zultu hna lam cungah an kal lio ah uico a thimi an hmuh. Uico cu a thihnak a sau pah cang caah a rak thu cang. A zultu nih, cu uico ruak cu a va thu dah an ti. Cu ahcun, Jesuh nih cun, cu uico ha te cu a va var i a va dawh dah tiah a ti.

Hi tuanbia hi Hakha lei ahcun kan theih ngaimi a si. Jesuh Khrih nih cun minung kan palhnak si loin kan si khawhmi tete kha a kan lawmhpi, a thatnak lei in a kan hmuhpiak ti kha kan chim tawn, kan theih tawnmi a si. Hla tiang zong ah telh a si:

Cu ti cun, apocrypha ah a um rua tiah ka ruah ko. Aprocrypha cauk pawl ka zoh ah, ka hmu fawn lo. Kan Bawipa Jesuh Khrih a ngakchiat lio ah, tlak in pithlung a ser i, a zuan ter hna ti bantuk, inncung in a tlami ngakchia a nunter than ti bantuk kha cu, Infancy Gospel of Thomas timi ah hmuh khawh an si. Nain, Jesuh le Uico ruak kong cu ka hmu bak lo.

Nai te ah khoika set ah dah hi kong hi aa tial ti ka kawl i, ka hmuh. Nain, ka rak ruahning a si lo. Baibal sianginn ah ka kainak a sau ngai cang i, atu ceo lawng ah, hi tuanbia hi apocrypha chungin a si lo ti ka hngalh a si. Cun, Khrihfa nih rak tialmi ca chungin si loin Muslim pawl ca chungin a rak si ai.

Jesuh le Uico thi kong hi Muslim pawl nih an ngeihmi, an profet Jesuh le a zultu hna nih uico thi an hmuhnak tuanbia tu a si. Hika ah rel khawh a si. Khrihfami tialmi ca in a rami a si lo. Cu nih cun ruah awk thil a hun chuahpi.

Hi tuanbia hi zei tin dah kan Lairam ah a phanh? Kan siangbawi te nih an rak cawnpiakmi hna maw a si, asiloah kan pale hmasa pawl nih Baibal sianginn an rak kai tikah hi kong hi an rak rel, asiloah an rak theih i, kan Laitlang an rak tlun tikah an rak chim i dah a si? Asiloah, Mizo ram lei in dik a rak luh? Kan Lairam ahcun Muslim cu an um lo caah, cu hna sinin kan cawnmi tuanbia cu si dawh a si fawn lo.

A zei a si hmanh ah, hi tuanbia hi, minung nifate kan nunnak ah, nunzia chimtu tha ngai a si caah, kan hmanmi hi a sualnak a um lo, Muslim pawl tuanbia a si zong ah.

Johan 11:35

Jesuh a tap.